Alexander of Hales - Future contingency
Hi everybody, here is Alexander of Hales on future contingents, free will and determination, from his Glossa on Lombard's Sentences and from his Quaestiones Disputatae Antequam Esse Frater... enjoy.


 

DISTINCTIO XXXVIII

1. Nunc vero ad propositum. Si praescentia Dei sit causa necessaria eorum quae fiunt, videtur quod scientia Dei debet esse tantum necessariorum. Item, introducitur alia quaestio ratione huius questionis: si Deus non scit res per exemplaria rerum, quae non sunt ipsa essentia Dei, sed scit per se ipsum, tunc, cum ipse sit causa una et immutabilis omnino, non videntur sciri ab ipso mutabilia vel in diversitate entia vel sub aliqua composizione exsistentia. – Quod autem se ipso sciat omnia, et non per exemplqaria alia ab ipso, sic arguitur: illa enim exemplaria aut essent finita aut infinita; sed non infinita, quoniam tunc non per ea sciret; si finita, tunc impossibile est ut plures res cognosceret quam illas quarum sunt exemplaria, et ita limitata esset virtus divinae scientiae. – Adhuc, perfectiur est conoscere causa quam non causa et immutabili quam mutabili, et maior est perfectio cum idem est quod cognoscit et per quod cognoscit quam ubi hoc aliud sita b illo. Sed omne quod est melius Deo est attribuendum; relinquitur ergo quod se ipso, causa immutabili et semplici omnino, res cognoscit.

2. Item, quaeratur qualiter res distinctae possunt conosci a Deo, et qualiter contingentia et habentia compositionem cognoscuntur a beo. – Dicendum quod aliter est in nostra scientia et in divina. Nam nos cognoscimus res distincte distinguendo eas per similitudines vel raziocinando per convenientias et differentias; divina vero essentia cognoscit trs distincte distinguendo eas in factura. Sed nonne praesciendo distincte cognovit eas? Cognovit quidem eas omnes, sed adhuc non erat distinctio, sed cum esse rerum in moltitudine venit distinctio; nec propter hoc melior est scientia Dei cum res sunt quam cum res non sunt. Et sic patet quod distinctio non accessit scientiae ex parte scientis.

3. Item, videtur quod tantum necessaria sciantur ab ipso, quoniam divina scientia in infinitum dignior est humana; sed humana tantum necessariorum est¹; ergo multo fortius divina. – Adhuc, scientia Dei est per causam quae ipse est; sed proportio est scibili set eius per quod scitur, ut causati contingentis causa contingens et causati necessarii causa necessaria; et ita, cum illud per quod scit sit causa necessaria, et scibile a beo erit necessarium. – Dicendum quod Dei scientia excedit humanam in hoc, quod divina scientia per causam omnino immutabilem immutabiliter scit res, sive sint mutabiles sive immutabiles; quod non poterit humana. Nam humana aut per causam mutabilem scit res mutabiles aut mutabiliter scit eas. Nec oportet quod, licet sit necessariorum humana scientia, quod divina, per supradictam rationem; sed oportet quod divina de necessariis sit melior quam humana. Humana autem ponit necessitatem in scito, divina autem non: quoniam humana est per ratiocinationem, in qua oportet, si prima sint necessaria, quod ultimum sit necessarium². Divina vero est per causam saparatam, facientem et conservantem et ad se ipsum tamquam ad finem reducentem; et ideo non ponitur necessaitas ex parte sciti.

4. Super Non ista ex aliquo.Prima quaestio est si scientia Dei, cum de Deo dicitur, sit praedicamentale ex tempore velnon, sicut dicitur supra, XXII distinctione, praedicatum ex tempore. – Et videtur, quoniam omnino idem est scientia Dei et praescientia; sed praescientia determinat tempus, eo quod habet respectum ad futurum; videtur ergo dictum ex tempore, et praescientia similiter. Adhuc, scientia est rerum temporalium: si enim scit creaturas, scit eas ut entes aut praeteritas aut futuras. – Dicendum quodneutrum illorum dictum est ex tempore, quoniam, licet praescientia ratione praepositionis habeat respectum ad futurum, non tamen est praedicatum ex tempore. Est enim praedicatum ex tempore, quando cum tempore incipit esse verum; sed praescientia fuit ab aeterno. Et licet praescientia sit de temporalibus, non tamen ex tempore dicitur, quoniam intemporaliter scit temporale.

5. Neque etiam res. Anselmus, in libro De concordia praescientiae Dei et liberi arbitrii³: “Cum dico ‘si praescit aliquid, necesse est illud futurum esse’, idem est acsi dicam ‘si erit, ex necessitate erit’; hic sequitur necessitas rei positionem”. Restat ergo quod scientia Dei non est causa necessaria rerum. – Dicendum est quod, cum dicitur ‘idem est’ etc., quod non est idem simpliciter sed secundum quid, quoniam, sicut ibi nonn ponitur necessitas rei absoluta, ita ne chic; et non in hoc est identitas, quod, sicut hic sumitur necessitas ab ipsa re posita, ita et scientia Dei sumit necessitatem ab ipsa re.

6. Item, utrum futurum aliquo modo sit causa scientiae Dei. – Dicendum quod non. Licet enim sit causa sine qua non [et causa sine qua non] nihil aliud sit secundum rem quam ratio concomitantiae, tamen, quia Deus non est mali causa per se aut per accidens, non est concedendum nomen mali causae de Deo vel temporalis respectu aeterni. – Et sciendum quod, cum dicitur ⁴ quia futurum est, ideo preascitur a Deo, notatur ratio respectu eius quod est ‘prae’ et non causa. Vel dicendum quod aliter est in passiva locutione et activa. Unde non est concedendum ‘quia futurum est, ideo Deus scit’, ita quod notetur causalias; sed quia futurum est, scitur, et sic notatur causa aptitudinis ex parte scibilis ut a scientia divina comprehendatur; nec ex hoc ponitur aliquidin praesenti in scibili, sed in futuro.

7. Super hanc litteram: ad peccatum coegit. Augustinus, De praescientia⁵: “Sicut tu non cogis memoria tua facta esse quae praeteriunt, sic Deus non cogit praescientia sua quod futurum est ut fiat”. Anselmus, in libro De Concordia praescientiae et liberi arbitrii⁶: “Si dico ‘necesse est te esse peccaturum sola voluntate sicut Deus praescit’, non est intelligendum quod aliquid prohibeat voluntatem quae non erit, aut cogat illam esse quae erit; hoc ipsum nacque praescit Deus, qui praevidet aliquid futurum ex sola voluntate, quod voluntas non cogitur aut prohibetur ulla alia re”. Et ita habetur ex iis quod praescientia Dei non cogit res fore.

8. Super istud on poterant credere, quia praedixit, Ioan., 39 [cf. 243, 17]: et ita praedictio prophetiae est causa infidelitates eorum. – Dicendum quod dictio illa est signum ostensionis.

9. Ad hoc quod supra dictum est, super hanc litteram: scientia Dei falli non potest. Anselmus, in originali, super illud Psalmi⁷: Constituisti terminos eius, in libro de De Concordia praescientiae et liberi arbitrii⁸: “Quoniam Deus non fallitur nec videt nisi veritatem, sive ex libertate sive ex necessitate veniat, dicitur costituisse apud se immutabiliter quod apud hominem priusquam fiat mutari potest”. Non ideo in Deum, quid omnino immutabilis est, cadit aliqua mutatio. Ex hoc patet quod, licet mutatiosit in rebus scibilibus, non propter hoc erit mutatio in Dei praescientia.

10. Item, Anselmus⁹ quaerit utrum praescientia Dei et liberum arbitrium simul stare possint; quoniam si liberum arbitrium est contongentium ut contingentia sunt, et praescientia Dei est necessariorum ut necessaria sunt vel ut necessario eveniunt, videtur quod nihil subiacens praescientiae Dei subiacet libero arbitrio, - Item, Anselmus¹⁰: “Quae praescit Deus necesse est esse futura, et quae libero arbitrio fiunt, nulla necessitate proveniunt”: impossibile est ergo Dei praescientiam, quae omnia praevidet, esse, et aliquid fieri libertate arbitrii. – Dicendum quod est necessitas ordini set est necessitas rei absolutae, et hoc est idem quod necessitas illationis vel rei illatae. Cum enim dicitur ‘si Deus praevidit hoc, eveniet’, ibi est necessitas ordinis, et haec non opponitur contingentiate eorum quae sunt a libero arbitrio. Necessitas vero absoluta, ut cum dicitur ‘solem oriri cras’, et haec opponitur praedictae contingentiate. Talis autem necessitas non ponitur in praescitis ratione praescientiae.

11. Super non potest utrumque simul. Anselmus respondet¹¹: “Cum dicimus ‘si Deus praescit futurum, necesse est esse futurum’, non asserimus rem esse necessitate futuram, sed rem futuram necessitate esse futuram. Idem est sensus cum dicitur ‘si Deus praescit aliquid’ etc., quoniam in ‘praescire’ intelligitur futurum; nam non est aliud praescire quam scire futurum. Et ideo, sicut futurum necesse est esse futurum, sic si Deus praescit aliquid, necesse est illud esse futurum”.

12. Super hanc litteram: si vero dicis, Quaeratur utrummhuiusmodin verae sint: ‘praescitum potuit non esse praescitum’: quoniam praescitum potuit non esse, cum sit contingens; et si non erit, non fuit praescitum; ergo praescitum potuit non esse praescitum. – Dicendum quod, sicut haec est necessaria ‘futurum necesse est esse futurum’, ita et haec ‘praescitum necesse est esse praescitum’, et multo fortius, quoniam praescitum importat necessitatem quantum est ex parte causae; et argumentum peccat secundum accidens cum dicitur ‘praescitum potuit non esse, ergo potuit non esse praescitum’.

1 Cfr. Aristot., Anal. Poster., I, tt. 7, 28 et 194 (Bekker, 71b 9-12, 73° 21-23, 88b 30-32; Didot, I, 122 8-11, 124 45-47, 152, 5-8).

2 Cf. Aristot., Anal poster., I, t. 50 (Bekker, 75a, 4-5; Didot, I, 127 46-47).

3 Quaest., 1, c. 2 (PL 158, 509 C).

4 Dictum Origenis, In epist. Ad Rom., VII n. 8 (PG 14, 1126 c).

5 Rectius De lib. Arbitrio, III, c. 4, n. 11 (PL 32, 1276).

6 Quaest. 1, c. 5 (PL 158, 507 B):

7 Rectius Iob 14, 5.

8 Quaest. 1, c. 5 (PL 158, 513 C).

9 Ib., c. 1 (PL 158, 507s).

10 Ib. (PL 158 507b

11 Ib., c. 3 (PL 158, 511 B).

DISTINCTIO XXXIX

1. Praeterea solet quadri. In hac XXXIX distinctione agitur de augmentatione scientiae Dei vel diminutione.

a. Videtur quod scientia Dei non possit esse de pluribus quam sit vel e converso, quoniam scientia est de enuntiabilibus veris, et tot sunt modo quot erant ab aeterno; ergo non possunt plura esse sub scientia Dei quam sunt.

b. Et gratia huius quaestionis quaeritur si mundum nonesse fuit verum antequam mundus esset: aliter enim non potuit sciri nisi esset verum; si autem verum fuit, quid subfuit illi veritati, cum solus Deus fuit ab aeterno?

c. Dicendum quod scientia Dei non est de enuntiabilibus ut sunt enuntiabilia, sed ut sunt per modum rerum de quibus sunt enuntiabilia: est enim de illis rebus per modum suae causae, et ita enuntiabilia reducuntur ad res et ipsae res ad causas rerum. Licet ergo plures possint esse res quam erunt, non tamen augetur scientia Dei, quae est ipsarum rerum omniam una causa esr secundum unum modum qua cognoscuntur res, sive fuerint plures sive pauciores.

d. Ad hoc quod obicitur, scilicet quod enuntiabilia fuerunt ab aeterno, dicendum quod enunciabile importat aptitudinem unam ex parte enuntiantis et aliam ex parte eius quod enuntiatur. Quantum ad primam aptitudinem non fuerunt ab aeterno enuntiabilia; nec quantum ad secundam, quoniam ubi est aptitudo, ibi est compositio vel divisio; sed haec tunc primo veniunt in esse, quando creatura venit in esse, ubi primo est compositio eius ‘quod est’ et ‘quo est’.

2.Item, Augustinus, in libro Soliloquiorum¹: “Si mundus non fuit, verum est mundum non fuisse”. Et Augustinus intendit provare quod veritas est perpetua, per hoc quod necesse est semper alteram esse veram; et ita vult dicere quod ‘mundum non esse’ fuit verum antequam fieret. – Dicendum quod tripliciter dicitur veritas. Est enim veritas esse ipsius rei; Unde Augustinus²: “Verum est id quod est”. Et est veritas signi, prout oratio dicitur vera, cum ostendit rem esse sicut est; et sic dicitur veritas aequalitas signi ad id cuius est signum³. Tertio modo dicitur veritas “rectitudo in rebus sola mente perceptibilis”, ut dicit Anselmus in libro De veritate⁴; et sic dicit⁵ quod “una sola est veritas”, sed plura sunt vera; et ponit exemplum de tempore, quoniam unum est tempus, licet plura temporalia sint eo censurata. Sic Augustinus, 83 Quaestionum⁶: “Omne verum est verum a prima veritate”. – Dicendum ergo quod secundum primum modum ‘mundum non esse’ non fuit verum antequam mundus esset: nulla enim subiacebat res. Nihilomnius tamen in negationibus modo veris propria veritas: una enim res separationem habet ab altera. Si vero loquamur de veritate signi, cum veritas signi dependeat a veritate rei, non fuit iterum verum veritate signi; nunc tamen pro illo verum est signum. Secundum ultimum autem modum, omnibus his negationibus una sola subfuit veritas. Cum enim dicimus ‘mundum non esse’, esse tunc omnino fuit indivisumj a Deo, et ita removebatur vere esse a mundo et ab unaquaque creatura futura. Et sic loquitur Augustinus in libro Soliloquiorum. Et est exemplum in huiusmodi locutione ‘hircocervus est in opinione’, non quia esse habet, sed quia opinio de eo est⁷.

3. Superhanc litteram: ille gignendo. Contra: scire idem est quo esse; ergo, cum haec sit vera ‘Pater scit gignendo’, et haec erit vera ‘Pater est gignendo’. – Dicendum quod hoc verbum ‘scireì aliquando sumitur respectu creaturae, aliquando respectu essentiae vel personae eiusdem,aliquando respectu alterius personae, ut ‘Pater scit creaturas’ vel ‘Pater scit se ipsum’ vel ‘Pater scit Filium’. Primo modo est haec falsa ‘Pater scit gignendo’, et secundo modo similiter, nisi gerundivum notet concomitantiam: sed tertio modo notionaliter tenetur, et tunc recipit notionalem determinationem, sicut hic.

4. Sper hanc litteram: in eorum essentia. Contra: nihil est in Dei essentia quod non sit Deus⁸; ergo creatura non est in eius essentia. – Dicendum quod non intelligendum est de creaturis quod sint ‘in eorum essentia’, sed intelligendum est de attributis essentiae, ut sapientia et huiusmodi. Et is est sensus: ‘Omnia quae sunt in eorum scientia vel sapientia’, hoc intelligitur de creaturis; residuum intelligitur de attributis essentiae. Si vero intelligatur de creaturis, tunc exponendum: ‘in essentia eorum’ id est in ipsis entibus.

5. Super illud: simul videt. Argumentum quod non exsistens videri potest, cum visio tamen transeat super exsistentem. Cum nos videmus rem praesentem, numquid melius quam cum Deus videt futuram? – Dicendum quod Deus videndo se, videt omnia; cum sibi ipsi est praesens, videt omnia. Non sic autem est de visione nostra: oportet enim praesentiam rei esse apud sensum cum videtur, et similitudines eius vel alicuius contingentis cum videtur apud intellectum. Nec est nostra visio potior visione ipsius, licet videamus praesentia, qua ipse videt futura, quoniam praesenter videt ipsa esse praesentia immutabili, nos vero praesentia mutabili.

6. Hic opponitur. Quaeratur utrum haec sit concedenda ‘ Deus potest habere scientiam quam non habet’. Quod videtur, secundum Magistrum⁹, quoniam potest scire aliquid quod non scit. – Dicendum quod istae locutiones non sunt eiusdem virtutis, quoniam, cum dicitur ‘Deus potest scire quod non scit’, potentia respicit actum transeuntem in rem temporalem; sed sic non est intelligendum de hac locutione ‘Deus potest habere scientiam quam non habet’, qyuoniam potentia hic respicit ipsam scientiam Dei, quae aeternaest et non temporalis.

7. Super hanc litteram: Non potest noviter. a. Super illud: Propter angelos, I Cor. 11, 10, Glossa¹⁰: “Deus non ad t5empus videt, nec aliquid novum est in visione eius aut scientia, cum aliquid temporaliter et transitorie geritur, sicut inde afficiuntur sensus, vel carnales hominum vel caelestes angelorum”. Sensum huius auctoritatis talis est: quod non est in aliqua innovatio vel mutatio in scientia Dei, sicut accidit in hominibus et angelis.

b. Super illud: Quia unus dies apud ipsum, II Petri ultimo, 8, Glossa¹¹: “In agnitione divinae virtutis et praesentia et praeteritsa et futura aequaliter constant praesentia”. Et ita omne scibile est praesens ipsi, et ita non potest scire aliquid quod non sciat; potest tamen aliquid sciri quod non scitur.

c. Item, possunt praeterita et futura apud ipsum praesentia constitui? Certius enim est praesens aeternitatis quam praesens temporis, et praesens temporis est tantum ens; ergo praesens aeternitatis erit tantum ens. Qualiter ergo praeteritum et futurum factum est praesens in aeternitate?

d. Dicendum per auctoritatem Anselmi, libro De concordia praescientiae Dei et liberi arbitrii¹²: “Sicut in aeternitate, quamvis non fuit sut erit aliquid, sed est, ita quod in aeternitate mutari nequit, in tempore aliquando per liberam voluntatem, antequam sit, mutabile esse probatur. Quamvis nihil ibi sit nisi praesens, non est tamen illud praesens temporale ut nostrum, sed aeternum,in quo omnia tempora continentur. Siquidem, quo modo alquod aepresens tempus continet omnem lolcum et quae in loco sunt, ita aeterno praesenti simul omne praesens tempus clauditur et quae sunt in quolibet tempore”. Dicendum ergo quod praeteritum et futurum, licet non sint in se entia, ut tamen sunt in sua causa, non transeunt; sicut nec domus, ut est in mente artificis, transit, licet exterius reciapit mutationem.Unde Augustinus, Super Ioannem¹³: “Arca in mente vita est, in opere vero arca est”. Quod ergo in se praeteriit vel futurum est, praesens est in sua causa vel ratione exemplaris vel ratione similitudines; et sicut est praesens, sic est ens; et sicut praeteritum vel futurum sic non ens.

e. Sed dubitatur adhuc de auctoritate Anselmi¹⁴: “Sicut praesens tempus continet omnem locum, sic aeterno praesenti clauditur omne praesens tempus”. Secundum hoc enim videtur quod, sicut omne quod est in tempore temporale est, ita omne quod in aeternitate est, aeternum est; et quae in tempore sunt, in aeternitate sunt, ut dicit auctoritas¹⁵; ergo temporalia sunt aeterna. – Dicendum quod non sequitur ‘quae sunt in tempore clauduntur aeternitate, ergo sunt in aeternitate’. Dicuntur enim claudi, eo quod aeternitas praecedit tempus et erit post tempus et durat dum tempus est. Ea vero in aeternitate proprie dicuntur, quae habent suum esse cum aeternitate; et licet temporales res, ut sunt in sua causa, aeternaliter sint, non tamen secundum se sunt in aeternitate.

8. Item, a quibusdam. Aliqui¹⁶dicunt quod scientia Dei sumitur tripliciter. Aut eniim pro essentia eius, et sic significat essentiam ut intelligentiam; hoc modo cognoscit quod aliqua possunt esse quae nec sunt nec erunt. Alio modo significat visionem, et sic connotat quod res erit vel fuit vel est. Tertio modo significat scientiam approbationis. Et primo modo dicunt quod potest Dus scire plura quam scit; secundo modo, non; tertio vero modo tantum bona sciuntur.

9. Quod Deus non omnia sciat, Augustinus in Enchiridion¹⁷: “Melius est quaedam nescire quam scire”, ut vilia. Si ergo haec sint vilia respectu scientiae divinae et divinae etiam bonitatis, melius est ignorantia; sed numerus eorum non cognoscitur secundum Genesim¹⁸. – Dicendum quod in auctoritate Augustini sumitur hoc verbo ‘nescire’ pro eo quod est ‘non approbare’, et sic Deus nescit vilia, id est peccata; sed non vilia ignorat, id est creaturas minus nobiles, quoad omnem sui mutationem.

10. Item, Augustinus¹⁹: “Sunt quidam qui in tantam prorumpunt insaniam, ut dicano Deum non omnium habere notitiam, quia infinita sunt: quod in numeris oportet concedere; sed apud illum infinitorum certus est numerus, cuius scientiae non est numerus²⁰”.

11. Super scit Deus quanta sit multitudo pulicum. Dionysius, De divinis nominibus²¹: “Divina sapientia se se ipsam cognoscens, cognoscit omnia, materialia immaterialiter, et non partite partita et finite infinita, et multa universaliter, ipso uno omnia cognoscens et adducens. Etenim si secundum unam causam Deus omnibus exsistentibus esse tradit, secundum eamdem et unicam causam scivit omnia ut ex ipso exsistentia et in ipso antesubstituta”.

1 Lib. II, c. 2, n. 2, sub ista autem forma: “Si manebit semper mundus iste, verum est mundum semper mansurum esse” (PL 32, 886).

2 Soliloq., II, c. 5, n. 8 (PL 32, 889).

3 Ex Glossa ordin. In Ps. 14, 3: “Veritas est cum res ita est ut dicitur” (PL 113, 864).

4 Cap. 11 (PL 158, 480A).

5 Anselmus, ib., c. 13 (PL 158, 486).

6 Quaest. 1 (PL 40, 11).

7 Ex Aristot., Anal. Priora, I, c. 36 (al. 38): “aut hircocervus opinabile qua non ens” (Bekker, 49a 24; Didot, I, 82 22.23.

8 Alanus ab Insulsi, Regular theol., reg. 9: “Quidquid est in Deo, Deus est” (PL 210, 628).

9 Hic in litt., c. 1 (p. 246, lin. 21).

10 Lombardi in h. 1 (PL 191, 1635 A); ex August., De Trinit., XII, c. 7, n. 10 (PL 42 1004).

11 Ordin., in h. 1. (PL 114, 693); ex Beda in h. 1. (PL 93, 81).

12 Quaest., 1, c. 5 (PL 158, 514 A).

13 Tract. 1, n. 17 (PL 35, 1387).

14 L. c.

15 Scil.Anselmus, 1. c.

16 Inter quos Guil. Altissiodorensis, Summa aurea, 1, c. 8, q. 2 (f. 23b-c).

17 Cap. 17 (PL 40, 239).

18 Gen. 32, 12: sicut arenam maris, quae prae moltitudine numerari non potest.

19 De civit. Dei, XII, c. 18 (PL 41, 368), quoad sensum. Cf. supra, d. 35, n. 9.

20 Ps. 146, 5.

21 Cap. 7, § 2 (PG 3, 870 C; PL 122, 1154 D); versio Scoti Eriug., ap. Dionisiaca, I 398s.

John of Ripa on Formal Distinction

Hi everybody,

Today we have John of Ripa on Formal Distinction.
This comes, as you can see from the Abbreviatio of Paolo from Venice.
I will make an introduction to this on the next post, which will be on Meyronnes.
I also promise the next post will be on Hugolino, I.40 (whole distinction).



PAULUS VENETUS

SUPER PRIMUM SENTENTIARUM
JOHANNIS DE RIPA LECTURAE
ABBREVIATIO

LIBER I

DISTINCTIO 8



Circa distinctionem octavam in qua Magister tractat de simplicitate divine essentie et eius immutabilitate, quero istam questionem:
Utrum sola divina essentia sit entitas omnimode supersimplex et una?
Circa istam questionem quatuor decidentur articuli.

Primus [articulus]
Erit:
Utrum in Primum gradum essendi simpliciter aliqua varietas graduum seu latitudo unitive concurrat?
Pro cuius declaratione sit
Prima conclusio: In quemlibet gradum finitum distantem per aliquam latitudinem a non esse sue denominationis concurrunt varii gradus denominationis consimilis ipsum constituentes ex natura distincti.
Ista patet ex prima questione Prologi, articulo primo et secundo.
Contra istam conclusionem arguitur. Sit enim .a. intelligentia indivisibili set .b. et .c., duo gradus in .a., sed .b. remissor. Tunc sic: .b. prius naturaliter correspondet .a. quam .c.; igitur impossibile est .a. essentie correspondere .b. gradum sine .c. et per consequens .b. et .c. realiter distinguuntur.
Respondetur negando primam consequentiam, sed oportet addere quod .a. sit realiter distinctum a .b.; quod non conceditur. – Aliter potest dici conclusio quod .b. potest esse sine .c. et ex hoc non sequitur quod .b. in .a. realiter distinguitur a .c.; bene tamen potest realiter distingui, puta si .b. in aliam entitatem ab .a. concurrat, sicut in intelligentia ratio essentie non distinguitur a ratione vite realiter, et tamen ratio essentie potest in aliquam entitatem unitive concurrere sine ratione vite.
Secunda conclusio: In quamlibet huiusmodi entitatem varii gradus concurrunt ex natura rei distincti,non realiter, nec formaliter.
Primum patet de re indivisibili; secundum patet sic: nam secundum quamcumque rationem formalem stat gradus huiusmodi convenire et tamen ex natura rei distingui, sicut patet de intelligentia que in esse vite habet plures gradus intensionis, qui tamen unitive concurrunt in eamdem rationem formalem vite.
Contra istam conclusionem arguitur sic: Si gradus intensior distinguitur a remissioni, igitur aliquid sibi superaddit; aut igitur superadditum habet esse formale ex natura rei et distinguitur ab alio formaliter, vel non, et sequitur quod non distinguitur. Hic dico quod gradus intensior superaddit, non tamen aliquam entitatem nec aliam rationem formalem, sed alium gradum eiusdem rationis formalis.
Tertia conclusio: Huiusmodi distinctio graduum unitive in eamdem rationem formalem concurrentium est minima ex natura rei possibilis reperiri.
Patet, cum non sit realis, nec formalis. Sicut enim diverse rationes formales in eamdem entitatem indivisibilem realiter unitive concurrunt, ita gradus huiusmodi in eamdem rem secundum eamdem rationem formalem, igitur, etc.
Quarta conclusio: Licet huiusmodi distinctio intensiva sit minima, nullo tamen modo possibile est ipsam supersimpliciter unitive concurrere in aliquam entitatem.
Patet, quia quelibet talis entitas in quam unitive concurrit / talis latitudo habet gradus intensiores et remissiores,quorum aliquis est priore t alteri posterior, et per consequens unus est potentialis ad reliquum; sed hec repugnant supersimplici entitati.
Quinta conclusio: Repugnat quod in primam essentiam huiusmodi distinctio graduum seu latitudo intensiva secundum aliquam denominationem sibi intrinsecam unitive concurrat.
Patet, quia aliter non esset immensa et simpliciter prima entitas; unde sicut unitas mathematica respectu totius latitudinis numerorum habet primitatem simpliciter; est enim prior naturaliter tota huiusmodi latitudine; habet etiam supersimplicitatem, cum sit omnimode indivisibilis;; aliter non esset unitas; habet etiam immensitatem, nam ab ipso fluit causaliter infinitam pluralitatem numeralium specierum quarum quelibet in ipsa unaliter continetur et supersimpliciter, prout ait beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus, capitulo quinto, pars sexta, ita Deus est propriissime unita set creatura, forma numeralis.
Sexta conclusio: Non repugnat huiusmodi distinctioni graduum, in quantum distinctio tanta est, quod in Primum esse simpliciter unitive concurrat, sed solum ratione graduum, quia limitati et imperfecti.
Probatur. Nam huiusmodi distinctio est minor distinctione formali; sed distinctio formalis correspondet entitati divine solum inter rationes suppositales et divinam essentiam, sicut patet; igitur.


Secundus articulus.
Utrum in Primum gradum simpliciter sit possibile plures rationes distinctivas essentiales formaliter concurrere unitive?
Pro quo articulo declamando, sit hec
Prima conclusio: Secundum quamlibet perfectionem essentialem creature ad extra per participationem communicabilem correspondet divine essentir ratio propria et distincta formaliter ex natura rei.
Patet, nam stat aliquid accedere ad Deum ut est ens absque hoc quod accedat ad ipsum ut est vita. Igitur Deus aliam rationem formalem habet in esse enti set aliam in esse vite.
Secundo. Si per idem omnino divina essentia haberet esse entis et esse vite et sic hiis perfectionibus quas creatura partecipare potest, sequitur quod omnis excessus creature super aliam ex maiori participatione primi est excessus solummodo intensius quoad gradum perfectionis et non extensius quoad multitudinem perfectionum essentialium, et per consequens nulle creature possunt specifice differre, sed solummodo esse vite, sapientie et huiusmodi.
Secunda conclusio: Quibuslibet diversis effectibus in creaturis qualitercumque distinctis essentialiter correspondet in divina essentia varia ratio formativa.
Probatur. Nam quilibet effectus actualius est in sua principali ratione causali in qua perfectius relucet quam in proprio suo genere; igitur ibi est secundum propriam rationem causalem a quocumque altero distinctivam.
Secundo. Nam sicut nulla essentia creata habet a se quod sit hec essentia, ita nec distinctionem qualemcumque essentialem ab altera; igitur, sicut in essendo habet causalem originem in Deo, ita et in esse distinctio ab altero rationem in Deo proptiam distinctivam.
Tertio. Sint .b. et .c., duo effectus creati, et habeant, per adversarium, omnimode eamdem rationem causalem, que sit .a.; tunc sic: .b. et .c., prout sunt causaliter in .a. tantam habent idemptitatem sicut .b. ad .b. vel .c.; igitur .a. ratio non plus potest esse ratio distincte cognoscendi .b. distingui a .c. quam .b. a .b. enti et a .c.; sed .a. est intellectui divino ratio evidenter cognoscendi .b. et .c.; igitur intellectus divinus non potest evidenter cognoscere .b. et .c. distingui.
Tertia conclusio: Secundum nullam perfectionem essentialem a creatura participabilem divina essentia potest esse participate perfectionis causaliter formativa.
Volo dicere quod divina essentia in esse entis est paticipabilis a creatura et non per idem formaliter quo est ens est causaliter derivativa participate perfectionis in esse enti set, eodem modo, per aliud est formaliter vita et per aliud derivativa vite causaliter.
Probatur conclusio. Nam si divina essentia in esse entis est causaliter derivativa perfectionis create in esse entis, igitur non stat creaturam participare divinam essentiam in esse entis quin ipsam participet ut rationem causalem creature in esse entis. Consequens falsum et consequentia patet. Per hoc enim concludimus divinam essentiam per aliam rationem esse en set per aliam, vitam, quoniam stat ipsam a creatura participari in esse entis absque hoc quod participetur in esse vite.
Contra istam conclusionem videtur esse Dionysium in libro de divinis nominibus, c. 5 in diversis partibus, ubi videtur innuere quod omnis perfectio creata est causaliter a divina essentia secundum denominationem consimilem, puta omnis vita creata a divina essentia in esse vite et sapientia creata a divina sapientia in esse sapientie. Dicitur quod non esse intentio Dionysii ponere quod divina essentia in esse vite sit causaliter productiva vite create, sed solum vult ponere quod ipsa in esse vite participatur ab omni vita creata; unde quelibet perfectio simpliciter in Deo communicabilis ad extra participative per se ipsa formalem continet eminenter perfectionem creatam denominationis consimilis, sed causaliter ipsam continet per aliam rationem posteriorem que primam contentivam necessario presupponit.
Quarta conclusio: Secundum quamcumque perfectionem essentialem divina essentia prior est quam sit eiusdem causaliter productiva per participationem.
Probatur, quia ibi non est habitudo divine essentie in esse entis ad quamcumque perfectionem essentialem, divina essentia prior est quam sit eiusdem causaliter productivam per participationem. Probatur: qualis est habitudo divine essentie in esse entis ad quamcumque perfectionem essentialem ipsam esse communicativam creature in esse entis, consimilis est divine essentie in esse vite ad ipsam esse communicativam creature in esse entis, et sic de aliis perfectionibus divinis; sed prius divina essentia habet formaliter esse entis quam sit productiva creature in esse entis, cum ratio entis sit prima ratio in Deo. Igitur prius habet formaliter esse vite, sapientie et huiusmodi quam sit productiva creature in esse denominationis consimilis.
Contra istam conclusionem arguitur. Sit .a. in Deo ratio vite et .b. ratio in Deo causaliter derivativa vite create; tunc sic: .b. est ratio essentialis in Deo et participabilis ad extra; igitur, aliam posteriorem rationem causaliter continet, et de ista iterum arguam sicut de .b., et erit processus in infinitum. Dico quod ratio causalis secundum hoc quod sumitur non est proprie essentialis, nisi vocetur omnis ratio communicabilis essentialis, nec talis continet perfectionaliter esse essentiale creature, sed solum esse causale; et sic non est processus in infinitum.
Quinta conclusio: Quelibet ratio essentialis in divina essentia per idem formaliter est ipsamet et distincta formaliter a qualibet alia.
Hec conclusio fuit provata distinctione quarta.
Sexta conclusio: Quelibet huiusmodi rationum tam intense precise distinguitur ab altera quantum precise correspondet proprium esse formale quo sic distinguitur.
Patet ex quarta.
Septima conclusio: Quelibet huiusmodi rationum immense distinguitur formaliter a qualibet alia.
Patet, quia quelibet talis est immensa secundum suam denominationem.
Secundo. Nam si .a. esset albedo infinita et .b. nigredo infinita, infinite .a. et .b. contrarientur positive et in infinitum plus quam albedo et nigredo solum finite; ita in proposito.
Octava conclusio: Quelibet due rationes create in infinitum minus distant formaliter quam rationes increate denominationis consimilis.
Patet, cum in infinitum minus habeant de esse formali quam rationes immense.
Secundo. Si .a. continue cresceret in esse vite et .b. in esse sapientie, .a. continue acquireret latitudinem distinctionis a .b. et e converso. Igitur, si .a. fieret infinita infinite distingueretur a .b., et ita in proposito.
Nona conclusio: Quecumque due rationes essentiales increate in infinitum minus unitive concurrunt formaliter in omnimoda idemptitate, si liceat sic loqui, quam due rationes create.
Patet ex dictis.
Contra ista dicta arguitur sic. Si divina essentia secundum eamdem penitus rationem contineret eminenter omnem perfectionem creatam, ipsa esset illimitatior secundum huiusmodi rationem quam nunc sit. Sed contradictionem includit divinam essentiam secundum aliquam huiusmodi rationem esse magis illimitatam quam nunc est; igitur tantum secundum unicam rationem formalem divina essentia continet eminenter omnem perfectionem creatam. Consequentia patet cum minori et maior similiter, quia in Deo ratio sapientie magis esset illimitata formaliter, si esset formaliter iustitia, quam nunc sit.
Confirmatur. Nam sicut divina sapientia est magis illimitata realiter per hoc quod est realiter iustitia quam si realiter distingueretur ab ipsa, /ita magis esset illimitata formaliter.
Secundo. Si rationes essentiales divine sic unitive concurrerent in eamdem essentiam quod in ipsa haberent omnimodam unitatem, magis essent unum quam nunc sint; haberent enin omnem unitatem quam iam habent et oppositam distinctione formali. Sed divina essentia essentialiter est tam una quod contradictionem includit ipsam esse magis unam posse concipi magis unam.
Tertio. Quero, inquit, si divine essentie corresponderet precise esse iustitie, esset tam perfecta essentialiter sicut nunc vel non. Si sic, igitur divina essentia in esse iustitie continet eminenter omnem perfectionem creatam; si detur secundum, igitur non omnino immense correspondet sibi esse iustitie.
Quarto. Si ratio vite et esse intelligentie reducenter ad aliquam unam rationem a qua essent principiative, huiusmodi ratio esset perfectior quam si in duas reducerenter, sicut reductio plurium realiter distinctorum in unum principium; sed omnis modus ponendus est in Deo qui dicit maiorem perfectionem; igitur, etc.
Quinto. Aut divine essentie eque primo correspondent huiusmodi rationes vel una prius qua malia. Primum est contra dicta. Si detur secundum, igitur prius est Deum esse quam vivere et per consequens pro illo priori correspondet Deo esse et potentialiter vivere; et si sic, non intrinsece purus actus.
Ad rationes. Ad primam, nego maiorem et dico quod divina essentia nonest illimitatior per huiusmodi rationem, immo, magis limitata, saltem extensive. Et ratio est, nam, si divina essentia haberet unicam tantum rationem essentialem, tota latitudo creaturarum esset eiusdem rationis, et sic non esset distinctio, nisi intensiva, secundum magis vel minus.
Ad secundam, nego maiorem et dico quod, sicut ratio vite in Deo non esset magis una in esse vite, si esset formaliter iustitia, et sic de aliis, ita divina essentia non esset magis una formaliter quam nunc est, quoniam in nulla denominatione essentiali esset magis una formaliter.
Ad tertiam, dico quod implicat contradictionem quod alique due rationes create distincte formaliter habeant in Deo denominationes formales consimiles.
Ad quartam rationem, dico quod talis prioritas non est causalis, sed potius formalis rationum scilicet formalium ex natura sua habentium talem ordinem.
Circa istam materiam sunt plures positiones.
Prima est quod huiusmodi rationes formales in Deo, puta vita, sapientia et huiusmodi non ponunt in Deo aliquam varietatem intrinsecam qualemcumque ex natura rei, sed solum valium intellectum causalem Dei ad creaturas, ita quod vita in Deo nihil aliud ponit in Deo intrinsecum quam sapientia, sed conceptus sapientie. Conceptus enim vite in Deo non solum signat divinam essentiam, sed ultra connotat habitudinem causalem ipsius ad vitam creatam et, eodem modo, conceptus sapientie ultra divinam essentiam dicit causalem habitudinem ad sapientiam creatam, et sic de aliis.
Secunda positio est quod huiusmodi denominationes in creaturis, puta esse simpliciter, esse vite et huiusmodi dicunt in creaturis varias rationes, et tamen, quia illimitate et supereminenter correspondeant divine essentie, ideo excludunt in ipsa omnem distinctionem ex natura rei.
Contra istas duas positiones procedunt conclusiones precedentes; quare, etc.
Tertia positio ponit quod attributa divina non differunt nisi secundum rationem intellectus divinam essentiam concipientis, ita quod nihil aliud est divinam essentiam distingui secundum rationem absolute quam divinam essentiam aliter concipi per rationem vel mentem conceptu sapientie, qui est conceptus, et aliter conceptu bonitatis. Et sic ista positio in idem redit cum prima, contra quam sunt eadem conclusiones. Unde, secundum hoc, omnis conceptus quo divina essentia est conceptibilis est connotativus, et nullus quidditativus. Consequentia patet ex hoc, nam sub omni conceptu a quo divina essentia concipitur secundum aliquam perfectionem essentialem connotatur aliquid extrinsecum; sed consequens notum est esse falsum; de omni re de qua potest haberi conceptus denominativus vel connotativus potest haberi quidditativus, sicut posset leviter demonstrari.
Probat autem hoc quidam modernus invehens contra Scotum tenentem oppositum. Et ponit hoc sub bina conclusione.
Prima est ista: Nulla perfectio attributalis, seu nomine, attributi significata, est in Deo aliqua entitas parva vel magna, sive dicatur formalitas, sive ratio quidditativa vel formalis, aut aliquo quovis nomine appelletur extra animam distincta a deitate precise secundum se sumpta.
Secunda conclusio; quod non sunt in Deo alique perfectiones attributales inter se distincte quarum hec non siti sta.
Primam conclusionem probat sic. Nam, subendo deitatem precise secundum se, aut ipsa est sapientia, aut non. Si sic, habeo intentum: si non, contra Augustinum, VII de Trinitate, c. 1: “Ipse, inquit, Deus sua sapientia est, que non est aliud sapientia eius, aliud essentia cui est esse quod sapientem esse”.
Secundo arguit per auctoritatem Anselmi, De Incarnatione Verbi, c. 6, qua probat potestatem Dei a Deo non distingui. Ait enim: aut potestas est Deo accidentalis aut substantialis. Non primum, quia cum omne subiectum sit intelligibile sine accidente aut esse vel posse, Deus posset intelligi sine potestate; sed substantialis, aut est pars essentie aut tota essentia; non primum, quia tunc taleactu vel intellectu esset dissolubile; si secundum, habeo intentum.
Tertio. Si talis distinctio ponatur, sequitur quod Deus non est sapiens quo est Deus. Patet, nam deitate est Deus, sapientia vero, que non est deitas, est Deus et, si sic, sequitur quod non est omnino simplex; quod est erroneum: Consequentia patet per beatum Augustinum, VII de Trinitate, c. 1: “Si Patri, inquit, non est hoc esse quod sapere, non ibi erit ista simplicitas”.
Quarto sic. Si hee entitas, demonstrata ratione formali sapientie, non est deitas, igitur hec entitas est creatura. Consequentia patet, qui omnis entitas, que non est Deus, est creatura, per Augustinum VII de Trinitate, c. 1.
Secundam conclusionem probat sic: Si tales perfectiones in Deo sunt distincte, sequitur quod Deus non est summe simplex. Consequentia probatur ex intentione Anselmi, Monologion, c. 17: “Cum summa, inquit, natura nullo modo composita sit et cum omnimoda tota illa bona sit, necesse est ut ista omnia non plura sed unum sint idem”.
Secundo. Nam de ratione simplicitatis in quantum simplex est non includere plura et non posse, aut actu aut intellectu, in plura dividi, ut dicit Anselmus de Incarnatione Verbi, c. 7, et Philosophus, V Metaphysice, c. de Uno, et Commentator, XII Metaphysice, commento 37.
Tertio arguit auctoritate beati Augustini, VI de Trinitate, c. 7: “In Deo eadem est bonitas quam sapientia et magnitudo et eadem veritas qua mista omnia et non est ibi aliud minus esse quam magnum esse, aliud sapientem esse”.
Ad rationes prime conclusionis. – Ad primam, per deitatem nihil aliud intelligo quam ipsam divinam essentiam secundum quod includit omnem rationem essentialem, divinam; et isto modo distinctas includit formaliter sapientiam et alias perfectiones attributales; si vero deitas sumatur ab aliquo pro aliqua ratione formali in divine essentia non includente aliquam aliam, sic dico ad rationem quod, quantumcumque sumatur cum precisione, ratio est vere sapientia. Nec ex hoc sequitur quod huiusmodi ratio non distinguatur formaliter a sapientia, quoniam cum omnimoda distinctione formali stat quod una quidditas proprissime sit alia.
Ad secundam, concedo quod potestas in Deo sit essentialis et non pars, immo tota essentia divina. Et cum arguitur quod si posse est extra quidditatem esse unum potest intelligi sine alio, dico quod nedum intelligi, sed clare videri in Verbo, licet non possit Deus intelligi sub non posse. Et hec est intentio Anselmi.
Ad tertiam rationem, concedo / quod Deus non eo est formaliter est sapiens quo est Deus, nec ex hoc sequitur quin sit summe simplex. Et ad Augustinum dico quod non intendit aliud concludere nisi quod in Deo esse et sapere sunt una simplex essentia; quod concedo.
Ad quartam, dico quod ratio sapientie est vera deitas, licet non formaliter.
Ad sextam, dico quod de ratione simplicitatis est non includere plura realiter, sed non formaliter; hoc non est de ratione eius.
Ad auctoritatem beati Augustini et ad quamcumque aliam, dicatur, sicut dictum est, quod inter huiusmodi rationes non est distinctio realis sed solummodo formalis; igitur, quare, etc.

Tertius articulus.
Utrum cum omnimoda distinctione formali huiusmodi rationum attributalium stet perfecta simplicitas et actualitas entis primi?
Pro cuius determinatione sit
Prima conclusio: Quelibet ratio essentialis in divina essentia omnem extrinsecam potentialitatem excludit.
Voco hic “potentialitatem extrinsecam” potentialitatem quam habet res ex dependentia causalitatis extrinsece ad agens vel finem; “potentialitatem vero intrinsecam” voco potentialitatem ipsius materie vel alicuius rationis essentialis ad alteram se habentem, per modum materie vel potentie, velut actum.
Probo agitur conclusionem sic. Quacumque huiusmodi rationum signata in divina essentia, ipsa habet immensum gradum sue denominationis formalis, non mensurabilem penes aliquam ymaginativam latitudinem denominationis consimilis; igitur talem gradum contradictionem includit contineri evidenter in altero eiusdem vel alterius rationis.
Secunda conclusio: Ex sola immensitate proprii sui gradus quelibet talis ratio extrinsecam qualemcumque potentialitatem excludit.
Patet, nam omnis alius gradus citra gradum denominationis consimilis necessario est a gradu denominationis consimilis omnino immenso, penes cuius accessum et participationem capit suum esse formale; igitur, quilibet talis necessario est potentialis potentialitate extrinseca.
Tertia conclusio: Quelibet huiusmodi rationum in divina essentia ratione immensitatis formalis omnem intrinsecam potentialitatem excludit.
Probatur. Nam omnis potentialitas intrinseca est ex prima potentialitate extrinseca. Sicut enim respectu cuiuslibet effectus est prior causalitas extrinseca quam intrinseca, ita et igitur quidquid excludit potentialitatem extrinsecam et intrinsecam; sed quelibet rationum essentialium in Deo est huiusmodi; igitur.
Quarta conclusio: Contradictionem includit entitati aliquam rationem formalem immense essentialiter correspondere et in ipsa non omnem ymaginabilem potentialitatem excludere.
Patet, nam eo ipso quo aliquid alicui entitati corresponderet essentialiter immensum esse vite, talis entitas nullum haberet potentialitatem intrinsecam vel extrinsecam. Addidi autem “essentialiter”, quia homini assumpto a Verbo correspondet plenitudo deitatis et ita immense esse et immense vivere, et tamen potentialiter, quia in tali esse dependet a tota Trinitate efficienter.
Quinta conclusio: Non stat in aliqua entitate aliqauas rationes essentiales immense distingui formaliter et non excludere in eamdem omnem ymaginabilem potentialitatem.
Patet, quia tunc quelibet talis ratio esset immensa et per consequens excluderet omnem potentialitatem.
Sexta conclusio: Non solum immensa distinctio formalis stat cum summa rei simplicitate, verumetiam formaliter ipsam infert.
Probatur. Nam si .a. sit aliqua entitas, .b. et .c. rationes concurrentes unitive in .a., .b. et .c. immense distinguuntur formaliter; igitur tam .b. quam .c. in .a. omnem potentialitatem excludit; igitur .a. est pura actualitas formaliter in sua entitate.
Septima conclusio: Quelibet distinctio formalis solum finita aliquam potentialitatem, tam intrinsecam quam extrinsecam, infert formaliter in propria entitate.
Probatur. Nam si .b. sit ratio vite et .c. ratio intelligentie que concurrunt unitive in .a. intelligentiam creatam; si igitur .b. et .c. finite distinguuntur formaliter, igitur tam .b. quam .c. est finita formaliter; igitur .b. et .c. principative a vita immensa et .c. ab intelligentia immensa; igitur .a., tam secundum .b. quam secundum .c., dependet efficienter ab aliquo estrinseco et per consequens habet potentialitatem extrinsecam, videlicet, respectu .a. .b. se habet per modum rationis potentialis et .c. per modum actualis et .b. et .c. concurrunt in .a.; igitur .a. habet potentialitatem intrinsecam.
Octava conclusio: Sola finita formalis distinctio excludit simplicitatem perfectam.
Patet ex dictis; voco autem hic “distinctionem finitam” omnem distinctionem citra immensam, quantumque infinitam in genere creature.
Nona conclusio: De qualibet ratione essentiali in divinis propter summam idemptitatem realem predicatur alia abstractive.
Probatur. Nam si non, hoc est quia una ratio non est formaliter alia; sed hoc non obstat, nam, sicut hec distinctio non tollit aliquem gradum idemptitatis et unitatis vel simplicitatis, ita vere verificationem idemptitatis unius de altera, sic dicendo: sapientia divina est iustitia.
Decima conclusio: Magis proprie quelibet huiusmodi ratio divine essentie predicatur de altera, quantumlibet abstractive quam aliqua ratio creature verificetur proprie de seipsa.
Probatur. Nam quod de aliquo aliquid verificetur concretive et non abstractive potest esse dupliciter: vel propter potentiale esse actualitervel propter potentiale esse essentialiter; verbi gratia, quod Sor non sit albedo sed albus, hoc est quia esse album est esse actuale accidentale respectu Sortis; similiter, quod apud multos non concedatur, ista: Sor est humanitas, hoc est quia Sor habet potentialiter essentialiter esse humanitatis: et quod in creaturis, puta in aliqua intelligentia, ratio vite non sit ratio intelligentie vel ratio essentie non sit ratio vite, hoc est quia una ratio est potentia respectu alterius: igitur, quia significabile per subiectum se habet potentiale ad significabile per predicatum negatur talis predicatio abstractiva; sed in quacumque propositione verificabili de re creata significabile per subiectum se habet potentialiter potentialitate estrinseca ad significabile per predicatum; sed in Deo sapientia sic est iustitia pure actualiter, quod omnem potentialitatem excludit; igitur, etc.
Ex hiis possumus concludere quosdam gradus abstractive denominationis. Primus est et summus, quando significabili per subiectum correspondet abstractivum esse predicati per exclusionem omnis potentialitatis intrinsece et extrinsece, ut sapientia divina est iustitia divina Secundus est quando significabili per subiectum correspondet abstractivum esse per predicatum, cum exclusione potentialitatis intrinsece, non extrinsece, ut albedo est albedo, vita est vita in creaturis. Tertius est quando significabile per subiectum correspondet significabile per predicatum per idemptitatem realem, cum inclusione tamen utriusque potentialitatis, et iste est infimus modus quo aliquid est verificabile de altero abstractive, ut hec vita est hec intelligentia, demonstrata anima. In omni autem alio, significabile per subiectum habet accidentaliter sic esse sicut denotatur per predicatum, et ideo, sicut esse correspondet sibi solum concretive, ut Sor est albus. Eodem modo, si significabile per predicatum sit realiter distinctum a significabili per subiectum, ut Sor est animatus; et ideo ista est falsa: Sor est anima, et ita de aliis consimilibus.

Quartus articulus.

Utrum generaliter in entibus citra Deum per accessum ad Deum acquiratur latitudo simplicitatis et actualitatis?
Pro quo determinando sit hec
Prima conclusio: Cuilibet enti creabili in esse immensa potentialitas estrinseca correspondet.
Probatur. Nam quodlibet tale ens tam precise est potenziale ad esse secundum huiusmodi possibilitatem extrinsecam quam precise dependet in esse per causalitatem extrinsecam: Sed cuiuslibet talis entitas immense / sic dependet in esse; igitur, etc. maior patet et minor probatur, nam cuiuslibet talis rei tanta est precise dependentia in esse quantum est agere quod exigit ad suum esse; sed quelibet talis res immensum exigit divinum agere; igitur, etc.
Secunda conclusio: Si cuiuslibet entis finiti esse solum finitum preexigeret agere quo caperet esse et proportionaliter intensius esse intensius agere, per accessum ad divinum esse continue acquireretur latitudo potentialis extrinseca.
Probatur. Nam in qua proporzione tale esse erat intensius, in eadem proporzione preexigeret intensius agere quo caperet esse; igitur in eadem proporzione intensius dependeret et per consequens in eadem maiorem haberet potentialitatem extrinsecam.
Tertia conclusio: Cuilibet enti citra Deum intensiori proportionaliter maior intrinseca potentialitas correspondet secundum denominationem communem rationis potentialis.
Patet, nam in qua proporzione .a. habet plus de esse formali et positivo secundum talem rationem potentialem, in eadem .a. est magis potenziale intrinsece; sicut enim ratio vite se habet potentialiter ad rationem intelligentie, ita acquisitio esse vite est acquisitio potentialitatis ad esse intelligentie; intensior enim gradus in esse vite, ceteris paribus, est potentialis ad maiorem gradum in esse intelligentie.
Quarta conclusio: Cuilibet enti citra Deum comunicanti cum altero in aliqua ratione essentiali actuali in qua proportione est intensius, intensior actualitas intrinsece correspondet.
Patet, quia, sicut iuxta gradum rationis potentialis attenditur potentialiter esse, ita iuxta gradum rationis actualis attenditur actualiter esse intrinsece.
Patet ex dictis.
Quinta conclusio: Per accessum ad divinum esse continue acquiritur latitudo rei tam potentialitatis quam actualitatis essentialis intrinsece.
Patet ex dictis.
Sexta conclusio: Si species infinita intelligentie esset de facto infinita potentialitas intrinseca et etiam actualitas [sibi] corresponderet.
Probatur. Nam sibi infinite rationes essentiales corresponderent, quarum quelibet esset potentialis respectu posterius et actualis respectu prioris.
Septima conclusio: Simplicitas essendi de Deo non est aliqua perfectio simpliciter positiva et propria, licet sit modus perfectionis simpliciter.
Probatur. Nam omnis perfectio simpliciter in Deo communicabilis est creature per participationem; sed simplicitas non est huiusmodi; igitur, etc. Maior probatur, nam tunc per accessum et maiorem participationem huiusmodi rationis divine in Deo continue acquireretur creature latitudo simplicitatis essendi. Consequens falsum, primo, quia per talem accessum creatura quelibet redditur compositior ex potentiali et actuali; secundo, quia speciei infinite infinite corresponderet infinita simplicitas omnem excludens potentialitatem. Unde, sicut in Deo infinitas vel immensitas non est aliqua una ratio positiva qua Deus denominetur formaliter talis, sed per quamlibet rationem essentialem intrinsecam Deus denominatur formaliter infinitus, ita simplicitas non est perfectio simpliciter, sed modus perfectionis simpliciter, quia omnem perfectionem simpliciter consequitur.
Octava conclusio et ad articulum responsiva: Non est possibile ex accessu ad divinum esse latitudinem simplicitatis acquirere.
Patet ex premissis.




Secundo quero circa eamdem distinctionem:
Utrum cum summa simplicitate divine essentie stet ipsam esse in aliquo predicamento creature vel genere?
Circa istam questionem quatuor formabo articulus.

Primus articulus
est:
Utrum aliqua res pure simplex intrinsece secundum viam Philosophi et Commentatoris sit in genere?
Et hoc dico propter qualitates et accidentia.
Pro quo declarando sit hec
Prima conclusio: Secundum intentionem Philosophi et Commentatoris, nulli enti quod habet necesse esse correspondet aliquod potenziale esse intrinsece.
Patet per Commentatorem, XII Metaphysice, commento 11: “Impossibile, inquit, est ut idem sit impossibile non esse ex sua substantia et recipiat ex alio esse necessarium, nisi esset possibile quod natura eius transmutaretur”.
Secunda conclusio: Nulli substantie necessarie et eterne corrispondere potest aliquod possibile esse sibi essentiale.
Probatur. Nam .a. sit aliqua substantia necessaria, .b. vero sit ratio potentialis, .c. ratio actualis; sicut .b. se habet per modum potentie respectu .c. et .c, ut actus, ita .b. non habet ex se quod concurrat, ut potentia, ad constitutionem .a., sed requirit causalitatem extrinsecam agentis; Igitur, si cum necesse esse .a. non stat potentialitas extrinseca, ut agens, nec etiam potentialitas talis intrinseca.
Tertia conclusio: Nulla substantia que est necesse esse potest aliquo modo esse in genere sive specie.
Probatur. Nam omnis conceptus generis vel speciei est univocus eis que sunt sub illo genere; sed nulla substantia eterna potest habere conceptum univocum cum substantia generali et corruptibili; igitur, etc. Et hec est ratio cui Commentator innititur, XII Metaphysice, commento 46, per quam probat Platonicos quod nulla substantia eterna potest esse ydea substantie generalis et corruptibilis.
Secundo. Non stat aliqua comunicare in conceptu generis nisi communicarent realiter in aliquo esse; sed nulla substantia eterna cum generali et corruptibili potest comunicare in aliquo esse realiter, sicut patet ex precedente conclusione; igitur, etc. Maior patet per Commentatorem, II Metaphysice, commento 33, ubi ostendit distinctionem generis a materia prima per hoc wuod que communicant in genere communicant in aliquo esse actuali medio inter primam potentiam et ultimum actum; que vero communicant in materia minus communicant quam in prima potentia.
Ex hiis igitur patet, secundum intentionem Philosophi et Commentatoris, quod nulla intelligentia separata, nulla anima celestis vel intellectus possibilis, nulla etiam substantia corporalis eterna est aliquo modo in genere. Unde Commentatorem, X Metaphysice, commento ultimo, querit utrum corruptibile et incorruptibile diversificantur secundum genus et formam, et ibi determinat quod corruptibile et incorruptibile non sunt sicut contraria que sunt sub eodem genere, quoniam in incorruptibili est privatio potentie, non autem in contrariis sub eodem genere. Ex quo patet quod minus differunt homo et lapis in quorum utraque est potentia ad corruptionem quam lapis et celum.
Secundo. Si celum est in genere substantie, vel igitur in genere corporis animati vel inanimati, igitur homo et lapis magis differunt quam homo et celum; quod est contra Commentatorem; si inanimati, igitur homo et celum magis conveniunt et minus differunt quam homo et lapis; quod est etiam contro Commentatorem.
Tertio. Signatis duobus speciebus specialissimis in genere substantie, quarum una est corruptibilis et altera incorruptibilis, sicut homo et celum, et dato genere propinquissimo in quo conveniunt, et patet quod istarum specierum una est eterna et altera corruptibilis, quod est contra intentionem Aristotelis in prealligato commento.
Quarto in eodem commento ponitur quod intentio congregans corruptibile et incorruptibile est pure equivoca; igitur corpus equivoce dicitur de corpore eterno et corruptibili et eodem modo substantia et quilibet conceptus utrique communis est equivocus; sed constat quod non est verum de ordinatis in eadem coordinatione predicamentali quantumcumque communicant in genere remoto.
Quarta conclusio: Quelibet substantia eterna est essentialiter immutabilis.
Probatur. Nam quelibet substantia que plene sufficit sibi ipsi / ad esse essentiale est essentialiter immutabilis; sed quelibet substantia separata est talis, cum sit pure necesse esse; igitur, etc.
Quinta conclusio: Nulla talis substantia, puta intelligentia, potest habere aliquod potenziale et subiectivum esse informative.
Patet, nam omnis talis potentialitas esset ad causalitatem immaterialem; sed huiusmodi non est possibilis, iuxta viam Philosophi, sicut patet ex II questione Prologi; igitur, etc.
Sexta conclusio: Nulla intelligentia separata simpliciter potest habere aliquod mutabile esse accidentale.
Probatur nam quelibet talis omnino est intransmutabilis per se vel per accidens, sicut patet XII Metaphysice, commento 28.
Septima conclusio: Sola intelligentia simpliciter separata potest habere omnino intransmutabiliter esse substantiale vel accidentale.
Probatur. Nam quelibet alia, utpote anima celestis vel orbis celestis, transmutatur accidentaliter quoad motum per se vel per accidens, sicut patet XII Metaphysice, commento 4. Intellectus etiam possibilis, qui est substantia eterna, patet quod variatur accidentaliter per acquisitionem intellectivorum speculativorum.
Octava conclusio: Quelibet substantia eterna corporea est veriabilis transmutabilis subiective et informative.
Probatur. Nam quilibet orbis celestis est informabilis subiective per species luminum multiplicatorum a corporibus luminosis et coiacentibus.
Nona conclusio: Nulla potentialitas subiectiva vel informativa potest esse eterna, actualis et necessaria.
Probatur. Nam nullum aliqualiter esse qualiter esse est per operationem agentis educentis de potentia materie potest esse eternum et necessarium; sed quodlibet informari est huiusmodi; igitur, etc. Maior patet ex intentione Commentatoris, XII Metaphysice, commentis 23, 24 et 25 et minor patet, nam qualitercumque esse per informationem habet causalitatem efficientem, secundum eum in prealligatis commentis.
Decima conclusio: Nulla qualitas informativa substantie alicuius corporis habere potest invariabiliter esse vel necesse esse.
Probatur. Nam omnis qualiras necessario habet esse efficientr; igitur, etc. Antecedens patet, nam quelibet talis habet esse inherentie subiective; igitur et dependeter effective. Consequentia patet, nam resepectu cuiuscumque concurrit causalitas materialis et effectiva tanquam prima.
Secundo. Quelibet qualitas prius est in potentia sui subiecti quam sit in actu et per consequens educibilis de potentia materie; igitur quelibet talis potentialiter et variabiliter habet esse.
Ex hiis sequitur, secundum viam Philosophi et Commentatoris, quod nullum accidens est vel potest esse eternum; et hoc satis innuitur XII Metaphysice, commento 26: sequitur etiam quod nulla lux eterna in corpore celi est qualitas ipsi corpori; sequitur etiam quod corpus celeste non est quantum quantitate que est accidens vel forma inherens de genere accidentis.


Secundus articulus.

Utrum aliqua res pure simplex intrinsece, secundum viam Philosophi, collocabilis sit in genere?
Pono igitur aliquas conclusiones, secundum mentem Philosophi, quarum prima est ista:
Nulla qualitas sive forma de genere accidentis intrinsece est composita ex variis rebus, puta materia et forma.
Probatur. Omnis entitas composita ex materia et forma est per se terminus actionis agentis naturalis; sed nulla qualitas est huiusmodi; sed nulla qualitas est huiusmodi; igitur, etc. Consequentia patet cum maiori et minore. Probo, nam sicut, secundum Philosophi, nulla forma substantialis per se capit esse sed solum compositum, ita forma accidentalis, sed solum aggregatum per accidens, sicut patet in dictis ipsorum.
Secunda conclusio: Nulla entitas non eterna et incorruptibilis est entitas pure simplex intrinsece et actualis.
Probatur.Nam omnis entitas corruptibilis habet intrinsecam potentialitatem ad non esse; igitur, etc. Antecedens est Commentatoris, ubi supra X Metaphysice, commento ultimo, ubi ponit quod corruptibile et incorruptibile necessario differunt per differentias substantiales, puta quia corruptibile habet potentiam substantialem ad corruptionem; incorruptibile vero privatur omni tali potentia.
Secundo, quodlibet supersimplex esse nullam habens intrinsecam et essentialem potentialitatem per se sufficit sibi ad esse; igitur, quodlibet tale est per se necesse esse.
Tertia conclusio: Nulla qualitas sive entitas de genere sccidentis est pure simplex essentialiter et intrinsece, sed necessario componitur ex potenziali et actuali.
Probatur. Nam nulla talis qualitas potest esse incorruptibilis et eterna; igitur, nec pure simplex intrinsece; consequentia cum antecedente declarabatur in precedenti articulo.
Secundo. Si .a. qualitas nullam habet essentialem potentialitatem ad non esse, igitur, si .a. potest noviter esse vel non esse, hoc est ex potentialitate estrinseca materie vel agentis; igitur corruptibile esse ipsa .a. non est ex natura ipsius .a., sed potius ex potentialitate extrinsece; contra Commentatorem, X Metaphysice, ubi prius. Unde tunc .a., circumscripta omni habitudine estrinseca, nullum haberet potentiale esse vel potenziale non esse, et sic .a. non plus habet potentiale esse per habitudinem intrinsecam quam quodcumque necesse esse.
Ex ista conclusione sequitur quod, iuxta mentem Philosophi et Commentatoris, est aliqua distinctio formalis in re que non est realis et aliqua est compositio in rebus essentialibus que non est diversarum rerum, sed solum diversarum rationum essentialium concurrentium unitive in eamdem rem.
Quarta conclusio: Nulla entitas pure simplex intrinsece potest aliquo modo esse in genere.
Probatur. Nam nulla entitas incorruptibilis et eterna potest esse in genere, ex precedenti articulo; sed omnis entitas simplex omnino intrinsece est necessaria et eterna; igitur, etc.
Quinta conclusio: Quelibet entitas, qualitercumque composita essentialiter ex potenziali et actuali, est proprie in aliquo genere.
Probatur. Quod enim quodlibet compositum ex materia et forma sit per se in genere, patet, nam quodlibet tale est proprie diffinibile, sicut determinat Philosophus et Commentator, XII Metaphysice; sed de composito secundo modo compositionis; probatur, nam aliter in coordinatione predicamentali cuilibet individuo corresponderet propria forma secundum quemcumque conceptum talis coordinationis. Patet consequentia, quia sola diversitas rationum essentialium cum univocitate rei sufficit constituere coordinationem predicamentalem; sed consequens est impossibile, secundum Commentatorem, nam tunc aliqua esset forma in materia per quam lapis esset corpus vel substantia; igitur, cum quelibet talis sit previa demensionibus in materia, sequitur quod quelibet talis forma in materia prima est incorruptibilis, et ita sequitur quod aliquid est compositum ex materia et forma quod est incorruptibile; contra Commentatorem.
Sexta conclusio: Quelibet entitas de genere accidentis est composita ex potenziali et actuali et est proprie in genere.
Probatur quoad primam partem, nam nulla talis est purus actus intrinsece; quoad secundam partem, notum est, cum sint aliqua predicamenta accidentis que haberent proprie coordinationem.
Sed hic sunt tria dubia.
Primum est: Utrum conceptus accidentis sit univocus novem predicamentis accidentium?
Dico quod non, secundum intentionem Philosophi, nam, si conceptus accidentis sit univocus,aliqua ratio communis sibi correspondet / in rebus pro quibus supponit, sicut patet per Commentatorem, II Metaphysice, commento 47, et talis ratio non est pure potentialis, quia tunc omnia accidentia comnunicarent in pura potentialitale; quod est falsum; igitur talis ratio est actualis et non actualitate speciei specialissime; igitur actualitate media inter puram potentiam et medium actum; tale autem est proprium nature generis, per Commentatorem, II Metaphysice, commento 33 et XII Metaphysice, commento 15, et per consequens conceptus accidentis erit vere genus et ita erunt nisi duo genera generalissima, quod est contra intentionem Philosophi et Commentatoris.
Secundum dubium. Utrum cuilibet coordinationi predicamentali, secundum intentionem Philosphi, correspondeant propria individua, ita quod de nulla eadem re possint verificari conceptus diversorum predicamentorum?
Dico, secundum Philosophum et Commentatorem, quod nulla eadem res potest esse in diversis predicamentis, sicut multi ymaginentur, sed cuiulibet generi predicamentali correspondet propria entitas genere distincta, specie et numero a re alterius predicamenti.
Tertium dubium: Utrum forme substantiales rerum sint proprie et per se in coordinatione predicamentali substantie?
Dicunt aliqui quod non, sed solum per reductionem ad speciem et genus compositi. Probatur, quia, sicut nulla entitas est proprie per se terminus alicuius agere, nec habet per se esse et per consequens non est per se in genere vel in specie.
Secundo. Nam quelibet talis forma magis communicat realiter cum composito quam quecumque duo individua in eadem specie; igitur non potest habere aliud genus vel speciem a composito.
[Ad] oppositum videtur, nam quelibet talis forma est essentialiter composita ex potenziali et actuali et per consequens habet per se genus et per se speciem; nihil enim plus requiritur ad esse per se in genere vel in specie quam habere intrinsece rationem que sit per se potentia et rationem que sit per se actus.
Secundo. Quodlibet compositum ex per se potentia et per se actu est proprie diffinibile; igitur, etc. Antecedens patet, quia quelibt talis res potest habere conceptum quidditativum et per modum quid exprimentem suam essentiam et conceptum denominativum essentialem, distinctivum scilicet differentialem.
Tertio. Forma substantialis secundum potentiam et actum secundum rationes magis communes et minus communes dat alicui formaliter esse sub tali coordinatione predicamentali; igitur, cum cuilibet tali forme prius et immediatius correspondeant huiusmodi rationes, quare igitur non est proprie et per se in predicamentali coordinatione.
Ad alias igitur rationes respondetur quod non procedunt, quia per idem probaretur quod nulla qualitas est per se in genere; nulla enim est per se terminus actionis.
Ad secundam, dico quod ex quo forma et compositum communicant in re vel sunt una res diverse; si una, quelibet est per se in genere; si diverse, et ut sic differunt numero, specie vel genere et qualitercumque differant quelibet istorum est per se in genere.


Tertius articulus.

Utrum secundum rei veritatem quodlibet quod est in aliquo genere sit intrinsece potentiale?
Pro quo declamando sit hec
Prima conclusio: Nulla entitas pure simplex intrinsece potest esse in aliquo predicamento vel genere.
Probatur sic. Nulla entitas non communicans realiter cum aliqua entitate essentialiter ab ipsa distincta potest esse in aliqua specie vel genere secum; sed quelibet entitas pure simplex intrinsece est simpliciter incommunicabilis realiter cum alia essentialiter ab ipsa distincta. Consequentia patet cum minori et maior probatur, nam nulla talis res potest habere conceptum communem realem pro quibus supponit.
Aliter tamen ad conclusionem potest apparenter argui sic. Omnis diversitas generum et specierum in conceptibus oritur ex diversitate essentiali rerum, alias eque posset dici quod homo et asinus essent in eadem specie sicut Sor et Plato; sed inter Deum et creaturam est in infinitum maior diversitas essentialis quam inter duas creaturas singulares, puta inter albedinem et hominem; igitur, si repugnant ista duo esse sub eodem genere, multo magis Deum et creaturam.
Aliter, quod diversitas rerum in coordinatione predicamentali non esset proprtior ex distantia essentiali et recessu perfectionali, quia angelus et albedo minus distant quam angelus et suprema Intelligentia possibilis, et tamen angelus et albedo non sunt sub eodem genere generalissimo, sed bene angelus et suprema Intelligentia possibilis.
Contra istam conclusionem arguit unus Doctor ponendo quod Deus est in predicamento, nam omne quod predicatur vere et in quid de pronomine demonstrante aliquam rem specie distinctam ab illa, non tamen sic predicatur de omnibus est genus istius rei; sed hoc commune “spiritus” predicatur in quid de pronomine demonstrante istam rem quam vocamus Deum, et etiam de pronomine demonstrante rem aliam specie distinctam ab ista et non predicatur de omnibus; igitur ipsumest genus istius rei et per consequens de predicamento substantie cuius predicamenti genus est hoc commune “spiritus”.Consequentia patet cum minori et maior probatur per diffinitionem generis strictissime sumpti,videlicet quod est illud quod predicatur de pluribus differentibus specie in eo quod quid predicari aut in quid strictissime sumitur sicut sunitur in maiori.
Secundo probat quod Deus est in predicamento relationis quia isti termini: Pater, Filius, Creator, Principium et plura similia sunt predicabilia relativa et ad aliquid ac per hoc de predicamento relationis et proprie dicuntur de Deo.
Tertio probat quod Deus est in predicamento et actionis, quia dicit Augustinus, V de Trinitate, c. 8, quod ad faciendum actum fortassis de solo Deo verissime dicitur; igitur solus Deus facit.
Dico quod iste rationes reducuntur contra ipsum. Per primam enim pono quod Deus est in predicamento qualitatis, nam iste conceptus “sapientia” non predicatur de omnibus sicut conceptus entis et predicatur de pluribus differentibus specie, put de Deo et .a. sapientia creata in eo quod quid, quia si queratur quid est Deus proprie respondetur quod summa iustitia et, eodem modo, summa sapientia. Et ita sequitur quod Deus est in predicamento qualitatis et consequenter qualitas. Et si dicet quod stat aliquam qualitatem esse sapientiam et ipsum Deum esse sapientiam et tamen Deum non esse in predicamento qualitatis, ita dicam quod Deus est spiritus et aliqua substantia creata est spiritus et tamen Deus non est in predicamento substantie.
Item probatur per eamdem rationem quod conceptus accidentis est conceptus generis, nam si queratur de quantitate quid est, recte respondebitur quod est accidens et eodem modo de qualitate; et iste conceptus accidens est genus et sibi proprie competit ratio generis.
Dico igitur quod omnis conceptus univocus generis et speciei non solum requiritur quod predicetur, / ut iste dicit, sed quod exprimat eamdem quidditatem in rebus pro quibus supponit; et quia nullus conceptus potest esse communis Deo et creature, igitur hec est falsa: “Deus est substantia vel spiritus”, si ly “substantia” vel “spiritus” exprimat eamdem quidditatem communem; sed, si non, deductio sua non tenet, nam eodem modo potest argui quod conceptus canis est conceptus communis secundum latrabilem et marinum. Si enim queratur quid est hoc, determinato animali latrabili, respondebitur quod est cani set vere, quoniam aliqua species rei concipietur per hoc. Et, eodem modo, si queratur de quidditate marini et respondeatur canis, vere exprimitur aliqua quidditas rei, quoniam aliqua species animalis. Sed nunquam ex hoc iste conceptus canis est univocus vel conceptus generis latrabili et marine; igitur ad hoc quod aliquis conceptus sit conceptus generis solum requiritur quod explicat quidditatem in rebus pro quibus supponit. Sed quia non est sic de isto conceptu canis, ideo, etc. Ita in proposito, non iste conceptus “substantia” et “species”, licet utriusque tam Dei quam creature exprimat quidditatem, non tamen eadem quidditas correspondet sibi ex qua reddatur conceptus univocus vel conceptus generis. Et ex hoc patet solutio omnium rationum suarum.
Sed quomodo Deus non est in genere ex quo habet intrinsece plures rationes?
Dico quod quia Deus in huiusmodi rationibus, immo in nulla huiusmodi rationum, comunicare potest essentialiter cum aliqua entitate et hoc necessario requiritur si diversa essentialiter sint sub aliquo genere; ratio autem quare in nulla ratione essentiali Deus sic comunicare potest est immensitas cuiuslibet talis rationis que excludit in ipsa omnem potentialem, tam intrinsecam quam extrinsecam. Ratio enim quare Deus in esse vite non potest comunicare realiter cum alio est quia huiusmodi ratio necessario immense correspondet cuilibet cui est ratio essentialis.
Secunda conclusio: Quelibet entitas intrinsece (in unione, ms.) composita ex potentiali et actuali est per se in genere.
Probatur. Nam quelibet talis communicat realiter vel comunicare potest in aliqua ratione a qua potest sumi ratio generis.
Tertia conclusio: Non quelibet entitas ex hoc quod componitur precise ex actuali et potentiali est diffinibilis.
Probatur. Nam in angelo ratio entis est potentialis ad rationem substantie; igitur, si angelo precise corresponderet utrumque, esset compositus ex potenziali et actuali, et tamen non esset entitas diffinibilis. Non enim esset sua entitas exprimabilis per conceptum differentie essentialis, cum nec conceptus entis sit genus, nec conceptus substantie potest esse differentia, aliter substantia non esset genus generalissimum.
Contrai sta dicta arguit unus Doctor sic. Aliquod individuum est simpliciter simplex; igitur non includit tales duas realitates. Secundo, nam in creaturis nulla est distinctio, nisi sit distinctio rerum; sed multa sunt individua que non componuntur ex diversis rebus; igitur, etc. Tertio, nulla res est in potentia ad se ipsam; igitur, si .a. et .b., .a. non est in potentia ad .b., nec e converso. Quarto, quando aliqua sunt unum realiter, unum non est imperfectius alio, quia idem non potest esse inferius se ipso; sed, in proposito, actuale et potentiale sunt unum realiter; igitur potentiale in illo non est imperfectius actualiter.
Ad rationes. Ad primam, dico quod contradictionem includit aliquod individuum in aliqua specie creata esse pure simplex intrinsece.
Ad secundam, nego quod nulla sit distinctio a parte rei, nisi distinctio rerum.
Ad tertiam, dico quod aliqua res potest esse in potentia ad se ipsam, sicut quod in ipsam plures rationes essentiales possunt concurrere unitive. Nec sequitur quod ita possit esse de esse et relatione in divinis. Non enim hoc provenit ex sola distinctione formali, nam inter rationem essentialem, que est ultimus actus individui, et differentiam individualem est distinctio formalis, et tamen neutrum est actus, vel potentia respectu alterius.
Ad quartum, nego assumptum, nam eadem simplex essentia, puta angelus, que non componitur ex diversis rebus, est intentior essentialiter in esse vite quam in esse intelligentie, et tamen iste due rationes sunt idem realiter in ipso angelo.
Quarta conclusio: Respectu nullius rei que sit composita ex materia et forma conceptus generis et differentie possunt sumi ab alia et alia re. Probatur. Nam quelibet res composita per ultimam suam formam substantialem constituitur in esse cuiuslibet denominationis essentialis sub coordinatione predicamentali; igitur, etc. Antecedens patet, quia quidquid concurrit ad esse compositi preter ultimam concurrit precise ut potentiale, et ideo nulla denominatio essentialis correspondet composito nisi ratione ultime forme.
Quinta conclusio: Licet quodcumque compositum per eamdem formam substantialem sit sub conceptu generis et differentie essentiales, tamen hoc necessario est per aliam et aliam rationem formalem.
Patet, nam quelibet talis forma secundum aliam rationem essentialem actuat in esse unius denominationis essentialis communioris quam unius communis, sicut patet de anima intellectiva que dat homini esse entis, esse substantie, esse vite et sic ultra; igitur.
Sexta conclusio: Necessarium est respectu cuiuscumque entis creati simplicis vel compositi ab alia et alia ratione sumi conceptus generis et differentie.
Patet, nam, sicut anima per aliam rationem constituit hominem in esse substantie et per aliam in esse vite, ita in se ipsa per aliam rationem essentialem est formaliter substantia et per aliam, vita.
Sed hic forte dubitatur quare plus genus predicatur in quid quam differentia ex qua uterque conceptus est quidditativus et exprimit quidditatem illius pro quo supponit.
Dico quod hec est ratio: quilibet conceptus differentie magis proprie exprimat quidditatem rei quam conceptus generis, quia sumitur a ratione magis actuali et propria ipsi rei; tamen, sicut talis ratio est actus respectu rationis a qua sumitur genus, ita denominet formaliter et actualiter, et ideo conceptus qui ab ipsa sumitur predicatur in quale, non accidentale, sed essentiale et actuale, et quia ratio a qua sumitur genus se habet ut potentia respectu illius rationis, ideo non habet rationem denominandi formaliter per modum actus, quia propter genus non predicatur in quale.
Iterum, dubitatur, cum in eadem essentia indivisibili sint ratio vite et ratio intelligentie, quomodo una est per se potentia, reliqua per se actus. Omnis enim habitudo realis causaliter requirit distinctionem realem; sed constat quod omnis actus formalis habet habitudinem causalem formalem, que est realis, ad suam potentiam quam formaliter actuat; igitur talis actus distinguitur realiter a tali potentia.
Hic dico quod habitudo causalitatis proprie dicit duo: prioritatem causee ad causatum et dependentiam causati a tali causa, et ex primo non necessario infertur secundum, nam, in divinis. Pater est prior originaliter Filio et tamen propter idemptitatem essentialem Filius non dependet a Patre, et ideo salvatur habitudo prioritatis absque habitudine dependentie et causalitatis. Ita in proposito: ubi actus et potentia non realiter distinguuntur potest inesse habitudo prioritatis absque habitudine causalitatis et dependentie. Et, quia ratio vite et ratio intelligentie sic unitive concurrunt in intelligentiam quod sunt una simplex essentia, ideo ratio vite est prior ratione intelligentie, et sic ratio vite est potentia et tamen absque habitudine causalitatis et dependentie; in Deo autem, licet ratio vite habeat prioritatem ad rationem intelligentie, non tamen est potentia respectu alterius ne cactus, quia utraque huiusmodi rationum ex sua formali immensitate sic supersimpliciter concurrit in eadem entitate divina quod excludit omnem intrinsecam potentialitatem.
Tertio dubitatur: Utrum Deus sit diffinibilis?
Dico quod, sicut in Deo est prioritas inter rationes essentiales, ita quod una potest clare obici intellectui sine altera, ita potest proprie diffinire per varios conceptus exprimentes essentiam divinitatis, verum; si diffinitio solum dicat conceptus generis et differentie in coordinatione predicamentali, patet quod non. Etc.


Quartus articulus.

Utrum quodlibet communicans cum altero in denominatione trascendenti, puta in esse entis et huiusmodi, sit aliquo modo in genere?
Pro quo declamando sit hec
Prima conclusio: Non ab omni ratione essentiali possibili in aliqua re potest sumi conceptus generis.
Patet, nam a prima ratione essentiali rei non potest sumi conceptus generis, cum omnis talis conceptus habeat conceptum priorem coordinabilem in plura genera; aliter non esset conceptus generis, sed transcendens omne genus.
Secunda conclusio: Non ab omni ratione essentiali se habente per modum actus in aliqua re potest sumi conceptus differentie substantialis. Aliter conceptus substantie esset conceptus speciei et non generis generalissimi.
Tertia conclusio: A sola ratione potentiali respectu posteriori set actuali respectu prioris potest sumi conceptus generis.
Patet ex premissis. Et hec est intentio Commentatoris, XII Metaphysice, commento 14, ubi ponit differentiam inter naturam generis que dicit potentialitatem mediam inter puram potentiam et actum ultimum rei; sic igitur, dico quod non omnis conceptus qui predicatur in quid potest esse genus, sed solus ille qui exprimit quidditatem compositam ex potentiali et actuali, quia aliquis conceptus potest exprimere simplicem quidditatem rei et in quid, sicut conceptus rei qui tamen non est genus; quare, etc.
Hic est dubium: Numquid, secundum intentionem Philosophi et Commentatoris, conceptus entis sit conceptus univocus?
Et dico breviter quod non, nam tunc conceptus entis eamdem quidditatem exprimeret in omni ente pro quo potest supponere; sed hoc est falsum, nam tunc substantia et accidens communicarent realiter in aliqua ratione essentiali.
Item. Cum materia prima sit ens, sequitur quod materia prima realiter communicat cum albedine et realiter differt; igitur est composita ex potentiali et actuali et, si sic, non est potentialitas.
Dico igitur quod nihil potest esse commune univocum materie prime et aliis rebus; ita nullus conceptus potest esse univocus omnibus, secundum viam Philosophi. Et ideo conceptus entis non est univocus sed univocus secundum quod sibi non correspondet eadem ratio in diversis; analogicus vero, quia per prius dicitur de substantia quam de accidente et prius de substantiis separatis, que non sunt in coordinatione predicamentali substantie, quam de substantia que est in predicamento; quare, etc; quare, etc.

HUGOLINI DE URBE VETERI OESA

COMMENTARIUS IN QUATTUOR LIBROS
SENTENTIARUM

TOMUS PRIMUS

INDEX GENERALIS


PROLOGUS RECOLLECTORIS………………………………………………………………… 1

PRINCIPIUM PRIMUM SENTENTIARUM…………………………………………………….. 5
Quaestio: Utrum per se vita deus sit rationali spiritui perfecte ipsam habenti infinitum bonum?... 10
Primus articulus est declarativus terminorum, ex quibus deducuntur ele contrario corollaria... 12
Secundus articulus est responsivus ad quaestionem de bene esse creaturae rationalis…………… 18
Tertius articulus est comparativus de malo esse eiusdem creaturae contrarie opposito………….. 25
Quartus articulus est impugnativus de creaturae rationalis perfectionali bonitate ac de divini con-
cursus cum ipsa quantitate et libertate…………………………………………………………….. 32

PROLOGUS IN LIBROS SENTENTIARUM……………………………………………………. 47

Prima quaestio: Utrum omne theologicum verum sit perfectius ele contra quolibet vero per
aliam scientiam scibili?.................................................................................................................... 49
Primus articulus: Quid sit verum incomplexum?............................................................................. 51
Secundus articulus: Quid sit verum complexum seu quid sit significabile complexe et quid est
Totale obiectum, quod scitur vel creditur, an scilicet propositio scita, an complexe significatum?. 68
Tertius articulus: An omne verum complexe cognitum philosophice et theologice cognoscatur
perfectius per philosophiam quam per theologiam vel econtra?...................................................... 80
Quartus articulus: An omne verum sit infinite cognoscibile vel non, sed aliquod solum finite?.... 84
Quintus articulus: An omne verum ele cont verum, sic quod nullum est alio vero verius?........... 86
Sextus articulus: An omne verum sit unica veritate verum?............................................................ 89

Secunda quaestio: Utrumque omne theologicum verum solo assensus fidei teneatur, credatur vel
cognoscatur perfectiori notitia, quam sit fides?............................................................................... 91
Primus articulus ponit teologici assensus descriptionem, ex qua inferuntur quattuor corollaria…. 92
Secundus articulus ponit conclusiones……………………………………………………………. 95
Tertius articulus movet dubia et solvit…………………………………………………………….104

Tertia quaestio: Utrum ad eliciendum theologicum assensum sufficiat libertas viatoris?...............108
Primus articulus ponit distinctiones et conclusiones………………………………………………111
Secundus articulus movet tria dubia………………………………................................................ 114
Tertius articulus ponit conclusiones responsiva………………………………………………….. 118

Quarta quaestio: Numquid libertas habeat coefficientiam liberam respectu credere…………….. 124
Primus articulus ponit conclusiones……………………………………………………………… 125
Secundus articulus solvit Holkot rationes………………………………………………………... 131
Tertius articulus solvit quattuor dubia……………………………………………………………. 132

Quinta quaestio: Utrum sicut sola theologia speculativa ostendit viatori per se bonum, ita sola
theologia practica sit sibi necessaria ad idem bonum finaliter consequendum?............................. 135
Primus articulus tractat de notitia practica, quid sit, et respectu cuius dicitur, et per consequens
de theologia practica……………………………………………………………………………… 135
Secundus articulus: Quid est per se bonum, et an sola theologia illud ostendat viatori?................ 147
Tertius articulus: An theologia sufficienter erudiat ad consequendum illud bonum………………149



IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM PRIMA DISTINCTIO……………………………. 155

Prima quaestio: Utrum quaelibet fruitio sit quolibet usu essentialiter perfectior?.......................... 157
Primus articulus praemittit tria praeambula, ex quibus eliciuntur istorum actuum ‘frui’ et ‘uti’ de-
scriptiones………………………………………………………………………………………… 158
Secundus articulus inquirit eorundem specificas distinctiones, ubi etiam patet, an idem actus sit
usus et fruitio………………………………………………………………………………………163
Tertius articulus agit de comparatione volitionum incomplexarum et complexarum quoad esse es-
Sentialis perfectionis………………………………………………………………………………167
Quartus articulus: An sit dare actum voluntatis medium?............................................................... 171
Quintus articulus movet dubia et solvit…………………………………………………………... 182

Secunda quaestio: Utrum fruitio sit operatio solius voluntatis creatae?.......................................... 186
Prumus articulus: An volitio aliqua sit cognitio formaliter?........................................................... 188
Secundus articulus: An volitio quaelibet necessario praesupponat quandam aliam cognitionem
causaliter priorem et intellectivam?................................................................................................ 200
Tertius articulus: An quaelibet fruitio sit delectatio formaliter?.................................................... 208

Tertia quaestio: Utrum omni et sola perfectione infinite et per se amabili sit fruendum?............. 214
Primus articulus: An esse ele contr seu latitudo diligibilitatis incomplexae in rebus creatis
sequens valorem rei infinitae perfectionis sequatur valorem illum secundum nobilitatem essen-
tialem specificam vel secundum latitudinem individualem in illa specie?..................................... 217
Secundus articulus: An per se amabile sit aliquid, nisi sit per se bonum et econtrario ita, quod
sese sequantur per se amabilitas et per se bonitas?......................................................................... 221
Tertius articulus: An omne per se amabile sit infinite amabile et solum tale?................................ 228
Quartus articulus respondet ad quaestionem……………………………………………………... 230

Quarta quaestio: Utrum omni alio a deo sit propter deum aeque utendum?................................... 238
Primus articulus praemittit aliquas praeambulas conclusiones…………………………………... 240
Secundus articulus describit haec complexa: ‘viatorem se diligere’, ‘proximum diligere’, ‘se
Odire’ vel ‘ proximum odire’, et similiter hoc ‘beatum se diligere’, et de dilectione sui et de
dilectione dei, de dilectione proximi ponit conclusiones quinque……………………………….. 242
Tertius articulus: An homo teneatur plus diligere se, quam proximum?........................................ 255
Quartus articulus motis aliquibus dubiis respondet ad ipsa et ad supra positas rationes………… 262

Quinta quaestio: Utrum viso summo bono visione finita voluntas necessario fruatur?................. 265
Primus articulius: Quanta apparet divina perfectio evidenter sic scilicet, quod percipiatur tanta
esse?……………………………………………………………………………………………… 266
Secundus articulus: An ipsa, quantacumque percipiatur, et eius formalis perfectio sint naturali-
ter videnti necessitas antecedens ad delectari vel compiacere in creatura vidente?....................... 273
Tertius articulus: An videns deum possit ex se non diligere vel possit odire?............................... 281
Quartus articulus movet dubia plura et solvit……………………………………………………. 285

Sexta quaestio: Utrum visio divinae essentiae sit dilectione personarum eligibilior ac perfectior
vel potius econtra?.......................................................................................................................... 296
Primus articulus: Quid sit eligibilius ac perfectius: an deum videre, an deum diligere?............... 297
Secundus articulus: An possit essentia videri non visis personis ele contrario………………… 306
Tertius articulus: An possit essentia diligi non dilectis personis ele contrario?........................... 312
Quartus articulus: An una persona debeat vel possit recte vel licite plus diligi a creatura quam
alia?................................................................................................................................................. 318


INDICES PARTICULARES……………………………………………………………………... 335

Index auctorum citatorum………………………………………………………………………… 337
I. Scriptura sacra………………………………………………………………………….. 337
II. Scriptores………………………………………………………………………………. 338
III. Corpus Iuris Canonici………………………………………………………………….. 344
IV. Documenta ecclesiastica………………………………………………………………. 345
Index manuscriptorum…………………………………………………………………………… 345
Index nominum…………………………………………………………………………………... 346
Index locorum……………………………………………………………………………………. 349
Index rerum………………………………………………………………………………………. 350
































TOMUS SECUNDUS

INDEX GENERALIS


IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM
TERTIA DISTINCTIO………………………………………………………………………… 1

Prima quaestio: Utrum deum esse sit per se notum vel evidenter notum?.................................. 3
Primus articulus: Descriptio per se noti cum sua declaratione et quaestionis responsiva con-
clusio cum sua probatione et improbatione……………………………………………………. 4
Secundus articulus: An aliquid, quo melius esse vel cogitari non potest, est?............................ 12
Tertius articulus: Utrum ens, quo melius cogitari non potest, sit necessarie esse?..................... 25
Quartus articulus: Utrum id, quo nihilmelius cogitar ipotest, possit cogitari non esse?............. 48

Secunda quaestio: Utrum ex infinitate ac necessitate primi, id est dei, sequatur, quod esse
plures deos contradictionem includit?......................................................................................... 55
Primus articulus: Duae conclusiones praeambulae…………………………………………..... 55
Secundus articulus: Duae conclusiones circa suppositum…………………………………….. 58
Tertius articulus: Duae conclusiones de quaestio……………………………………………... 65

Tertia quaestio: Utrum aequalitas perfectionis essentialis inter creaturas attendatur penes lati-
tudines essentiarumin sua specie?............................................................................................... 72
Primus articulus: Quae sit perfectio simpliciter creaturae et quis gradus specificus et quid lati-
tudo in sua specie?....................................................................................................................... 73
Secundus articulus: Penes quid attendatur quantitas perfectionis?.............................................. 86
Tertius articulus: Quibus terminis terminantur quantitates perfectionum essentialium et quan-
tum et qualiter distant?................................................................................................................. 95
Quartus articulus: Quantum excedit perfectio unius speciei aliam?............................................ 111
Quintus articulus: Movenda sunt dubia et solvenda…………………………………………… 124


Quarta quaestio: Utrum in anima rationali partes imaginis creatae sint aequales?..................... 131
Primus articulus: An memoria, intellectus et voluntas sint quaedam potentiae realiter inhaerentes
animae per accidentia concreata et habitualia?........................................................................... 131
Secundus articulus: An partes imaginis creatae sint aequales?................................................... 149


A QUARTA DISTINCTIONE USQUE
AD SEPTIMAM DISTINCTIONEM…………………………………………………………. 157

Prima quaestio: Utrum deus sit ab aliquo producibilis?.............................................................. 159

Secunda quaestio: Utrum in Filio sit potentia generandi, id est producendo notitiam infiniutam
seu verbum?................................................................................................................................. 173




OCTAVA DISTINCTIO……………………………………………………………………..... 185

Unica quaestio: Utrum solus deus sit summe simplex?............................................................... 187Primus articulus: Probabiles propositiones et corollariae conclusiones ostendentes: Quid est
esse essentiam summe simplicem?.............................................................................................. 188
Secundus articulus: Movet dubia ad hoc et solvit……………………………………………… 196


NONA DISTINCTIO

Unica quaestio: Utrum generatio Filii dei mensueretur instanti aeternitatis?.............................. 203
Primus articulus: Qualiter aeternitas et instans aeternitatis se habent et qui sint, ac per hoc: An
quaestio sit concedendo?.............................................................................................................. 204
Secundus articulus: An Pater sit aliquo modo prior Filio?........................................................... 211


AD DECIMA DISTINCTIONE USQUE
AD DECIMAM TERTIAM DISTINCTIONEM

Unica quaestio: Utrum Pater et Filius uniformiter producano Spiritum Sanctum?...................... 215
Primum dubium: An Pater aliqua prioritate prius dicat Verbum quam producat amorem?......... 218
Secundum dubium: An Pater et Verbum uniformiter omnino principient Spiritum Sanctum?... 220
Tertium dubium: An sint unicum principium vel unus spirator vel spirans an non?................... 221
Quartum dubium: An processio Spiritus Sancti et generatio Filii distinguuntur?....................... 223


AD DECIMA QUARTA DISTINCTIONE USQUE
AD DECIMAM OCTAVAM DISTINCTIONEM…………………………………………….. 227

Prima quaestio: Utrumcaritas possit augeri per actus?................................................................ 229
Primum articulus: Quid sit caritas et ad quid requiratur?............................................................ 230
Secundus articulus: An ad caritatis augmentum cupiditas diminuatur?...................................... 236
Tertius articulus: Ponit dubia et solvit…………………………………………………………. 240

Secunda quaestio: Utrum sit possibile aliquem diligentem deum meritorie perdere caritatem
Infusam?...................................................................................................................................... 245
Primus articulus: Quid est voluntatem creatam invitam perdere A?........................................... 246
Secundus articulus: Quae sunt illae res, quas voluntas invita perdere potest?............................ 247
Tertius articulus: An sit aliquid, cuius amissio vel privatio reddat necessario voluntatem per-
Dentem iniustam, et quid sit illud, cuius positio necessario reddat eam iustam?....................... 250
Quartus articulus: Ponit dubia et solvit………………………………………………………… 251


AD UNDEVICESIMA DISTINCTIONE USQUE
AD TRICESIMAM DISTINCTIONEM………………………………………………………. 257

Prima quaestio: Utrum inter personas divinas sit dare summam perfectionis aequalitatem?...... 259
Primus articulus: Quattuor conclusiones circa identitatem vel distinctionem personarum……. 260
Secundus articulus: Responsio ad aliqua brevia dubia………………………………………… 263
Tertius articulus: Responsio ad quaestionem sub triplici proposizione……………………….. 266

Secunda quaestio: Utrumpersonae divinae se ipsis vel proprietatibus distinguantur…………. . 268
Primus articulus: Duae distinctiones de proprietate personali………………………………….. 268
Secundus articulus: Sex conclusiones de proprietate personali………………………………… 272
Tertius articulus: Responsio ad iam factas rationes contrarium………………………………… 277


A TRICESIMA PRIMA DISTINCTIONE USQUE
AD TRICESIMAM QUARTAM DISTINCTIONEM…………………………………………. 279

Unica quaestio: An maiorem unitatem denotet in divinis esse unus quam esse unum? vel: An
maior gradus unitati set indistinctionis denotetur per ly ‘unus’ quam per ly ‘unum’ vel scontra?.281
Primus articulus: Quinque propositiones de uno……………………………………………….. 282
Secundus articulus: Tres conclusiones de uno………………………………………………….. 284
Tertius articulus: Responsio ad quaestionen sub quattuor conclusionibus……………………... 290


TRICESIMA QUINTA DISTINCTIO…………………………………………………………. 293

Unica quaestio: Utrum divina essentia sit scognoscibilium omnium notitia perfectissima……. 295
Primus articulus: Quattuor conclusiones de quaestione………………………………………... 296
Secundus articulus: Movet dibium primar rationis af quaestionem……………………………. 300
Tertius articulus: Instat contra veritatem……………………………………………………….. 302
Quartus articulus: Respondet sub duplici dubio ad secundam rationem quaestionis…………... 305


TRICESIMA NONA DISTINCTIO……………………………………………………………. 309

Unica quaestio: Utrum deus possit plura scire quam sciat?.......................................................... 311


QUADRAGESIMA DISTINCTIO……………………………………………………………… 315

Prima quaestio: Utrum aliquod futurum sit evidenter a deo praescitum esse futurum?................ 317

Secunda quaestio: Utrum dei praescientia infallibilis sit cum cuiuslibet contingentia composi-
bilis?............................................................................................................................................... 324
Primus articulus: Terminorum declarationes……………………………………………………. 325
Secundus articulus: Quattuor conclusiones ad quaesitum………………………………………. 329

Tertia quaestio: Utrum sit possibile alicui facere de quolibet futuro ipsum non fore?.................. 334
Primus articulus: An necesse sit futura esse futura?...................................................................... 335
Secundus articulus: An praescientia dei sit causa, ut futura sint futura?....................................... 338
Tertius articulus: An deus possit facere futurum non fore?........................................................... 341

Quarta quaestio: Utrum deus de potentia absoluta possit revelare vel dicere suum seu per totum
aliquod integrum significatum revelatum significare et asserere falsum significatum?................ 346
Primus articulus: Quattuor conclusiones cum corollariis, ex quibus est responsio ad quaestio-
nem………………………………………………………………………………………………. 348
Secundus articulus: Tres conclusiones, quae tollunt triplicem modum respondendi aliquorum
modernorum……………………………………………………………………………………… 355

Quinta quaestio: Utrum creatura possit certificari sufficienter de aliqua revelatione de futuro
contingenter, quod est revelatio?.................................................................................................... 362
Primus articulus: An viator credens verbis Christi vel habens revelationem internam, ut pro-
pheta, vel audiens praedicari articulum ressurectionis, cuius voluntatem deus movet ad essen-
tiendum, possit certificari?.............................................................................................................. 362
Secundus articulus: Quomodo beati videntes in Verbo se semper fore beatos certificantur?........ 367
Tertius articulus: De assensu vel assertione animae Christi……………………………………... 370

Sexta quaestio: Utrum electorum numerus possit augeri?............................................................. 374



QUADRAGESIMA PRIMA DISTINCTIO…………………………………………………….. 379

Prima quaestio: Utrum praedestinationis electi causa et reprobationis praesciti causa sint eorum
aliqualiter fore ita, quod ideo deus praedestinat A, non quia opera ipsius A causant circa deum,
sed quia praecognoscit ipsum iuste operaturum finaliter, et ideo reprobat B, quia novit ipsum
cum obice gratiae decessurum?..................................................................................................... 381
Primus articulus: Descriptiones et declarationes quorundam terminorum……………………… 381
Secundus articulus: Sex conclusiones pro quaestio……………………………………………... 384

Secunda quaestio: Utrum quilibet reprobatus ex hoc praecise,quia a deo reprobatus, sit ad certum
gradum miseriae perpetuae repellendus?....................................................................................... 391
Primus articulus: De electorum coronatione, cuius causa est aeterna dei electio……………….. 393
Secundus articulus: An quilibet relictus seu reprobatus sit praecise ex hoc, quia reprobatus ad
Certum gradum perpetuae miseriae repellendus?.......................................................................... 395


QUADRAGESIMA SECUNDA DISTINCTIO………………………………………………… 403

Unica quaestio: Utrum dei omnipotentia omne possibile fieri possit facere?............................... 405
Primus articulus: Praemittam tres distinctiones…………………………………………………. 405
Secundus articulus: Ponam ad quaesitum quinque conclusiones………………………………... 408
Tertius articulus: An Adam non fuisse sit possibile fieri verum per divinam potentiam?............. 411


AD QUADRAGESIMA TERTIA DISTINCTIONE USQUE
AD QUADRAGESIMAM SEXTAM DISTINCTIONEM……………………………………… 431

Unica quaestio: Utrum deus possit facere infinitum in actu?......................................................... 433
Primus articulus: De quantitate discreta…………………………………………………………. 435
Secundus articulus: An scilicet deus possit facere infinitum nullo modo terminatum?................. 436
Tertius articulus: Contra conclusionem primam et rationes eius………………………………… 442


QUADRAGESIMA SEPTIMA DISTINCTIO………………………………………………….. 447

Unica quaestio: Utrum voluntas dei semper impleatur?................................................................. 449
Primus articulus: Tres distinctiones, ex quibus eliciuntur quattuor corollariae propositiones…... 449
Secundus articulus: Tres conclusiones de voluntate esecutoria…………………………………. 453

QUADRAGESIMA OCTAVA DISTINCTIO………………………………………………….. 457

Unica quaestio: Utrum quilibet viator utens libero arbitrio teneatur voluntatem suam divinae
in volito conformare, ide est volitiones libera set deliberatas elicere conformiter voluntati divi-
nae universaliter in omni volito, quod est sibi notum esse a deo volitum, conformare, id est
non difformiter velle?.................................................................................................................... 459
Primus articulus: De voluntate signi…………………………………………………………….. 460
Secundus articulus: De voluntate simplicis beneplaciti, cognita tamen qualiter velit…………... 460
Tertius articulus: Quattuor dubia eorumque solutio…………………………………………….. 464



INDICES PARTICULARES…………………………………………………………………… 467

Index auctorum citatorum………………………………………………………………………. 469
I. Scriptura sacra……………………………………………………………………….. 469
II. Scriptores……………………………………………………………………………. 470
III. Corpus Iuris Canonici……………………………………………………………….. 475
IV. Documenta ecclesiastica…………………………………………………………….. 476

Index manuscriptorum………………………………………………………………………….. 476
Index nominum…………………………………………………………………………………. 477
Index locorum…………………………………………………………………………………… 479
Index rerum……………………………………………………………………………………… 480







TOMUS III

INDEX GENERALIS



PRINCIPIUM SECUNDUM SENTENTIARUM………………………………………………. 1

Collatio…………………………………………………………………………………………… 3
Quaestio: Utrum dei velle omnem bonum effectum uniformi efficientia producat?...................... 5
Primus articulus: De infinitate perfectionali unius essentiae in se ad aliam in specie distinctam... 6
Secundus articulus: De dei efficientia respectu praeteriti et respectu futuri……………………… 12
Tertius articulus: De speciali motione divina quoad merita seu bona opera……………………… 17
Quartus articulus: De bene esse beati et de malo esse damnati…………………………………… 25










IN SECUNDUM LIBRUM SENTENTIARUM…………………………………………………. 31

PRIMA DISTINCTIO……………………………………………………………………………. 33

Prima Quaestio: Utrum deus sola voluntate sit libere et uniformiter omnium, quae fiunt, prima
causa efficiens?............................................................................................................................... 35
Primus articulus: Sunt quattuor praenotanda…………………………………………………….. 36
Secundus articulus: Ponendae sunt quattuor conclusiones………………………………………. 37
Tertius articulus: Videndum est, quae sit coefficientia generali set quae specialis, et ex hoc pate-
bit, an deus sit uniformis causa omnium, quae fiunt……………………………………………... 42


Secunda Quaestio: Utrum omne ens positivum praesens sit a primo principio effective?............. 49
Primus articulus: Quod principaliter quaeritur…………………………………………………… 50
Secundus articulus: An omne positivum, quando est praesens, necessario est praesens?.............. 53
Tertius articulus: An deus sit causa futuri quoad esse futurum?..................................................... 57
Quartus articulus: An possibilitas creandi creaturae creabilis sita b activa potentia creatoris?...... 60


Tertia Quaestio: Utrum voluntas dei sit respectu omnium, quae fiunt, necessitas antecedens?....... 64
Primus articulus: Quid sit necessitas antecedens?........................................................................... 64
Secundus articulus: Ponit quattuor conclusiones…………………………………………………. 66


Quarta Quaestio: Utrum deus potuit aliquam rem creare ab aeterno?............................................. 70
Primus articulus: Declarando terminos elicit sensum quaestionis………………………………... 71
Secundus articulus: Ostendit, in quo versatur difficultas quaestionis…………………………….. 74
Tertius articulus: Utrum aeternaliter fuit possibile deum creasse B essentiam absque initio dura-
tionis………………………………………………………………………………………………. 76
Quartus articulus: Respondet ad dubia et oppositas rationes……………………………………… 81


SECUNDA DISTINCTIO………………………………………………………………………… 87

Unica Quaestio: Utrum deus produxerit angelus actione indivisibili?............................................. 89
Primus articulus: An deus ad extra agat infinite?............................................................................. 89
Secundus articulus: An, quando deus agit, contingenter agit?......................................................... 93
Tertius articulus: An possit deus creaturam facere esse per instans tantum?................................... 97


TERTIA DISTINCTIO……………………………………………………………………………101

Unica Quaestio: Utrum omnis angelus fuerit creatus in gratia?...................................................... 103
Primus articulus: Qualiter de facto fuisset, an scilicet creati fuerint cum gratia, et quales et
quando peccaverunt mali?................................................................................................................104
Secundus articulus: Quid potuissent absque dono gratiae et absque speciali auxiliio dei?............. 109

QUARTA DISTINCTIO………………………………………………………………………… 113

Unica Quaestio: Utrum angeli potuerint suum casum praescire in primo instanti sui esse?......... 115
Primus articulus: An potuerint in primo instanti demereri libere ac etiam potuerint mereri?....... 115
Secundus articulus: An potuerint praescire suum casum futurum?............................................... 119


QUINTA DISTINCTIO…………………………………………………………………………. 125

Unica Quaestio: Utrum peccatum primi angeli fuerit odium dei? Vel sic: Utrum malus angelus
odiendo deum sic libere et tantum demeruerit, sic et quantum bonus dirigendo meruit?.............. 127
Primus articulus: Quale fuerit peccatum primi angeli et an unum?............................................... 127
Secundus articulus: An aeque libere, et etiam tantum demeruerit, quantum et quam libere alter
meruit?............................................................................................................................................ 132


SEXTA DISTINCTIO…………………………………………………………………………… 135

Unica Quaestio: Utrum angelus possit se mutare localiter in non tempore?.................................. 137
Primus articulus: De loco angeli seu de modo essendi in loco…………………………………... 137
Secundus articulus: An moveant se localiter?................................................................................ 139
Tertius articulus: An possit de caelo in terram mutari in instanti?................................................. 141


SEPTIMA DISTINCTIO………………………………………………………………………… 145

Unica Quaestio: Utrum daemones sic sint ostinati in malo, ut non possint habere aliquod bonum
velle? Vel sic: Utrum angelus obduratus possit elicere aliquod iustum velle?............................... 147
Primus articulus: De quesito ponit quattuor propositiones………………………………………. 148
Secundus articulus: Quid sit obstinatio damnati seu finalis obduratio?......................................... 151
Tertius articulus: Quid sit confirmatio beatorum et in quo consistat et a quo consistit causaliter. 154



AB OCTAVA DISTINCTIONE USQUE AD DECIMAM
PRIMAM DISTINCTIONEM…………………………………………………………………… 157

Unica Quaestio: Utrum angeli proficiant in merito?....................................................................... 159
Primus articulus: An scire possint cogitationes cordis cognitione non in Verbo seu quomodo
illa praesentia, quae subsunt libero arbitrio alterius, possint cognoscere?...................................... 160
Secundus articulus: Utrum angeli possint naturaliter cognoscere futura contingentia?.................. 169
Tertius articulus: Utrum unus angelus possit alteri naturaliter loqui?............................................. 178
Quartus articulus: Utrum boni angeli proficiant in merito?............................................................ 185



DECIMA SEXTA ET DECIMA SEPTIMA DISTINCTIO…………………………………….. 189

Prima Quaestio: Utrum animam intellectivam esse formam hominis sola fide teneatur?............. 191
Primus articulus: An in homine sit una sola forma substantialis?................................................. 192

Secundus articulus: An aeque probabile vel convincibile sit, quod intellectus est forma substan-
tialis hominis, sicut quod anima sensitiva est forma equi?........................................................... 199


Secunda Quaestio: Utrum aliqua creata volitio sit cognitio voliti extra?....................................... 204
Primus articulus: Est responsivus ad quaestionem………………………………………………. 207
Secundus articulus: Utrum in mente rationali recipiantur cognitiones rerum sensibilium?........... 213
Primus subarticulus: An sensatio sit in mente, id est in anima intellectivs dubiective?................ 214
Secundus subarticulus: Quales cognitiones habet mens de sensibilibus extra?.............................. 218
Tertius subarticulus: Utrum res creatae insensibilesintelligantur a nobis naturaliter?................... 229
Quartus subarticulus: Quid sit primum iobiectum intellectus nostri pro vita ista seu quid sit pri-
mo cognitum ab anima esistente in corpore?.................................................................................. 234
Tertius subarticulus: An rerum sensibilium numquam tamen sensatarum habeamus proprias
species?........................................................................................................................................... 239
Primus subarticulus: An dentur species vel similitudines vel imagines rerum extra in absentia
earum remanentes ab earum tamen sensationibus causatae?.......................................................... 239
Secundus subarticulus: Utrum sit ponendo species intentionalis in medio, ut quod albedo multi-
pliciter similitudinem suam per aerem usque ad potentiam?.......................................................... 245
Primus articulus interclusus: Videndum est illud quoad articulum istum……………………….. 245
Secundus articulus interclusus: An sint eiusdem speciei specialissimae cum obiecto?................. 247
Tertius articulus interclusus: Utrum inter res intentionales et reales sit aliqua differentia?.......... 249
Tertius subarticulus: Quae differentia sit inter sensationem quinque sensuum et intellectionem? 252
Quartus subarticulus: An rerum sensibilium numquam tamen sensatarum habeamus proprias
species?.......................................................................................................................................... 259
Quartus articulus: An intellectus vel anima sit causa activa intellectionis vel generaliter cuius-
libet cognitionis?............................................................................................................................ 264
Primus subarticulus: Aliqua sunt breviter notanda circa notitiam phantasticam………………... 265
Secundus subarticulus: Aliqua circa memoriam……………………………………………….... 268
Tertius subarticulus: Aliqua circa appetitum sensitivum………………………………………... 272
Quartus subarticulus: Quid sit verbum?......................................................................................... 276
Quintus articulus: Utrum anima vel intellectus sit causa activa intellectionis sive cuiuscumque
cognitionis?................................................................................................................................... 278



A VICESIMA PRIMA DISTINCTIONE USQUE AD
VICESIMAM TERTIAM DISTINCTIONEM…………………………………………………. 283

Unica Quaestio: Utrum primum peccatum Adae fuerit mortale?................................................. 285
Primus articulus: Quot et qualibus peccatis peccavit Eva, quae primo peccavit?........................ 285
Secundus articulus: De peccato Adae et de comparatione gravitatis inter eorum peccasse, ubi
est responsio ad quaestionem…………………………………………………………………… 290
Tertius articulus: An potuit peccare venialiter?............................................................................ 293



VICESIMA QUARTA DISTINCTIO…………………………………………………………... 295

Prima Quaestio: Utrum primus homo per arbitrium liberum, quod acceperat, sufficiebat vitare
peccatum?...................................................................................................................................... 297

Primus articulus: Ponit distinctiones et differentias liberi arbitrii simpliciter et liberi arbitrii
secundum quid; et loquitur nunc hic de libertate contingentiae…………………………………. 297
Secundus articulus: An arbitrium liberum secundum quid sufficiebat vitare peccatum?.............. 303

Secunda Quaestio: Utrum omne agere deliberare contra rectam rationem vel scienter, quod est
contra rectam rationem, vel post consilium de facendo vel non facendo, id est vel ut vult hoc
ipsum, quod est contra rectam rationem, sit culpa mortalis?......................................................... 306
Primus articulus: Unde dicitur veniale et quid mortale et unde…………………………………. 308
Secundus articulus: An idem veniale fiat mortale?........................................................................ 310
Tertius articulus: Numquid ex circumstantia veniale fiat mortale?................................................ 314
Quartus articulus: Numquid pro veniali malitia praecise sumpta debeatur poena aeterna?........... 316
Quintus articulus: De quaestio quaestionis………………………………………………………. 318

Tertia Quaestio: Utrum ignorantia sit peccatum…………………………………………………. 318
Primus articulus: Praemittit aliquas distinctiones……………………………………………….. 319
Secundus articulus: An ignorantia sit culpa?.................................................................................. 320
Tertius articulus: An aliquis peccet ex ignorantia, in quam non incidit ex culpa sua propria per-
sonali……………………………………………………………………………………………... 323
Quartus articulus: Movet dubia…………………………………………………………………... 325

Quarta Quaestio: Utrum pura omissio sit peccatum?…………………………………………….. 326
Primus articulus: De omettere demeritorio………………………………………………………. 327
Secundus articulus: Numquid pure omettere sit meritorium?........................................................ 331


VICESIMA QUINTA DISTINCTIO……………………………………………………………. 335

Prima Quaestio: Utrum cuiuslibet volitionis hominis viatoris deus sit deu divina voluntas sit
necessitas antecedens ita, quod libertas ad contradictionem non sit in aliquo viatore nisi in respectu
ad alias causas, non autem in respectu ad primam causam simpliciter?........................................ 337
Primus articulus: Impugnat opinionem Bradwardini in Summa sua dicentis, quod voluntas divi-
na est necessitas antecedens cuiuslibet effectus…………………………………………………. 337
Secundus articulus: Ponit quinque conclusiones ad quaesitum…………………………………. 345
Tertius articulus: Obicit et solvit………………………………………………………………… 346

Secunda Quaestio: Utrum voluntas creata sit causa productiva immediata quorum actuum libe-
rorum?…………………………………………………………………………………………… 348
Primus articulus: De principali quaestio………………………………………………………… 349
Secundus articulus: An voluntas viatoris habeat omnimodam libertatem respectu cuiuslibet
actus sui?........................................................................................................................................ 354

Tertia Quaestio: Utrum homo vel creatura rationalis in via per liberum arbitrium sufficiat tam
bene operari quam male operari sufficit per illud idem?............................................................... 357
Primus articulus: Per liberum arbitrium sufficiat quis bene operari…………………………….. 358
Secundus articulus: An per liberum arbitrium liberius agamus in bonis actibus quam in malis?. 366
Tertius articulus: Utrum homo per liberum arbitrium possit mereri primam gratiam?................. 378
Quartus articulus: Respondet ad quaesitum……………………………………………………... 384




VICESIMA SEXTA DISTINCTIO……………………………………………………………... 395

Unica Quaestio: Utrum viator possit dilectione finita ex puris naturalibus frui deo?................... 397
Primus articulus: Praemittit terminorum declarationes et duas distinctiones, et secundum ipsas
formantur tres regular, secundum quas ponuntur conclusiones…………………………………. 398
Secundus articulus: Ponit conclusiones ad quaestionem………………………………………… 406
Tertius articulus: Movet dubia et solvit………………………………………………………….. 412


VICESIMA SEPTIMA DISTINCTIO…………………………………………………………… 423
Prima Quaestio: Utrum cuiuslibet actus meritorii deus et voluntas et gratia sint iniformiter
causae effectivae?........................................................................................................................... 425
Primus articulus: Ostendit, quod actus meritorius est elicitus secundum inclinationem gratiae
habitualis et est ab eiusdem gratiae activitate productus………………………………………… 425
Secundus articulus: Actus meritorius est a deo gratiose iuvante conatum arbitrii immediate
effectus…………………………………………………………………………………………... 429

Secunda Quaestio: Utrum omnis actus meritorius A voluntatis et omnis actus demeritorius
eiusdem sit in potestate eius quoad totam latitudinem meriti vel demeriti?.................................. 455
Primus articulus: Praemittit intellectum quaestionis…………………………………………….. 456
Secundus articulus: Distinctio de hoc, quod est esse meritorium vel meritum………………….. 457
Tertius articulus: Continet conclusiones………………………………………………………… 459

Tertia Quaestio: Utrum maior gratia et maior conatus voluntatis efficiant proportionaliter actum
magis meritorium?.......................................................................................................................... 461
Primus articulus: Notando sunt quaedam previa ad quaestionem……………………………….. 461
Secundus articulus: Ponit ad quaesitum quattuor conclusiones et tria corollaria………………... 464
Tertius articulus: Obicit per auctoritates et solvit obiectiones…………………………………… 466


A TRICESIMA DISTINCTIONE USQUE AD TRICESIMAM
TERTIAM DISTINCTIONEM………………………………………………………………….. 469

Prima Quaestio: Utrum originale peccatum aliqua actuali culpa sit gravius?................................ 471
Primus articulus: Auctoritatibus ostendit peccatum originale esse……………………………… 472
Secundus articulus: An peccatum originale sit culpa vel poena?.................................................. 473

Secunda Quaestio: Utrum originale peccatum sit formaliter privatio iustitiae originalis?........... 479
Primus articulus: Ostendit, quid sit iustitia originalis et qualiter sit perdita et qualiter obligamur
ad eam et quis effectus ex privatione illius subsequitur………………………………………… 480
Secundus articulus: An sit privatio iustitiae originalis vel quid sit?............................................. 484


Tertia Quaestio: Utrum originale peccatum sit ad aeternam mortem imputabile voluntati?........ 490
Primum dubium: Qualiter contrahatur vel transfundatur peccatum originale?............................ 491
Secundum dubium: De imputabilitate originalis culpae………………………………………... 494
Tertium dubium: An in baptismo originale tollatur?................................................................... 496
Quartum dubium: An decedens in solo originali patietur perpetuo cruciatum?........................... 498



TRICESIMA QUINTA DISTINCTIO…………………………………………………………. 501

Unica Quaestio: Utrum omne malum culpae sit pura privatio?.................................................... 503
Primus articulus: Praemittit distinctiones quattuor……………………………………………… 505
Secundus articulus: Dat peccati descriptionem vel descriptiones………………………………. 507
Tertius articulus: Ponit ad quaesitum aliquas conclusiones…………………………………….. 510


TRICESIMA SEPTIMA QUAESTIO…………………………………………………………... 513

Unica Quaestio: Utrum actualis peccati per se deus est auctor?.................................................... 515
Primus articulus: An peccatum actuale, quod est per se peccatum, sit aliqua essentia?................ 515
Secundus articulus: An peccati actualis per se deus sit auctor?..................................................... 521
Tertius articulus: An deus faciat per se mentem peccare seu ingiuste agere, sicut facit per se
mentem iuste velle seu agere?........................................................................................................ 524


TRICESIMA OCTAVA DISTINCTIO…………………………………………………………. 529

Unica Quaestio: Utrum quaelibet culpa mortalis sit in se infinita malitia?................................... 531
Primus articulus: Penes quid attenditur quantitas actualis iniustitae mortalis?............................. 532
Secundus articulus: Penes quid attenditur privativa malitia culpae?............................................. 535


A QUADRAGESIMA SECUNDA DISTINCTIONE USQUE
AD QUADRAGESIMA QUARTAM DISTINCTIONEM…………………………………….. 541

Prima Quaestio: Utrum operari exterius reddat culpam voluntariam graviorem?........................ 543
Primus articulus: Agit de principali quaestio et ponit conclusiones respondendi Gregorii…….. 544
Secundus articulus: Respondet ad quaestionem et movet dubium et solvit…………………….. 548

Secunda Quaestio: Utrum quodlibet divinum beneficium aggravet voluntatis demeritum vel
peccatum?...................................................................................................................................... 554
Primus articulus: Praemissis distinctionibus de beneficio ponit de supposito sex propositiones,
per quas patet, quarum rerum collatio sit beneficii et quarum non……………………………... 554
Secundus articulus: Ponit conclusiones de quaestio…………………………………………….. 555
Tertius articulus: Movet duo dubia et solvit…………………………………………………….. 558


INDICES PARTICULARES…………………………………………………………………… 565

Index auctorum citatorum………………………………………………………………………. 567
I. Scriptura sacra………………………………………………………………………………. 567
II. Scriptores…………………………………………………………………………………… 570
III. Corpus Iuris Canonici……………………………………………………………………… 580
IV. Documenta ecclesiastica…………………………………………………………………… 581

Index manuscriptorum………………………………………………………………………….. 582
Index nominum…………………………………………………………………………………. 582
Index locorum…………………………………………………………………………………... 587
Index rerum……………………………………………………………………………………... 588
TOMUS QUARTUS

INDEX GENERALIS


PRINCIPIUM TERTIUM SENTENTIARUM

Quaestio: Utrum ex merito Christi infinito recepturi erant electi dona preveniente gratia
meliora…………………………………………………………………………………………… 1
Primus articulus: De infinitate essentiali specifica………………………………………………. 3
Secundus articulus: De eligibilitate esse ad bene esse gloriae, quod scilicet est eligibilius donum 6
Tertius articulus: De concursu dei ad actus bonos liberi arbitrii, an sit melior gratia preveniente.. 8
Quartus articulus: De coefficientia gratiae informantis…………………………………………… 20


IN TERTIUM LIBRUM SENTENTIARUM…………………………………………………….. 33

PRIMA DISTINCTIO…………………………………………………………………………….. 35

Unica Quaestio: Utrum idem Filius sit dei Filius et Virginia Filius?............................................... 37
Primus articulus: Ponit sex conclusiones pro regulis sumptas ex dictis beati Hieronymi, ex quibus
eliciuntur plures conclusiones corollariae………………………………………………………… 39
Secundus articulus: Ostendit, quid sit idioma et utriusque naturae, et qualiter intelligitur commu-
nicatio idiomatum et quid sit……………………………………………………………………… 54
Tertius articulus: Ponit quattuor conclusiones pro tertia parte quaestionis………………………. 62
Quartus articulus: Respondet ad quaesitum………………………………………………………. 65


DECIMA OCTAVA DISTINCTIO………………………………………………………………. 69

Prima quaestio: Utrum Christus, secundum quod viator, meruit de condigno electis vitam
aeternam………………………………………………………………………………………….. 71
Primus articulus: Cuius generis volitiones fuerunt in anima Christi?............................................ 72
Secundus articulus: An Christus meruit de condigno?................................................................... 75
Tertius articulus: An aeterna praedestinatio cadat sub merito Christi?.......................................... 80

Secunda quaestio: Utrum aliqua persona creata suffecerit satisfacere pro culpa mortali?............. 81
Primus articulus: An sola persona divina suffecerit satisfacere pro mortali…………………….. 82
Secundus articulus: Quae sunt beneficia electorum ex merito Christi…………………………... 84
Tertius articulus: An anima Christi habet gratiam infinitam?........................................................ 86
Quartus articulus: An anima Christi videndo Verbum videat in Verbo omnia contenta in eo
causaliter…………………………………………………………………………………………. 89


VICESIMA SEPTIMA DISTINCTIO…………………………………………………………… 93

Unica quaestio: Utrum praeceptum de dilectione dei possit implere viator carens caritate?.......... 95
Primus articulus: Praemittit quattuor praenotanda, ex quibus formantur tres regulae……………. 96
Secundus articulus: Ponit quattuor conclusiones iuxta sensum primae regulae………………….. 98
Tertius articulus: An conformiter secundae vel tertiae regulae diligere deum possit quis carens
caritate?............................................................................................................................................ 101
Quartus articulus: Respondet ad quaestionem…………………………………………………… 106


TRICESIMA QUARTA DISTINCTIO…………………………………………………………. 111

Unica quaestio: Utrum diligere inimicum timore poenae aeternae sit meritorium?...................... 113
Primus articulus: An teneamur ex praecepto diligere inimicum et an sit maioris meriti quam di-
ligere amicum?............................................................................................................................... 113
Secundus articulus: An diligere ex timore sit meritorium?........................................................... 118


TRICESIMA SEPTIMA DISTINCTIO…………………………………………………………. 123

Unica quaestio: Utrum omne vel aliquod divina lege prohibitum possit in casu ab homine licet
fieri?............................................................................................................................................... 125
Primus articulus: An omne peccatum ideo praecise est peccatum, quia prohibitum?................... 126
Secundus articulus: An omne divina lege prohibitum possit homo licite facere?......................... 127
Tertius articulus: An liceat in casibus dictis uccidere hominem?.................................................. 131


PRINCIPIUM QUARTUM SENTENTIARUM………………………………………………… 137

Quaestio: Utrum omnis meritoria sacramentorum susceptio sit electionis aetenae immediatus
effectus?......................................................................................................................................... 139
Primus articulus: De aeterna dei electione respectu futurorum effectuum……………………… 139
Secundus articulus: De bono gloriae correspondenter ad meritum et de malo miseriae………... 147
Tertius articulus: An sacramenti susceptio sit in praescito meritoria vitae aeternae?................... 152


IN QUARTUM LIBRUM SENTENTIARUM…………………………………………………. 165

PRIMA DISTINCTIO…………………………………………………………………………… 167

Unica quaestio: Utrum sacramenta novae legis efficiant ad suscipientis salutem?....................... 169
Primus articulus: De necessitate, utilitate vel efficacia ac de numero et institutione sacramen-
torum…………………………………………………………………………………………….. 169
Secundus articulus: De efficacia gratiae respectu actus meritorii………………………………. 176


A SECUNDA DISTINCTIONE USQUE AD SEPTIMAM
DISTINCTIONEM……………………………………………………………………………… 179

Prima quaestio: Utrum cuilibet rite suscipienti baptismum eius effectus aequaliter conferatur?. 181
Primus articulus: Praemittit tria praenotanda cum tribus conclusionibus………………………. 182
Secundus articulus: An cessante fictione illius, qui rite recepit caracterem, recipiat effectum
totalem per se baptismi?................................................................................................................ 186
Tertius articulus: An quaelibet persona teneatur baptizari?.......................................................... 189
Quartus articulus: An omnes rite baptizati recipiant aequaliter effectum baptismi?.................... 189
Quintus articulus: An sit culpa baptizari a malo sacerdote scienter?............................................ 191


Secunda quaestio: Utrum gratia baptismalis coefficiens ad actum conformiter conati voluntatis
sit melior suo effectu?................................................................................................................... 192
Primus articulus: Ostendit modum coefficientiae gratiae cum voluntatis conatu………………. 193
Secundus articulus: An gratia baptismalis absque causali efficientia dei sufficiat ad quamcumque
volitionem bonam?........................................................................................................................ 197
Tertius articulus: An bonum meriti sit melius, quam gratia baptismalis?..................................... 199


AB OCTAVA DISTINCTIONE USQUE AD DECIMAM
QUARTAM DISTINCTIONEM……………………………………………………………….. 203

Prima quaestio: Utrum substantia panis vere convertatur in substantiam carnis seu transsubstan-
tietur…………………………………………………………………………………………….. 205
Primus articulus: De modo annihilationis panis prima positio…………………………………. 205
Secundus articulus: De modo alio extremo, scilicet de versione rimanente essentia panis eadem
essentialiter…………………………………………………………………………………….... 209
Tertius articulus: Inter duas opiniones extremas ponit modum medium……………………….. 210

Secunda quaestio: Utrum corpus Christi sub speciebus, quae fuerunt pani set vini, realiter
continetur?.................................................................................................................................... 214
Primus articulus: An virtute divina idem corpus esse in diversis sitibus totaliter distinctis sit
possibile?...................................................................................................................................... 215
Secundus articulus: An motu corporis Christi incipiat Christus corporaliter vel sacramentaliter
esse sub speciebus illis?................................................................................................................ 216
Tertius articulus: An corpus Christi sub sacramento sit extensum?............................................. 217
Quartus articulus: An habere possit et habeat operationes, quas habet in caelo, id est consimiles
ut est in altari……………………………………………………………………………………. 222

Tertia quaestio: Utrum omne accidens panis, quod in ultimo instanti prolationis verborum erit
sine subiecto, possit tunc ab eisdem causis corrumpi, a quibus potuit in subiecto?..................... 224
Primus articulus: An omne accidens panis remaneat absque subiecto et quis est modus existen-
tiae………………………………………………………………………………………………. 225
Secundus articulus: An sita eque activa accidentia carentia subiecto?......................................... 227
Tertius articulus: An agens naturale possit producere accidens carens subiecto?........................ 228
Quartus articulus: Quando incipiat ibi esse corpus Christi, et quid demonstretur per ly “Hoc
est corpus meum”?........................................................................................................................ 230


A DECIMA QUARTA DISTINCTIONE USQUE
AD VICESIMAM TERTIAM DISTINCTIONEM…………………………………………….. 233

Prima quaestio: Utrum viatori mortaliter peccanti, scilicet post baptismum, sit poenitentia
necessaria ad salutem?.................................................................................................................. 235
Primus articulus: Exposito titulo ponit duas conclusiones……………………………………... 235
Secundus articulus: An quaecumque poenitudo sit sufficiens ad deletionem mortalis?.............. 237
Tertius articulus: Quid delet poenitentia……………………………………………………….. 242

Secunda quaestio: Utrum perdenti gratiam sit necessarium ad salutem confiteri proprio
sacerdoti?..................................................................................................................................... 244
Primus articulus: An poenitentia sacramentalis sit ex praecepto de iure naturae vel divino, et
consequenter: Quid site t qualiter obliget?.................................................................................. 244
Secundus articulus: Ad quid valet sacramentalis poenitentia seu confessio?............................. 250
Tertius articulus: Circa claves, quid sint et quis usus earum?..................................................... 252

Tertia quaestio: Utrum poenitentialis satisfactio, quae in gratia agitur, sit aeque meritoria
vitae aeternae, ac si non esset satisfactoria?................................................................................ 254
Primus articulus: De commensuratione proportionali meritorium et praemiorum……………. 255
Secundus articulus: An actus satisfactorius sit aeque meritorius?.............................................. 258
Tertius articulus: An per satisfactionem in mortali consumatam quis fiat liber a debito poenae
temporalis, et tunc in quibus proprie consistit satisfacere pro culpa?......................................... 261

Quarta quaestio: Utrum quilibet poenitentiali merito resurgat ad aequalem gratiam gratiae,
a qua cecidit?............................................................................................................................... 264
Primus articulus: De principali quaesito, et an omne peccare mortaliter sit peius, quam aliquod
meritum sit bonum?.................................................................................................................... 265
Secundus articulus: An beneficium iustificationis poenitentialis aggravet recidivationem in
culpam infinite?.......................................................................................................................... 270
Tertius articulus: An gravius peccet recidivans post poenitentiam, quam cadens ab innocentia 273


A VICESIMA SEPTIMA DISTINCTIONE USQUE
AD QUADRAGESIMAM SECUNDAM DISTINCTIONEM………………………………. 275

Prima quaestio: Utrum principale bonum matrimonii sit praecise tam bonum, quam mala
foret privatio eius?..................................................................................................................... 277
Primus articulus: Ponit distinctionem de esse debito et conclusiones………………………... 277
Secundus articulus: Respondet ad duas conclusiones Buchinkam………………………….... 283

Secunda quaestio: Utrum viatori per privari gratia sit magis male, quam per habere gratiam
foret sibi bene?.......................................................................................................................... 301
Primus articulus: An omne bonum debitum inesse creaturae possit fieri non debitum esse?.. 302
Secundus articulus: Respondet ad quaestionem sub duplici forma………………………….. 305
Tertius articulus: An privari gratia sit fugibilius et peius quoad esse carentiae, quam quoad
esse poenae vel econtra?........................................................................................................... 307

Tertia quaestio: Utrum quaelibet poena damni, quae est privatio gloriae, sit fugibilior quoad
esse carentiae, quam quoad esse poenae vel potius econtra?................................................... 310
Primus articulus: An omnis poena sensus sit quaelibet poena damni fugibilior quoad esse
poenae?..................................................................................................................................... 311
Secundus articulus: An privatio gloriae fugibilis sit magis fugibilis quoad esse carentiae
quam quoad esse poenae vel econtra?...................................................................................... 318
Tertius articulus: An quantum eligenda est aliqua res, tantum est fugibilis eius perfecta
privatio?.................................................................................................................................... 327

Quarta quaestio: Utrum aliquod miserum esse miseria, quae non est culpa, est praefugiendum
homini, quam non esse?............................................................................................................ 332
Primus articulus: Praemittit quinque notabilia pro intellectu quaestionis…………………… 338
Secundus articulus: Ponit conclusiones ad quaesitum……………………………………….. 340
Tertius articulus: Solvit rationes factas ad oppositum in principio quaestionis……………… 347

Quinta quaestio: Utrum sola privatio boni sit per se malum poenae?....................................... 351

Sexta quaestio: Utrum bonum meriti sit melius, quam bonum habituale, quod est iustitia seu
caritas infusa?............................................................................................................................ 357
Primus articulus: Praemissis conclusionibus improbat Alcot………………………………… 359
Secundus articulus: Respondet ad quaesitum………………………………………………… 362

Septima quaestio: Utrum viatoris actus gratifice elicitus sufficienter et praemiative tam in
via quam extra possit a deo non acceptari et non remunerari?.................................................. 365


A QUADRAGESIMA TERTIA DISTINCTIONE USQUE
AD QUINQUAGESIMA DISTINCTIONEM……………………………………………….. 371

Prima quaestio: Utrum deus pro peccato puniat infinite citra condignum?.............................. 373
Priumus articulus: Quod genus poenarum est peius e fugibilius inter ceteras poenas?............ 375
Secundus articulus: An aliqua poena damnati sit peior quolibet demerito?............................. 379
Tertius articulus: Qua poena deus puniat damnatos, id est quo genere poenae?...................... 380
Quartus articulus: An pro culpa temporali poena aeterna iuste infligatur?.............................. 390
Quintus articulus: An aliquis finitae intensionis cruciatus sufficiat ad condignum pro culpa
mortali?..................................................................................................................................... 394
Sextus articulus: An deus puniat punitione, qua de per se punit citra condignum, et an infini-
te citra?...................................................................................................................................... 397

Secunda quaestio: Utrum deus praemiet pro merito infinite ultra condignum?........................ 402
Primus articulus: De comparatione eligibilium et fugibilium duratione adiecta ac de estensi-
vo compensato bene esse et male esse……………………………………………………….. 404
Secundus articulus: Quibus modis deus praemiat ultra condignum?........................................ 416
Tertius articulus: Respondet ad quaesitum…………………………………………………… 419

Tertia quaestio: Utrum deus sic, id est non minus improportionaliter, puniat pro culpa, sicut
improportionaliter pro merito praemiat?................................................................................... 423
Primus articulus: An aliqua poena damnati sit peior quolibet demerito eius in via?................ 424
Secundus articulus: Quae sit peior et fugibilior poenarum damnati?....................................... 426
Tertius articulus: An praescitus meruit praemium aeternum, et an eligibilius sit homini deum
Clare videre, quam deum super omnia diligere?....................................................................... 429



DIVISIO ET EXPOSITIO LITTERALIS PROLOGI
SENTENTIARUM…………………………………………………………………………… 437

Prima particula………………………………………………………………………………... 439
Secunda particula……………………………………………………………………………... 442
Tertia particula………………………………………………………………………………... 443
Quarta particula………………………………………………………………………………. 444
Quinta particula………………………………………………………………………………. 445