Medieval Latin Philosophy

Alexander of Hales - Future contingency
Hi everybody, here is Alexander of Hales on future contingents, free will and determination, from his Glossa on Lombard's Sentences and from his Quaestiones Disputatae Antequam Esse Frater... enjoy.


 

DISTINCTIO XXXVIII

1. Nunc vero ad propositum. Si praescentia Dei sit causa necessaria eorum quae fiunt, videtur quod scientia Dei debet esse tantum necessariorum. Item, introducitur alia quaestio ratione huius questionis: si Deus non scit res per exemplaria rerum, quae non sunt ipsa essentia Dei, sed scit per se ipsum, tunc, cum ipse sit causa una et immutabilis omnino, non videntur sciri ab ipso mutabilia vel in diversitate entia vel sub aliqua composizione exsistentia. – Quod autem se ipso sciat omnia, et non per exemplqaria alia ab ipso, sic arguitur: illa enim exemplaria aut essent finita aut infinita; sed non infinita, quoniam tunc non per ea sciret; si finita, tunc impossibile est ut plures res cognosceret quam illas quarum sunt exemplaria, et ita limitata esset virtus divinae scientiae. – Adhuc, perfectiur est conoscere causa quam non causa et immutabili quam mutabili, et maior est perfectio cum idem est quod cognoscit et per quod cognoscit quam ubi hoc aliud sita b illo. Sed omne quod est melius Deo est attribuendum; relinquitur ergo quod se ipso, causa immutabili et semplici omnino, res cognoscit.

2. Item, quaeratur qualiter res distinctae possunt conosci a Deo, et qualiter contingentia et habentia compositionem cognoscuntur a beo. – Dicendum quod aliter est in nostra scientia et in divina. Nam nos cognoscimus res distincte distinguendo eas per similitudines vel raziocinando per convenientias et differentias; divina vero essentia cognoscit trs distincte distinguendo eas in factura. Sed nonne praesciendo distincte cognovit eas? Cognovit quidem eas omnes, sed adhuc non erat distinctio, sed cum esse rerum in moltitudine venit distinctio; nec propter hoc melior est scientia Dei cum res sunt quam cum res non sunt. Et sic patet quod distinctio non accessit scientiae ex parte scientis.

3. Item, videtur quod tantum necessaria sciantur ab ipso, quoniam divina scientia in infinitum dignior est humana; sed humana tantum necessariorum est¹; ergo multo fortius divina. – Adhuc, scientia Dei est per causam quae ipse est; sed proportio est scibili set eius per quod scitur, ut causati contingentis causa contingens et causati necessarii causa necessaria; et ita, cum illud per quod scit sit causa necessaria, et scibile a beo erit necessarium. – Dicendum quod Dei scientia excedit humanam in hoc, quod divina scientia per causam omnino immutabilem immutabiliter scit res, sive sint mutabiles sive immutabiles; quod non poterit humana. Nam humana aut per causam mutabilem scit res mutabiles aut mutabiliter scit eas. Nec oportet quod, licet sit necessariorum humana scientia, quod divina, per supradictam rationem; sed oportet quod divina de necessariis sit melior quam humana. Humana autem ponit necessitatem in scito, divina autem non: quoniam humana est per ratiocinationem, in qua oportet, si prima sint necessaria, quod ultimum sit necessarium². Divina vero est per causam saparatam, facientem et conservantem et ad se ipsum tamquam ad finem reducentem; et ideo non ponitur necessaitas ex parte sciti.

4. Super Non ista ex aliquo.Prima quaestio est si scientia Dei, cum de Deo dicitur, sit praedicamentale ex tempore velnon, sicut dicitur supra, XXII distinctione, praedicatum ex tempore. – Et videtur, quoniam omnino idem est scientia Dei et praescientia; sed praescientia determinat tempus, eo quod habet respectum ad futurum; videtur ergo dictum ex tempore, et praescientia similiter. Adhuc, scientia est rerum temporalium: si enim scit creaturas, scit eas ut entes aut praeteritas aut futuras. – Dicendum quodneutrum illorum dictum est ex tempore, quoniam, licet praescientia ratione praepositionis habeat respectum ad futurum, non tamen est praedicatum ex tempore. Est enim praedicatum ex tempore, quando cum tempore incipit esse verum; sed praescientia fuit ab aeterno. Et licet praescientia sit de temporalibus, non tamen ex tempore dicitur, quoniam intemporaliter scit temporale.

5. Neque etiam res. Anselmus, in libro De concordia praescientiae Dei et liberi arbitrii³: “Cum dico ‘si praescit aliquid, necesse est illud futurum esse’, idem est acsi dicam ‘si erit, ex necessitate erit’; hic sequitur necessitas rei positionem”. Restat ergo quod scientia Dei non est causa necessaria rerum. – Dicendum est quod, cum dicitur ‘idem est’ etc., quod non est idem simpliciter sed secundum quid, quoniam, sicut ibi nonn ponitur necessitas rei absoluta, ita ne chic; et non in hoc est identitas, quod, sicut hic sumitur necessitas ab ipsa re posita, ita et scientia Dei sumit necessitatem ab ipsa re.

6. Item, utrum futurum aliquo modo sit causa scientiae Dei. – Dicendum quod non. Licet enim sit causa sine qua non [et causa sine qua non] nihil aliud sit secundum rem quam ratio concomitantiae, tamen, quia Deus non est mali causa per se aut per accidens, non est concedendum nomen mali causae de Deo vel temporalis respectu aeterni. – Et sciendum quod, cum dicitur ⁴ quia futurum est, ideo preascitur a Deo, notatur ratio respectu eius quod est ‘prae’ et non causa. Vel dicendum quod aliter est in passiva locutione et activa. Unde non est concedendum ‘quia futurum est, ideo Deus scit’, ita quod notetur causalias; sed quia futurum est, scitur, et sic notatur causa aptitudinis ex parte scibilis ut a scientia divina comprehendatur; nec ex hoc ponitur aliquidin praesenti in scibili, sed in futuro.

7. Super hanc litteram: ad peccatum coegit. Augustinus, De praescientia⁵: “Sicut tu non cogis memoria tua facta esse quae praeteriunt, sic Deus non cogit praescientia sua quod futurum est ut fiat”. Anselmus, in libro De Concordia praescientiae et liberi arbitrii⁶: “Si dico ‘necesse est te esse peccaturum sola voluntate sicut Deus praescit’, non est intelligendum quod aliquid prohibeat voluntatem quae non erit, aut cogat illam esse quae erit; hoc ipsum nacque praescit Deus, qui praevidet aliquid futurum ex sola voluntate, quod voluntas non cogitur aut prohibetur ulla alia re”. Et ita habetur ex iis quod praescientia Dei non cogit res fore.

8. Super istud on poterant credere, quia praedixit, Ioan., 39 [cf. 243, 17]: et ita praedictio prophetiae est causa infidelitates eorum. – Dicendum quod dictio illa est signum ostensionis.

9. Ad hoc quod supra dictum est, super hanc litteram: scientia Dei falli non potest. Anselmus, in originali, super illud Psalmi⁷: Constituisti terminos eius, in libro de De Concordia praescientiae et liberi arbitrii⁸: “Quoniam Deus non fallitur nec videt nisi veritatem, sive ex libertate sive ex necessitate veniat, dicitur costituisse apud se immutabiliter quod apud hominem priusquam fiat mutari potest”. Non ideo in Deum, quid omnino immutabilis est, cadit aliqua mutatio. Ex hoc patet quod, licet mutatiosit in rebus scibilibus, non propter hoc erit mutatio in Dei praescientia.

10. Item, Anselmus⁹ quaerit utrum praescientia Dei et liberum arbitrium simul stare possint; quoniam si liberum arbitrium est contongentium ut contingentia sunt, et praescientia Dei est necessariorum ut necessaria sunt vel ut necessario eveniunt, videtur quod nihil subiacens praescientiae Dei subiacet libero arbitrio, - Item, Anselmus¹⁰: “Quae praescit Deus necesse est esse futura, et quae libero arbitrio fiunt, nulla necessitate proveniunt”: impossibile est ergo Dei praescientiam, quae omnia praevidet, esse, et aliquid fieri libertate arbitrii. – Dicendum quod est necessitas ordini set est necessitas rei absolutae, et hoc est idem quod necessitas illationis vel rei illatae. Cum enim dicitur ‘si Deus praevidit hoc, eveniet’, ibi est necessitas ordinis, et haec non opponitur contingentiate eorum quae sunt a libero arbitrio. Necessitas vero absoluta, ut cum dicitur ‘solem oriri cras’, et haec opponitur praedictae contingentiate. Talis autem necessitas non ponitur in praescitis ratione praescientiae.

11. Super non potest utrumque simul. Anselmus respondet¹¹: “Cum dicimus ‘si Deus praescit futurum, necesse est esse futurum’, non asserimus rem esse necessitate futuram, sed rem futuram necessitate esse futuram. Idem est sensus cum dicitur ‘si Deus praescit aliquid’ etc., quoniam in ‘praescire’ intelligitur futurum; nam non est aliud praescire quam scire futurum. Et ideo, sicut futurum necesse est esse futurum, sic si Deus praescit aliquid, necesse est illud esse futurum”.

12. Super hanc litteram: si vero dicis, Quaeratur utrummhuiusmodin verae sint: ‘praescitum potuit non esse praescitum’: quoniam praescitum potuit non esse, cum sit contingens; et si non erit, non fuit praescitum; ergo praescitum potuit non esse praescitum. – Dicendum quod, sicut haec est necessaria ‘futurum necesse est esse futurum’, ita et haec ‘praescitum necesse est esse praescitum’, et multo fortius, quoniam praescitum importat necessitatem quantum est ex parte causae; et argumentum peccat secundum accidens cum dicitur ‘praescitum potuit non esse, ergo potuit non esse praescitum’.

1 Cfr. Aristot., Anal. Poster., I, tt. 7, 28 et 194 (Bekker, 71b 9-12, 73° 21-23, 88b 30-32; Didot, I, 122 8-11, 124 45-47, 152, 5-8).

2 Cf. Aristot., Anal poster., I, t. 50 (Bekker, 75a, 4-5; Didot, I, 127 46-47).

3 Quaest., 1, c. 2 (PL 158, 509 C).

4 Dictum Origenis, In epist. Ad Rom., VII n. 8 (PG 14, 1126 c).

5 Rectius De lib. Arbitrio, III, c. 4, n. 11 (PL 32, 1276).

6 Quaest. 1, c. 5 (PL 158, 507 B):

7 Rectius Iob 14, 5.

8 Quaest. 1, c. 5 (PL 158, 513 C).

9 Ib., c. 1 (PL 158, 507s).

10 Ib. (PL 158 507b

11 Ib., c. 3 (PL 158, 511 B).

DISTINCTIO XXXIX

1. Praeterea solet quadri. In hac XXXIX distinctione agitur de augmentatione scientiae Dei vel diminutione.

a. Videtur quod scientia Dei non possit esse de pluribus quam sit vel e converso, quoniam scientia est de enuntiabilibus veris, et tot sunt modo quot erant ab aeterno; ergo non possunt plura esse sub scientia Dei quam sunt.

b. Et gratia huius quaestionis quaeritur si mundum nonesse fuit verum antequam mundus esset: aliter enim non potuit sciri nisi esset verum; si autem verum fuit, quid subfuit illi veritati, cum solus Deus fuit ab aeterno?

c. Dicendum quod scientia Dei non est de enuntiabilibus ut sunt enuntiabilia, sed ut sunt per modum rerum de quibus sunt enuntiabilia: est enim de illis rebus per modum suae causae, et ita enuntiabilia reducuntur ad res et ipsae res ad causas rerum. Licet ergo plures possint esse res quam erunt, non tamen augetur scientia Dei, quae est ipsarum rerum omniam una causa esr secundum unum modum qua cognoscuntur res, sive fuerint plures sive pauciores.

d. Ad hoc quod obicitur, scilicet quod enuntiabilia fuerunt ab aeterno, dicendum quod enunciabile importat aptitudinem unam ex parte enuntiantis et aliam ex parte eius quod enuntiatur. Quantum ad primam aptitudinem non fuerunt ab aeterno enuntiabilia; nec quantum ad secundam, quoniam ubi est aptitudo, ibi est compositio vel divisio; sed haec tunc primo veniunt in esse, quando creatura venit in esse, ubi primo est compositio eius ‘quod est’ et ‘quo est’.

2.Item, Augustinus, in libro Soliloquiorum¹: “Si mundus non fuit, verum est mundum non fuisse”. Et Augustinus intendit provare quod veritas est perpetua, per hoc quod necesse est semper alteram esse veram; et ita vult dicere quod ‘mundum non esse’ fuit verum antequam fieret. – Dicendum quod tripliciter dicitur veritas. Est enim veritas esse ipsius rei; Unde Augustinus²: “Verum est id quod est”. Et est veritas signi, prout oratio dicitur vera, cum ostendit rem esse sicut est; et sic dicitur veritas aequalitas signi ad id cuius est signum³. Tertio modo dicitur veritas “rectitudo in rebus sola mente perceptibilis”, ut dicit Anselmus in libro De veritate⁴; et sic dicit⁵ quod “una sola est veritas”, sed plura sunt vera; et ponit exemplum de tempore, quoniam unum est tempus, licet plura temporalia sint eo censurata. Sic Augustinus, 83 Quaestionum⁶: “Omne verum est verum a prima veritate”. – Dicendum ergo quod secundum primum modum ‘mundum non esse’ non fuit verum antequam mundus esset: nulla enim subiacebat res. Nihilomnius tamen in negationibus modo veris propria veritas: una enim res separationem habet ab altera. Si vero loquamur de veritate signi, cum veritas signi dependeat a veritate rei, non fuit iterum verum veritate signi; nunc tamen pro illo verum est signum. Secundum ultimum autem modum, omnibus his negationibus una sola subfuit veritas. Cum enim dicimus ‘mundum non esse’, esse tunc omnino fuit indivisumj a Deo, et ita removebatur vere esse a mundo et ab unaquaque creatura futura. Et sic loquitur Augustinus in libro Soliloquiorum. Et est exemplum in huiusmodi locutione ‘hircocervus est in opinione’, non quia esse habet, sed quia opinio de eo est⁷.

3. Superhanc litteram: ille gignendo. Contra: scire idem est quo esse; ergo, cum haec sit vera ‘Pater scit gignendo’, et haec erit vera ‘Pater est gignendo’. – Dicendum quod hoc verbum ‘scireì aliquando sumitur respectu creaturae, aliquando respectu essentiae vel personae eiusdem,aliquando respectu alterius personae, ut ‘Pater scit creaturas’ vel ‘Pater scit se ipsum’ vel ‘Pater scit Filium’. Primo modo est haec falsa ‘Pater scit gignendo’, et secundo modo similiter, nisi gerundivum notet concomitantiam: sed tertio modo notionaliter tenetur, et tunc recipit notionalem determinationem, sicut hic.

4. Sper hanc litteram: in eorum essentia. Contra: nihil est in Dei essentia quod non sit Deus⁸; ergo creatura non est in eius essentia. – Dicendum quod non intelligendum est de creaturis quod sint ‘in eorum essentia’, sed intelligendum est de attributis essentiae, ut sapientia et huiusmodi. Et is est sensus: ‘Omnia quae sunt in eorum scientia vel sapientia’, hoc intelligitur de creaturis; residuum intelligitur de attributis essentiae. Si vero intelligatur de creaturis, tunc exponendum: ‘in essentia eorum’ id est in ipsis entibus.

5. Super illud: simul videt. Argumentum quod non exsistens videri potest, cum visio tamen transeat super exsistentem. Cum nos videmus rem praesentem, numquid melius quam cum Deus videt futuram? – Dicendum quod Deus videndo se, videt omnia; cum sibi ipsi est praesens, videt omnia. Non sic autem est de visione nostra: oportet enim praesentiam rei esse apud sensum cum videtur, et similitudines eius vel alicuius contingentis cum videtur apud intellectum. Nec est nostra visio potior visione ipsius, licet videamus praesentia, qua ipse videt futura, quoniam praesenter videt ipsa esse praesentia immutabili, nos vero praesentia mutabili.

6. Hic opponitur. Quaeratur utrum haec sit concedenda ‘ Deus potest habere scientiam quam non habet’. Quod videtur, secundum Magistrum⁹, quoniam potest scire aliquid quod non scit. – Dicendum quod istae locutiones non sunt eiusdem virtutis, quoniam, cum dicitur ‘Deus potest scire quod non scit’, potentia respicit actum transeuntem in rem temporalem; sed sic non est intelligendum de hac locutione ‘Deus potest habere scientiam quam non habet’, qyuoniam potentia hic respicit ipsam scientiam Dei, quae aeternaest et non temporalis.

7. Super hanc litteram: Non potest noviter. a. Super illud: Propter angelos, I Cor. 11, 10, Glossa¹⁰: “Deus non ad t5empus videt, nec aliquid novum est in visione eius aut scientia, cum aliquid temporaliter et transitorie geritur, sicut inde afficiuntur sensus, vel carnales hominum vel caelestes angelorum”. Sensum huius auctoritatis talis est: quod non est in aliqua innovatio vel mutatio in scientia Dei, sicut accidit in hominibus et angelis.

b. Super illud: Quia unus dies apud ipsum, II Petri ultimo, 8, Glossa¹¹: “In agnitione divinae virtutis et praesentia et praeteritsa et futura aequaliter constant praesentia”. Et ita omne scibile est praesens ipsi, et ita non potest scire aliquid quod non sciat; potest tamen aliquid sciri quod non scitur.

c. Item, possunt praeterita et futura apud ipsum praesentia constitui? Certius enim est praesens aeternitatis quam praesens temporis, et praesens temporis est tantum ens; ergo praesens aeternitatis erit tantum ens. Qualiter ergo praeteritum et futurum factum est praesens in aeternitate?

d. Dicendum per auctoritatem Anselmi, libro De concordia praescientiae Dei et liberi arbitrii¹²: “Sicut in aeternitate, quamvis non fuit sut erit aliquid, sed est, ita quod in aeternitate mutari nequit, in tempore aliquando per liberam voluntatem, antequam sit, mutabile esse probatur. Quamvis nihil ibi sit nisi praesens, non est tamen illud praesens temporale ut nostrum, sed aeternum,in quo omnia tempora continentur. Siquidem, quo modo alquod aepresens tempus continet omnem lolcum et quae in loco sunt, ita aeterno praesenti simul omne praesens tempus clauditur et quae sunt in quolibet tempore”. Dicendum ergo quod praeteritum et futurum, licet non sint in se entia, ut tamen sunt in sua causa, non transeunt; sicut nec domus, ut est in mente artificis, transit, licet exterius reciapit mutationem.Unde Augustinus, Super Ioannem¹³: “Arca in mente vita est, in opere vero arca est”. Quod ergo in se praeteriit vel futurum est, praesens est in sua causa vel ratione exemplaris vel ratione similitudines; et sicut est praesens, sic est ens; et sicut praeteritum vel futurum sic non ens.

e. Sed dubitatur adhuc de auctoritate Anselmi¹⁴: “Sicut praesens tempus continet omnem locum, sic aeterno praesenti clauditur omne praesens tempus”. Secundum hoc enim videtur quod, sicut omne quod est in tempore temporale est, ita omne quod in aeternitate est, aeternum est; et quae in tempore sunt, in aeternitate sunt, ut dicit auctoritas¹⁵; ergo temporalia sunt aeterna. – Dicendum quod non sequitur ‘quae sunt in tempore clauduntur aeternitate, ergo sunt in aeternitate’. Dicuntur enim claudi, eo quod aeternitas praecedit tempus et erit post tempus et durat dum tempus est. Ea vero in aeternitate proprie dicuntur, quae habent suum esse cum aeternitate; et licet temporales res, ut sunt in sua causa, aeternaliter sint, non tamen secundum se sunt in aeternitate.

8. Item, a quibusdam. Aliqui¹⁶dicunt quod scientia Dei sumitur tripliciter. Aut eniim pro essentia eius, et sic significat essentiam ut intelligentiam; hoc modo cognoscit quod aliqua possunt esse quae nec sunt nec erunt. Alio modo significat visionem, et sic connotat quod res erit vel fuit vel est. Tertio modo significat scientiam approbationis. Et primo modo dicunt quod potest Dus scire plura quam scit; secundo modo, non; tertio vero modo tantum bona sciuntur.

9. Quod Deus non omnia sciat, Augustinus in Enchiridion¹⁷: “Melius est quaedam nescire quam scire”, ut vilia. Si ergo haec sint vilia respectu scientiae divinae et divinae etiam bonitatis, melius est ignorantia; sed numerus eorum non cognoscitur secundum Genesim¹⁸. – Dicendum quod in auctoritate Augustini sumitur hoc verbo ‘nescire’ pro eo quod est ‘non approbare’, et sic Deus nescit vilia, id est peccata; sed non vilia ignorat, id est creaturas minus nobiles, quoad omnem sui mutationem.

10. Item, Augustinus¹⁹: “Sunt quidam qui in tantam prorumpunt insaniam, ut dicano Deum non omnium habere notitiam, quia infinita sunt: quod in numeris oportet concedere; sed apud illum infinitorum certus est numerus, cuius scientiae non est numerus²⁰”.

11. Super scit Deus quanta sit multitudo pulicum. Dionysius, De divinis nominibus²¹: “Divina sapientia se se ipsam cognoscens, cognoscit omnia, materialia immaterialiter, et non partite partita et finite infinita, et multa universaliter, ipso uno omnia cognoscens et adducens. Etenim si secundum unam causam Deus omnibus exsistentibus esse tradit, secundum eamdem et unicam causam scivit omnia ut ex ipso exsistentia et in ipso antesubstituta”.

1 Lib. II, c. 2, n. 2, sub ista autem forma: “Si manebit semper mundus iste, verum est mundum semper mansurum esse” (PL 32, 886).

2 Soliloq., II, c. 5, n. 8 (PL 32, 889).

3 Ex Glossa ordin. In Ps. 14, 3: “Veritas est cum res ita est ut dicitur” (PL 113, 864).

4 Cap. 11 (PL 158, 480A).

5 Anselmus, ib., c. 13 (PL 158, 486).

6 Quaest. 1 (PL 40, 11).

7 Ex Aristot., Anal. Priora, I, c. 36 (al. 38): “aut hircocervus opinabile qua non ens” (Bekker, 49a 24; Didot, I, 82 22.23.

8 Alanus ab Insulsi, Regular theol., reg. 9: “Quidquid est in Deo, Deus est” (PL 210, 628).

9 Hic in litt., c. 1 (p. 246, lin. 21).

10 Lombardi in h. 1 (PL 191, 1635 A); ex August., De Trinit., XII, c. 7, n. 10 (PL 42 1004).

11 Ordin., in h. 1. (PL 114, 693); ex Beda in h. 1. (PL 93, 81).

12 Quaest., 1, c. 5 (PL 158, 514 A).

13 Tract. 1, n. 17 (PL 35, 1387).

14 L. c.

15 Scil.Anselmus, 1. c.

16 Inter quos Guil. Altissiodorensis, Summa aurea, 1, c. 8, q. 2 (f. 23b-c).

17 Cap. 17 (PL 40, 239).

18 Gen. 32, 12: sicut arenam maris, quae prae moltitudine numerari non potest.

19 De civit. Dei, XII, c. 18 (PL 41, 368), quoad sensum. Cf. supra, d. 35, n. 9.

20 Ps. 146, 5.

21 Cap. 7, § 2 (PG 3, 870 C; PL 122, 1154 D); versio Scoti Eriug., ap. Dionisiaca, I 398s.

72. Quaeritur de concordia praedestinationis ratione praescientiae cum libero arbitrio; secundo de concordia eius ratione voluntatis beneplaciti cum libero arbitrio.

[Membrum 1

De praescientia et libero arbitrio].

73. Circa primum sic obiciyut: praescientia Dei sive scientia necessaria est; quae autem a libero arbitrio sunt, in quantum huiusmodi contingentia sunt. Sed conoscibile contingens non proportionatur cognizioni necessariae; ergo scientia Dei non proportionatur eis quae sunt a libero arbitrio; unde scientia Dei non erit de eis quae subsunt libero arbitrio.

74. Si dicatur quod quae sunt a libero arbitrio, sunt a Deo, et in quantum sunt de voluntate Dei mediante gratia, sic proportionatur scientiae Dei, et sic aliquo modo sunt necessaria; item aliquo modo contingentia, quia in quantum sunt a libero arbitrio. – Sed si hoc est verum, tunc in quantum sunt a libero arbitrio, non subiacent scientiae Dei; quod falsum est, quia 16 Prov., 2: Omnes viae hominum patent oculis eius; et 23 Eccli., 28:Oculi Domini, multo lucidiores sole, circumspiciunt omnes vias hominum etc. Unde quae sunt a libero arbitrio, quoad ipsum esse quod habent a libero arbitrio, quoquo modo subiacent scientiae Dei.

75. Praeterea, Augustinus¹: “ Nihil fit visibile aut sensibile, quod non [de] interiore atque intelligibili summi imperatoris aula aut iubeatur aut permittatur, secundum ineffabilem iustitiam poenarum et praemiorum, gratiarum et retributionum”.

76. Item, Augustinus in libro De poenis purgatoriis²: “Quomodo aures nostrae ad voces nostras, sic aures Dei ad cogitationes nostras”. Multo fortius ergo singularia opera non latent eum, quae sunt a libero arbitrio.

77. Item, supposiytum estapud omnes quod Deus iustissime praemiat bonos et iustissime punit malos. Sed hoc non posset, nisi meritum cognosceret; sed merita sunt opera bona et mala, quae singularia et contingentia; ergo cognoscit singularia et contingentia quae procedunt a libero arbitrio.

78. Item, in libro De Divinatione³: “Mundus providentia administratur”. Providentia autem non potest esse de rebus ignotis; Ergo omnes res a Deo administrate in mundo, cognoscuntur a beo. Cum ergo res, quoquo modo sint, vel a natura vel a libero arbitrio, administrentur a Deo, restat quod ab eodem cognoscantur.

79. Item, in eodem⁴: “Si Deus ignorat res humanas nec advertit quae agimus, quae potest esse pietas? Quae sanctitas? Quae religio? Et si perit omnis sanctitas et religio, tunc sequitur vitae perturbatio et omnimoda confusilo”. Quod si est inconveniens, restat quod Deus cognoscit res humanas; ergo non tantum universalia, sed singularia et contingentia quae sunt a libero arbitrio.

80. Cum ergo in veritate proportionantur scientia et scibile⁵, si scientia est necessaria, et scibile erit necessarium. Vel ergo scientia Dei est contingens, vel si scientia necessaria, et scibilia necessaria; et ita praedestinatio ratione praescientiae erit necessaria.

81. Praeterea, Anselmus⁶: “Quae praescit Deus, necesse est esse futura; quae autem a libero arbitrio sunt, a nulla necessitate proveniunt; Impossibile est ergo Dei praescientiam, quae omnia praevidet, et libertatem arbitrii simul esse”.

82. Si dicatur⁷quod duplex est necessitas, illationis vel habitudinis, et necessitas rei absolute; quando ergo dicitur: ‘Quae praescit Deus, necesse est esse futura’, hoc intelligitur de necessitate habitudinis; cum autem dicitur: ‘Quae sunt a libero arbitrio, nulla necessitate proveniunt’, hoc intelligitur de necessitate rei in se, et haec duo non repugnant. – Sed si scibile habet proportionem in veritate cum scientia, tunc oportet quod scibile [sit] necessarium, quia si scibile potest non esse, ergo scientia in quantum respicit illud scibile potest non esse, et ita scientia Dei esset contingens; unde sequitur quiod scibile aliquo modo sit necessarium.

83. Respondet Anselmus⁸: Est necessitas rei absolute , ut necesse est Deum esse; item necessitas quae sequitur rei positionem, sicut necesse est Petrum sedere dum sedet. Et dicit quod non est alia necessitasi praedestinationis nisi haec. Cum enim dicitur ‘necesse est praedestinatum salvari’, sensus est: salvandum necesse est esse salvandum; et haec reducitur ad hoc: necesse est esse dum est. Et haec necessitas non tollit rei contingentiam; sicut cum dicitur ‘necesse est te sedere dum sedes’, haec necessitas non tollit contingentiam sessionis.

84. Item ad idem. Augustinus⁹: “Sicut tu non cogis memoria tua facta esse quae praeterierunt, sic [Deus] non cogit praescientia sua quae futura sunt esse”. Unde a praescientia nonn est aliquo modo necessitas in rebus.

85. Sed contra, quod respiciat [praescientia scibile necessarium] per aliquam necessitatem, videtur. Nobilior enim est scientia divina quam humana; si ergo scientia humana respiciat scitum necessarium tantum ¹⁰, multo fortius ex scientia Dei, quae necessaria est, infertur scitum necessarium. Sed scitum est procedens a libero arbitrio; restat ergo quod sit necessarium illud quod procedit a libero arbitrio.

86. Item, Dominus praescit hunc habiturum gratiam finaliter. Cum autem liberum arbitrium sit ad opposita, potest contingere quod n on habet gratiam; ergo non est verum quod Deus praevidit. Quaeritur ergo utrum propter contingentiam procedentium a libero arbitrio concedendo est haec: ‘contingens est haec Deum praevidisse’, et utrum haec sit similiter concedendo: ‘scientia Dei est contingens’.

87. Respondeo: Verum est quod proportionantur in veritate scientia et scibile, non tamen proportionantur in differentia necessitatis, scilicet in necessitate et contingentia. Et haec est ratio: scientia est in aliquo non dependens a scibili, sed scibile dependet a scientia, et non e converso semper; in aliquo vero scientia dependetm a scibili etmnon e converso; in aliquo nec scientia dependet a scibili nec e converso, et utrumque ab eodem dependet. Cum dicimus ‘Deus scit futura omnia’, scientia non dependet a scibili, sed e converso; sed cum dicitur ‘homo scit mathematica’, ibi scientia dependet a scibili, quia scientia fit secundum receptionem similitudinis a scibili. Cum vero dicitur ‘anima se ipsam cognoscit’, neutrum ab alio dependet, quia haec scientia non fit per similitudinis aggenerationem a re, nec per aggenerationem rei a similitudine sicut in Deo est. – Ubi res dependet a scientia, semper stat intentio veritatis in scientia et scibili, quia veritas est dispositivo generalis secundum quam procedit principiatum a principio, sicut unitas; unde in hac disposizione conveniunt scientia et scibile. Sed necessitas sive contingentia non est dispositivo generalis secundum quam procedit principiatum a principio; immo necessitas determinata conditio est a parte principii, contingentia¹¹vero determinata conditio ‘ut in pluribus’ est a parte principiati; sed nonn propter rationem principii, sed quia possibilitas est in principiato ad esse et non esse, quia est ab alio et de nihilo. Unde Philosophi¹²dividunt ens in necessarium et possibile. –Ubi ergo scientia est principium respectu sciti, a parte scientiae erit necessitas, sive necessitas sive contingentia sit ex parte sciti. Quando vero scientia datur a scito, semper erit necessitas a parte sciti, sive contingentia sive necessitas sit ex parte scientiae. Dico ergo quod non sequitur, si proportionantur in veritae, quod propter hoc in necessitate vel contingentia.

88. Ad hoc quod obicitur, quod potest contingere quod procedentia a libero arbitrio possunt non esse: numquid ergo mutatur scientia? (73, 82), respondeo quod non oportet scientiam Dei mutari, licet haec mutentur; sicut ex parte humanae scientiae, si scientia mutatur, non oportet quod propter hoc scibile mutetur. – Scientia enim Dei immutabilis est, et tamen est de rebus mutabilibus. Dionysius¹³: “Cognoscit omnia: immaterialiter materialia, non partite partita, universaliter multa, uno omnia”, immutabiliter mutabilia. Ad hoc intelligendum tale est exemplum: si figeretur oculusm in pariete et pertransirent res ante oculum, sit autem oculus aspiciens ita quod non accipiat similitudines rerum, nil lateret oculum, nec tamen in se mutaretur nec in recepitone similitudini set alterius; sed si oculus reciperet similitudines a rebus mutabilibus, necesse esset quod ad mutationem rerum reciperet mutationem. Cum ergo oculus divinus se ipso sciat omnia, a mutabilitate rerum nullam trahit mutationem; Immo eadem scientia cognoscit me sedere cum sedeo, et cum sto stare. Temporis enim diversitas comparatur ad aeternitatem sicut linea ad punctum: si punctus sit invariabilis, non trahit mutationem propter mutationem linearum.

89. Ad hoc quod obicitur per Philosophum, quod nihil latet Deum (78-79), concedo quod nihil in omni creatura, qualiscumque dispositionis sit, later Creatorem.

90. Ad hoc quod obicitur per Anselmum, quod stare non potest praevidentia Dei cum libero arbitrio(81), dico quod est duplex necessitas, scilicet habitudinis et rei in se; et haec prima non repugnat cum contingentia. Sed tamen aliter est ibi: quia est ibi quaedam necessitas habitudinis, item est quaedam necessitas rerum in aeternis rationibus, et necessitas haec non est aequaliter in utroque extremorum; et propter hanc possum dicere quod praescientia est ratio rerum futurarum et non e converso. Item est tertia necessitas, quae est ex supposizione, et haec vocatur necessitas libertatis. Verbi gratia supereffluens bonitas divina non potest non communicare suam bonitatem, et tamen voluntarie eam communicat; haec tamen est in quibusdam rebus ex supposizione;. Est autem communicatio bonorum naturalium et gratuitorum. Communicatio naturalium bonorum non fit ex supposizione a parte creaturae; sed ad communicandum bona gratuita exigitur suppositio, scilicet

quod ex parte recipientis non sit impedimentum, scilicet ut velit. Condita enim est rationalis creatura in libertate, ut velit vel non velit. Ad hoc autem quod communicet ei bonitatem suam, exigitur quod velit; et si non velit, non communicat. Et haec suppositio exigitur propter libertatem quae data est rationali creaturae.

91. Ad hoc autem quod obicitur, an sit idem ‘praedestinatum salvari’ et ‘salvandum salvari’ (83), dico quod plus est ibi. Quia cum dico ‘salvandum salvari’, tantum determino consequentiam quae rei est, et nullam causalitatem respectu salutis; sed cum dico’praescitum salvari’, dico rationem a causa esemplari; sed cum dico ‘praedestinatum salvari’, adhuc plus dico, quia causalitatem quaeest a voluntate beneplaciti. Unde dico necessitatem subsequentem, propter finalem gratiam; et necessitatem antecedentem, quae est voluntas beneplaciti ad communicationem boni gratuiti.

92. Ad hoc quodobicitur: possibile est quod futurum est non fore: estne propter hoc cencedendum: ‘possibile est Deum quae praescivit non praescire’ (86), respondeo: Hoc potest intelligi duobus modis, cum dicitur de isto qui erit salvandus: ‘possibile est hunc, qui est salvandus, non salvari’. Si sensus est: possibile est veritatem non succedere in illo postquam fuit in eo, non est verum, quia [non]-praedestinatio succedere non potest praedestinationi; sed possibilitas est ibi ad habendum finalem gratiam vel non habendum, dummodo non sit horum successio. Cum ergo dicitur: ‘possibile est Deum [non prae] scire aliquod contingens [quod praescivit’, vel] hoc est quia possibilitas potest accidere inter actum et rectum, et sic est falsa; vel inter obliquum et actum, et hoc dupliciter: ita quod primo respiciat actum, et sic adhuc est falsa; vel primo obliquum, et sic vera.

[Membrum 2

De praedestinatione et Dei voluntate beneplaciti]

93Consequentur quaeritur de praedestinatione ratione beneplaciti. 9 ad Rom., 19:Volutati eius quis resisti? Duae sunt potentiae: naturali set volontaria; si ergo volontaria potentia [resistere non potest], tunc erit necessitas in voluntaria potentia sicut in naturali. – Contra: potest obbedire vel non obbedire; ergo potest resistere.

94. Respondeo: Secus est in verbo ‘resistendi’ et ‘non obediendi’. Potentia enim rationalis habet quod potest consentire vel non obbedire, tamen non potest resistere. Sed duplex est voluntas: beneplaciti et signi¹⁴. Contra voluntatem beneplaciti, quae ipse est, non contingit resistere. Resistere enim dicitur aliquid, quod habet aliquod activum impedimentum voluntatis Dei. Sicut enim contra impletionem suam vel beneplacitum suum nihil fit, sic non potest aliquod esse activum impedimentum voluntatis beneplaciti. Sicut enim impletio se habet in tempore, ita voluntas beneplaciti ab aeterno. Sed voluntatem signi, quae est consilium vel praeceptum, potest impedire aliquod activum.

95. Consequentur obicitur¹⁵.”Prophetiam praedestinationis necesse est omnibus modis impleri, sine nostrae voluntatis arbitrio”; ergo non dependet necessitas praedestinationis a libero arbitrio.

96. Respondeo: Secus est in quadam praedestinatione [et in alia]. Quaedam enim est operatio a praedestinatione, ubi non requiritur quod liberum arbitrium ‘huius’ obediat determinate, sed si ‘huius’ non obediat, ‘illius’ obediat. Unde ex parte Virginia non fuit activum principium, quia cooperans arbitrium non fuit in concepitone; verum est tamen quod fuit consentiens.

1 De trinit., III, c. 4, n.9 (PL 42, 873). Cf. Alex, Glossa in I Sent., d. 45, n.10 (p. 452).

2 Immo in Enarr, in Ps. 148, n. 2: “Quomodo enim aures nostrae ad voces nostras, sic aures Dei ad cogitationes nostras” (PL 37, 1938); ap. Prosperum Aquitanum, Sententiae ex August. Delibatae, n. 82 (PL 45, 1866).

3 Tullius Cicero, De natura deorum, II, c. 30: “Dico igitur providentia mundum… administrari” (ed. G. Schutz, XIII, 150).

4 Lib. I, c. 2: “Quorum si vera est sententia, quae potest esse pietas? Quae sanctitas? Quae religio?... Sin autem dii neque possunt nos iuvare neque volunt, nec omnino curant, nec quid agamus animadvertunt… quid est quod ullos diis immortalibus cultus, honores, precese adhibeamus?... qubus sublatis, perturbatio vitae sequitur et magna confusio” (XIII, 31).

5 Aristot., Categoriae, c. 5 (Bekker, 7b 23-27; Didot, I, 11 28-30); Metaph., IV (V), t. 20 (Bekker, 1020b 31; Didot, II, 526 37-38).

6 De concordia praescientiae et praedestinationis, q. 1, c. 1 (PL 158, 507 A-B).

7 Ex Anselmo, ib., c. 2 (PL 158, 509).

8L. c.

9 De lib., arbitrio, III, c. 4 n. 11 (PL32, 1276).

10 Aristot. Anal. Posteriora, I, tt. 7, 28, 194 (bekker, 71b 9-16, 73a 21-24, 88b 30-32; Didot, I, 122 8-16, 124 45-49, 152 5-8); August. De vera religione, c. 52, n. 101 (PL 34, 167). Cf. infra, nn. 109-110 (p. 138s.).

11 Aristot. Metaph., V (VI), tt. 5-6: “Quum igitur in entibus sint quaedam semper similiter se habentia et ex necessitate… quaedam ex necessitate quidem non sunt nec semper, sed utplirimum…Omnis enim scientia eius est quod aut semper aut utplurimum est” (Bekker, 1026b 27-30, 1027° 20-21; Didot, II, 536 5-9 et 39-40.

12 Ita maxime Avicenna, Metaph., I, c. 7 (f. 73r-v). Cf. etiam Dom. Gundissalimus, De processione mundi (ed. G. Bulow, in Beitrage, XXIV, Heft 3, p. 5s).

13 De div. Nomin., c. 7, § 2 (PG 3, 870 B-C; PL 122, 1154 D); versio Scoti Eurig.: “Semet igitur divina sapientia cognoscens, cognoscit omnia: immaterialiter materialia, et non partite partita, et multa universaliter, ipso uno omnia”, ap. Dionysiaca, I, 398s. Cf. Alex., Glossa in I Sent. D. 39, n. 11 (p. 399).

14 Cf. P. Lombardus, Lib. I Sent., d 45, cc. 5-6 (p. 275s.).

15 Glossa ordin.,in Matth. 1, 22-23: Ut adimpleretur quod dictum est per Prophetam dicentem: Ecce virgo in utero habebit: “Prophetia alia est ex praedestinationem, quam necesse est omnibus modis evenire, ut sine nostro impleatur arbitrio, ut haec de qua hic agitur. Alia est ex praescientia” etc. (PL 114, 71s.).

 

Membrum 4

An veritas futurorum sit veritas ipsius primi]

104. Consequentur quaeritur si veritas in futuris sit veritas ipsius primi et non aliud. Quod videtur. Augustinus¹: “Multa secundum inferiores causas futura sunt, quae in praescientia Dei futura non sunt”. Sed constat quod propter illam futuritionem, quae est secundum inferiorem causam, non sunt futura; ergo si sunt futura, hoc erit [propter] praescientiam Dei. Habet enim in se, sicut dicit Augustinus², “absconditas quorumdam factotum causas, quas rebus conditis non inserut, pasque complet, non eo opere quo naturas instituit ut sint, sede o quo illas administrat ut voluerit”. Ergo veritas futurarum rerum non est propter potentiam creatam, sed propter veritatem quae est in prraescientia Dei. Ergo veritas quae est in praedestinatis non est nisi veritas quae est in praedestinatione Dei.

108. Respondeo: Futurum habet unam veritatem quae est a re futura. Eadem enim est veritas cum dico ‘Antichristus erit’, quae est cum dico ‘Antichristus est’, licet veritas signi non sit eadem. Nihil enim diversificatur nisi temporis consignatio; et illud tempus, quod nunc est futurum, post erit praesens. Unde eadem subest rei veritas. – Item, est veritas altera quoad principium materiale, scilicet quoad dispositiones quae sunt in rationibus creatis³: scilicet rationes causales quae sunt in operibus primis sex dierum, quae etiam possibilitatem habent ad opera miracolosa; vel rationes seminales, quae insitae sunt in elementis; vel rationes natiurales, quae inditae sunt generibus et speciebus singularum rerum. – Item, est veritas quae est in rationibus aeternis, scilicet in praescientia Dei. – Quando ergo dicitur quod ‘multa sunt futura secundum inferiores causas’, [hoc est] quantum est de rationibus seminalibus vel naturalibus si sibi relinquerentur; non tamen sunt secundum superiores, id est secundum rationes causales inditas primis operibus sex dierum, vel secundum rationes occultas in rationibus aeternis. Semper autem exigitur veritas rei in futuris, quae erit et veritas praescientiae, et veritas etiam rationum causalium inditarum primis operibus; non tamen semper exigitur veritas rationum inditarum generibus et speciebus, nec veritas rationum inditarum elementis.

[Membrum 5

An veritas scientiae divinae sit tantum necessariorum]

109. Consequentur quaeritur: veritas humanae scientiae est tantum de necessariis⁴; ergo cum divinae scientiae veritas nobilior sit quam [illa] humanae scientiae, veritas divinae scientiae erit tantum de necessariis. Ergo omne illud quod est praedestinatum necessario salvabitur.

110. Respondeo: Nobilitas scientiae dicitur multipliciter, quia [vel] est ratione sciti, et sic scientia est nobilior, quae est de nobiliari scibili; vel est nobilitas scientiae ex parte scientis, et sic scientia Dei nobilior est quam humana; item ex parte modi sciendi. Unde nobilior [est] scientia Dei propter scitum nobilius et propter modum sciendi, quia causa per quam scitur eadem est cum sciente. Universaliter ergo scientia divina nobilior est quam humana; non tamen quoad hoc quod est de nobiliori scito semper, scilicet de nobiliori ente quod est scitum. Et dico quod contingens, secundum quod scitum est a Deo, nobilius est quam necessarium in creatura. Non ergo ideo nobilior est humana divina, quia necessaria sunt scita; in hoc enim est nobilitas scientiae divinae, quod novit omnia prout sunt.

1 De Genesi ad litt., VI, c. 17 n. 28: “Multa secundum inferiores causas futura sunt, sed si ita sunt et in praesentia Dei, vere futura sunt; si autem ibi aliter sunt, ita potius futura sunt sicut ibi sunt, ubi qui praescit falli non potest” (PL 34, 350).

2 De Genesi ad litt., IX, c. 18, n. 33 (PL 34, 406).

3 Cf. August., De Genesi ad litt., VI, c. 10, n. 17; c. 14, n. 25 (PL 34, 346, 349); Alex., Glossa

4 Vide supra, p. 130, nota 1.

Membrum 5: Cf. Summa Hales., I, n. 171; Alex., Glossa in I sent., d. 38, n. 3 (p. 389s.).