Hi everybody, here is Alexander of Hales on future contingents, free will and determination, from his Glossa on Lombard's Sentences and from his Quaestiones Disputatae Antequam Esse Frater... enjoy.
DISTINCTIO XXXVIII
1. Nunc vero ad
propositum. Si praescentia Dei sit causa necessaria eorum quae
fiunt, videtur quod scientia Dei debet esse tantum necessariorum.
Item, introducitur alia quaestio ratione huius questionis: si Deus
non scit res per exemplaria rerum, quae non sunt ipsa essentia Dei,
sed scit per se ipsum, tunc, cum ipse sit causa una et immutabilis
omnino, non videntur sciri ab ipso mutabilia vel in diversitate entia
vel sub aliqua composizione exsistentia. – Quod autem se ipso sciat
omnia, et non per exemplqaria alia ab ipso, sic arguitur: illa enim
exemplaria aut essent finita aut infinita; sed non infinita, quoniam
tunc non per ea sciret; si finita, tunc impossibile est ut plures res
cognosceret quam illas quarum sunt exemplaria, et ita limitata esset
virtus divinae scientiae. – Adhuc, perfectiur est conoscere causa
quam non causa et immutabili quam mutabili, et maior est perfectio
cum idem est quod cognoscit et per quod cognoscit quam ubi hoc aliud
sita b illo. Sed omne quod est melius Deo est attribuendum;
relinquitur ergo quod se ipso, causa immutabili et semplici omnino,
res cognoscit.
2. Item, quaeratur
qualiter res distinctae possunt conosci a Deo, et qualiter
contingentia et habentia compositionem cognoscuntur a beo. –
Dicendum quod aliter est in nostra scientia et in divina. Nam nos
cognoscimus res distincte distinguendo eas per similitudines vel
raziocinando per convenientias et differentias; divina vero essentia
cognoscit trs distincte distinguendo eas in factura. Sed nonne
praesciendo distincte cognovit eas? Cognovit quidem eas omnes, sed
adhuc non erat distinctio, sed cum esse rerum in moltitudine venit
distinctio; nec propter hoc melior est scientia Dei cum res sunt quam
cum res non sunt. Et sic patet quod distinctio non accessit scientiae
ex parte scientis.
3. Item, videtur
quod tantum necessaria sciantur ab ipso, quoniam divina scientia in
infinitum dignior est humana; sed humana tantum necessariorum est1;
ergo multo fortius divina. – Adhuc, scientia Dei est per causam
quae ipse est; sed proportio est scibili set eius per quod scitur, ut
causati contingentis causa contingens et causati necessarii causa
necessaria; et ita, cum illud per quod scit sit causa necessaria, et
scibile a beo erit necessarium. – Dicendum quod Dei scientia
excedit humanam in hoc, quod divina scientia per causam omnino
immutabilem immutabiliter scit res, sive sint mutabiles sive
immutabiles; quod non poterit humana. Nam humana aut per causam
mutabilem scit res mutabiles aut mutabiliter scit eas. Nec oportet
quod, licet sit necessariorum humana scientia, quod divina, per
supradictam rationem; sed oportet quod divina de necessariis sit
melior quam humana. Humana autem ponit necessitatem in scito, divina
autem non: quoniam humana est per ratiocinationem, in qua oportet, si
prima sint necessaria, quod ultimum sit necessarium2.
Divina vero est per causam saparatam, facientem et conservantem et ad
se ipsum tamquam ad finem reducentem; et ideo non ponitur necessaitas
ex parte sciti.
4. Super Non
ista ex aliquo.Prima quaestio est si scientia Dei, cum de Deo
dicitur, sit praedicamentale ex tempore velnon, sicut dicitur supra,
XXII distinctione, praedicatum ex tempore. – Et videtur, quoniam
omnino idem est scientia Dei et praescientia; sed praescientia
determinat tempus, eo quod habet respectum ad futurum; videtur ergo
dictum ex tempore, et praescientia similiter. Adhuc, scientia est
rerum temporalium: si enim scit creaturas, scit eas ut entes aut
praeteritas aut futuras. – Dicendum quodneutrum illorum dictum est
ex tempore, quoniam, licet praescientia ratione praepositionis habeat
respectum ad futurum, non tamen est praedicatum ex tempore. Est enim
praedicatum ex tempore, quando cum tempore incipit esse verum; sed
praescientia fuit ab aeterno. Et licet praescientia sit de
temporalibus, non tamen ex tempore dicitur, quoniam intemporaliter
scit temporale.
5. Neque etiam res.
Anselmus, in libro De concordia praescientiae Dei et liberi
arbitrii3:
“Cum dico ‘si praescit aliquid, necesse est illud futurum esse’,
idem est acsi dicam ‘si erit, ex necessitate erit’; hic sequitur
necessitas rei positionem”. Restat ergo quod scientia Dei non est
causa necessaria rerum. – Dicendum est quod, cum dicitur ‘idem
est’ etc., quod non est idem simpliciter sed secundum quid,
quoniam, sicut ibi nonn ponitur necessitas rei absoluta, ita ne chic;
et non in hoc est identitas, quod, sicut hic sumitur necessitas ab
ipsa re posita, ita et scientia Dei sumit necessitatem ab ipsa re.
6. Item, utrum
futurum aliquo modo sit causa scientiae Dei. – Dicendum quod non.
Licet enim sit causa sine qua non [et causa sine qua non] nihil aliud
sit secundum rem quam ratio concomitantiae, tamen, quia Deus non est
mali causa per se aut per accidens, non est concedendum nomen mali
causae de Deo vel temporalis respectu aeterni. – Et sciendum quod,
cum dicitur 4
quia futurum est, ideo preascitur a Deo, notatur ratio respectu eius
quod est ‘prae’ et non causa. Vel dicendum quod aliter est in
passiva locutione et activa. Unde non est concedendum ‘quia futurum
est, ideo Deus scit’, ita quod notetur causalias; sed quia futurum
est, scitur, et sic notatur causa aptitudinis ex parte scibilis ut a
scientia divina comprehendatur; nec ex hoc ponitur aliquidin
praesenti in scibili, sed in futuro.
7. Super hanc
litteram: ad peccatum coegit. Augustinus, De praescientia5:
“Sicut tu non cogis memoria tua facta esse quae praeteriunt, sic
Deus non cogit praescientia sua quod futurum est ut fiat”.
Anselmus, in libro De Concordia praescientiae et liberi arbitrii6:
“Si dico ‘necesse est te esse peccaturum sola voluntate sicut
Deus praescit’, non est intelligendum quod aliquid prohibeat
voluntatem quae non erit, aut cogat illam esse quae erit; hoc ipsum
nacque praescit Deus, qui praevidet aliquid futurum ex sola
voluntate, quod voluntas non cogitur aut prohibetur ulla alia re”.
Et ita habetur ex iis quod praescientia Dei non cogit res fore.
8. Super istud on
poterant credere, quia praedixit, Ioan., 39 [cf. 243, 17]: et ita
praedictio prophetiae est causa infidelitates eorum. – Dicendum
quod dictio illa est signum ostensionis.
9. Ad hoc quod
supra dictum est, super hanc litteram: scientia Dei falli non
potest. Anselmus, in originali, super illud Psalmi7:
Constituisti terminos eius, in libro de De Concordia
praescientiae et liberi arbitrii8:
“Quoniam Deus non fallitur nec videt nisi veritatem, sive ex
libertate sive ex necessitate veniat, dicitur costituisse apud se
immutabiliter quod apud hominem priusquam fiat mutari potest”. Non
ideo in Deum, quid omnino immutabilis est, cadit aliqua mutatio. Ex
hoc patet quod, licet mutatiosit in rebus scibilibus, non propter hoc
erit mutatio in Dei praescientia.
10. Item,
Anselmus9
quaerit utrum praescientia Dei et liberum arbitrium simul stare
possint; quoniam si liberum arbitrium est contongentium ut
contingentia sunt, et praescientia Dei est necessariorum ut
necessaria sunt vel ut necessario eveniunt, videtur quod nihil
subiacens praescientiae Dei subiacet libero arbitrio, - Item,
Anselmus10:
“Quae praescit Deus necesse est esse futura, et quae libero
arbitrio fiunt, nulla necessitate proveniunt”: impossibile est ergo
Dei praescientiam, quae omnia praevidet, esse, et aliquid fieri
libertate arbitrii. – Dicendum quod est necessitas ordini set est
necessitas rei absolutae, et hoc est idem quod necessitas illationis
vel rei illatae. Cum enim dicitur ‘si Deus praevidit hoc, eveniet’,
ibi est necessitas ordinis, et haec non opponitur contingentiate
eorum quae sunt a libero arbitrio. Necessitas vero absoluta, ut cum
dicitur ‘solem oriri cras’, et haec opponitur praedictae
contingentiate. Talis autem necessitas non ponitur in praescitis
ratione praescientiae.
11. Super non
potest utrumque simul. Anselmus respondet11:
“Cum dicimus ‘si Deus praescit futurum, necesse est esse
futurum’, non asserimus rem esse necessitate futuram, sed rem
futuram necessitate esse futuram. Idem est sensus cum dicitur ‘si
Deus praescit aliquid’ etc., quoniam in ‘praescire’
intelligitur futurum; nam non est aliud praescire quam scire futurum.
Et ideo, sicut futurum necesse est esse futurum, sic si Deus praescit
aliquid, necesse est illud esse futurum”.
12. Super hanc
litteram: si vero dicis, Quaeratur utrummhuiusmodin verae sint:
‘praescitum potuit non esse praescitum’: quoniam praescitum
potuit non esse, cum sit contingens; et si non erit, non fuit
praescitum; ergo praescitum potuit non esse praescitum. – Dicendum
quod, sicut haec est necessaria ‘futurum necesse est esse futurum’,
ita et haec ‘praescitum necesse est esse praescitum’, et multo
fortius, quoniam praescitum importat necessitatem quantum est ex
parte causae; et argumentum peccat secundum accidens cum dicitur
‘praescitum potuit non esse, ergo potuit non esse praescitum’.
1
Cfr. Aristot., Anal. Poster., I, tt. 7, 28 et 194 (Bekker, 71b 9-12,
73° 21-23, 88b 30-32; Didot, I, 122 8-11, 124 45-47, 152, 5-8).
2
Cf. Aristot., Anal poster., I, t. 50 (Bekker, 75a, 4-5; Didot, I,
127 46-47).
3
Quaest., 1, c. 2 (PL 158, 509 C).
4
Dictum Origenis, In epist. Ad Rom., VII n. 8 (PG 14, 1126 c).
5
Rectius De lib. Arbitrio, III, c. 4, n. 11 (PL 32, 1276).
6
Quaest. 1, c. 5 (PL 158, 507 B):
7
Rectius Iob 14, 5.
8
Quaest. 1, c. 5 (PL 158, 513 C).
9
Ib., c. 1 (PL 158, 507s).
10
Ib. (PL 158 507b
11
Ib., c. 3 (PL 158, 511 B).
DISTINCTIO XXXIX
1. Praeterea solet
quadri. In hac XXXIX distinctione agitur de augmentatione
scientiae Dei vel diminutione.
a. Videtur quod
scientia Dei non possit esse de pluribus quam sit vel e converso,
quoniam scientia est de enuntiabilibus veris, et tot sunt modo quot
erant ab aeterno; ergo non possunt plura esse sub scientia Dei quam
sunt.
b. Et gratia huius
quaestionis quaeritur si mundum nonesse fuit verum antequam mundus
esset: aliter enim non potuit sciri nisi esset verum; si autem verum
fuit, quid subfuit illi veritati, cum solus Deus fuit ab aeterno?
c. Dicendum quod scientia
Dei non est de enuntiabilibus ut sunt enuntiabilia, sed ut sunt per
modum rerum de quibus sunt enuntiabilia: est enim de illis rebus per
modum suae causae, et ita enuntiabilia reducuntur ad res et ipsae res
ad causas rerum. Licet ergo plures possint esse res quam erunt, non
tamen augetur scientia Dei, quae est ipsarum rerum omniam una causa
esr secundum unum modum qua cognoscuntur res, sive fuerint plures
sive pauciores.
d. Ad hoc quod obicitur,
scilicet quod enuntiabilia fuerunt ab aeterno, dicendum quod
enunciabile importat aptitudinem unam ex parte enuntiantis et aliam
ex parte eius quod enuntiatur. Quantum ad primam aptitudinem non
fuerunt ab aeterno enuntiabilia; nec quantum ad secundam, quoniam ubi
est aptitudo, ibi est compositio vel divisio; sed haec tunc primo
veniunt in esse, quando creatura venit in esse, ubi primo est
compositio eius ‘quod est’ et ‘quo est’.
2.Item,
Augustinus, in libro Soliloquiorum1:
“Si mundus non fuit, verum est mundum non fuisse”. Et Augustinus
intendit provare quod veritas est perpetua, per hoc quod necesse est
semper alteram esse veram; et ita vult dicere quod ‘mundum non
esse’ fuit verum antequam fieret. – Dicendum quod tripliciter
dicitur veritas. Est enim veritas esse ipsius rei; Unde Augustinus2:
“Verum est id quod est”. Et est veritas signi, prout oratio
dicitur vera, cum ostendit rem esse sicut est; et sic dicitur veritas
aequalitas signi ad id cuius est signum3.
Tertio modo dicitur veritas “rectitudo in rebus sola mente
perceptibilis”, ut dicit Anselmus in libro De veritate4;
et sic dicit5
quod “una sola est veritas”, sed plura sunt vera; et ponit
exemplum de tempore, quoniam unum est tempus, licet plura temporalia
sint eo censurata. Sic Augustinus, 83 Quaestionum6:
“Omne verum est verum a prima veritate”. – Dicendum ergo quod
secundum primum modum ‘mundum non esse’ non fuit verum antequam
mundus esset: nulla enim subiacebat res. Nihilomnius tamen in
negationibus modo veris propria veritas: una enim res separationem
habet ab altera. Si vero loquamur de veritate signi, cum veritas
signi dependeat a veritate rei, non fuit iterum verum veritate signi;
nunc tamen pro illo verum est signum. Secundum ultimum autem modum,
omnibus his negationibus una sola subfuit veritas. Cum enim dicimus
‘mundum non esse’, esse tunc omnino fuit indivisumj a Deo, et ita
removebatur vere esse a mundo et ab unaquaque creatura futura. Et sic
loquitur Augustinus in libro Soliloquiorum. Et est exemplum in
huiusmodi locutione ‘hircocervus est in opinione’, non quia esse
habet, sed quia opinio de eo est7.
3. Superhanc
litteram: ille gignendo. Contra: scire idem est quo esse;
ergo, cum haec sit vera ‘Pater scit gignendo’, et haec erit vera
‘Pater est gignendo’. – Dicendum quod hoc verbum ‘scireì
aliquando sumitur respectu creaturae, aliquando respectu essentiae
vel personae eiusdem,aliquando respectu alterius personae, ut ‘Pater
scit creaturas’ vel ‘Pater scit se ipsum’ vel ‘Pater scit
Filium’. Primo modo est haec falsa ‘Pater scit gignendo’, et
secundo modo similiter, nisi gerundivum notet concomitantiam: sed
tertio modo notionaliter tenetur, et tunc recipit notionalem
determinationem, sicut hic.
4. Sper hanc
litteram: in eorum essentia. Contra: nihil est in Dei essentia
quod non sit Deus8;
ergo creatura non est in eius essentia. – Dicendum quod non
intelligendum est de creaturis quod sint ‘in eorum essentia’, sed
intelligendum est de attributis essentiae, ut sapientia et huiusmodi.
Et is est sensus: ‘Omnia quae sunt in eorum scientia vel
sapientia’, hoc intelligitur de creaturis; residuum intelligitur de
attributis essentiae. Si vero intelligatur de creaturis, tunc
exponendum: ‘in essentia eorum’ id est in ipsis entibus.
5. Super illud:
simul videt. Argumentum quod non exsistens videri potest, cum
visio tamen transeat super exsistentem. Cum nos videmus rem
praesentem, numquid melius quam cum Deus videt futuram? – Dicendum
quod Deus videndo se, videt omnia; cum sibi ipsi est praesens, videt
omnia. Non sic autem est de visione nostra: oportet enim praesentiam
rei esse apud sensum cum videtur, et similitudines eius vel alicuius
contingentis cum videtur apud intellectum. Nec est nostra visio
potior visione ipsius, licet videamus praesentia, qua ipse videt
futura, quoniam praesenter videt ipsa esse praesentia immutabili, nos
vero praesentia mutabili.
6. Hic opponitur.
Quaeratur utrum haec sit concedenda ‘ Deus potest habere
scientiam quam non habet’. Quod videtur, secundum Magistrum9,
quoniam potest scire aliquid quod non scit. – Dicendum quod istae
locutiones non sunt eiusdem virtutis, quoniam, cum dicitur ‘Deus
potest scire quod non scit’, potentia respicit actum transeuntem in
rem temporalem; sed sic non est intelligendum de hac locutione ‘Deus
potest habere scientiam quam non habet’, qyuoniam potentia hic
respicit ipsam scientiam Dei, quae aeternaest et non temporalis.
7. Super hanc
litteram: Non potest noviter. a. Super illud: Propter angelos,
I Cor. 11, 10, Glossa10:
“Deus non ad t5empus videt, nec aliquid novum est in visione eius
aut scientia, cum aliquid temporaliter et transitorie geritur, sicut
inde afficiuntur sensus, vel carnales hominum vel caelestes
angelorum”. Sensum huius auctoritatis talis est: quod non est in
aliqua innovatio vel mutatio in scientia Dei, sicut accidit in
hominibus et angelis.
b. Super illud: Quia
unus dies apud ipsum, II Petri ultimo, 8, Glossa11:
“In agnitione divinae virtutis et praesentia et praeteritsa et
futura aequaliter constant praesentia”. Et ita omne scibile est
praesens ipsi, et ita non potest scire aliquid quod non sciat; potest
tamen aliquid sciri quod non scitur.
c. Item, possunt
praeterita et futura apud ipsum praesentia constitui? Certius enim
est praesens aeternitatis quam praesens temporis, et praesens
temporis est tantum ens; ergo praesens aeternitatis erit tantum ens.
Qualiter ergo praeteritum et futurum factum est praesens in
aeternitate?
d. Dicendum per
auctoritatem Anselmi, libro De concordia praescientiae Dei et liberi
arbitrii12:
“Sicut in aeternitate, quamvis non fuit sut erit aliquid, sed est,
ita quod in aeternitate mutari nequit, in tempore aliquando per
liberam voluntatem, antequam sit, mutabile esse probatur. Quamvis
nihil ibi sit nisi praesens, non est tamen illud praesens temporale
ut nostrum, sed aeternum,in quo omnia tempora continentur. Siquidem,
quo modo alquod aepresens tempus continet omnem lolcum et quae in
loco sunt, ita aeterno praesenti simul omne praesens tempus clauditur
et quae sunt in quolibet tempore”. Dicendum ergo quod praeteritum
et futurum, licet non sint in se entia, ut tamen sunt in sua causa,
non transeunt; sicut nec domus, ut est in mente artificis, transit,
licet exterius reciapit mutationem.Unde Augustinus, Super Ioannem13:
“Arca in mente vita est, in opere vero arca est”. Quod ergo in se
praeteriit vel futurum est, praesens est in sua causa vel ratione
exemplaris vel ratione similitudines; et sicut est praesens, sic est
ens; et sicut praeteritum vel futurum sic non ens.
e. Sed dubitatur adhuc de
auctoritate Anselmi14:
“Sicut praesens tempus continet omnem locum, sic aeterno praesenti
clauditur omne praesens tempus”. Secundum hoc enim videtur quod,
sicut omne quod est in tempore temporale est, ita omne quod in
aeternitate est, aeternum est; et quae in tempore sunt, in
aeternitate sunt, ut dicit auctoritas15;
ergo temporalia sunt aeterna. – Dicendum quod non sequitur ‘quae
sunt in tempore clauduntur aeternitate, ergo sunt in aeternitate’.
Dicuntur enim claudi, eo quod aeternitas praecedit tempus et erit
post tempus et durat dum tempus est. Ea vero in aeternitate proprie
dicuntur, quae habent suum esse cum aeternitate; et licet temporales
res, ut sunt in sua causa, aeternaliter sint, non tamen secundum se
sunt in aeternitate.
8. Item, a quibusdam.
Aliqui16dicunt
quod scientia Dei sumitur tripliciter. Aut eniim pro essentia eius,
et sic significat essentiam ut intelligentiam; hoc modo cognoscit
quod aliqua possunt esse quae nec sunt nec erunt. Alio modo
significat visionem, et sic connotat quod res erit vel fuit vel est.
Tertio modo significat scientiam approbationis. Et primo modo dicunt
quod potest Dus scire plura quam scit; secundo modo, non; tertio vero
modo tantum bona sciuntur.
9. Quod Deus non
omnia sciat, Augustinus in Enchiridion17:
“Melius est quaedam nescire quam scire”, ut vilia. Si ergo haec
sint vilia respectu scientiae divinae et divinae etiam bonitatis,
melius est ignorantia; sed numerus eorum non cognoscitur secundum
Genesim18.
– Dicendum quod in auctoritate Augustini sumitur hoc verbo
‘nescire’ pro eo quod est ‘non approbare’, et sic Deus nescit
vilia, id est peccata; sed non vilia ignorat, id est creaturas minus
nobiles, quoad omnem sui mutationem.
10. Item,
Augustinus19:
“Sunt quidam qui in tantam prorumpunt insaniam, ut dicano Deum non
omnium habere notitiam, quia infinita sunt: quod in numeris oportet
concedere; sed apud illum infinitorum certus est numerus, cuius
scientiae non est numerus20”.
11. Super scit
Deus quanta sit multitudo pulicum. Dionysius, De divinis nominibus21:
“Divina sapientia se se ipsam cognoscens, cognoscit omnia,
materialia immaterialiter, et non partite partita et finite infinita,
et multa universaliter, ipso uno omnia cognoscens et adducens. Etenim
si secundum unam causam Deus omnibus exsistentibus esse tradit,
secundum eamdem et unicam causam scivit omnia ut ex ipso exsistentia
et in ipso antesubstituta”.
1
Lib. II, c. 2, n. 2, sub ista autem forma: “Si manebit semper
mundus iste, verum est mundum semper mansurum esse” (PL 32, 886).
2
Soliloq., II, c. 5, n. 8 (PL 32, 889).
3
Ex Glossa ordin. In Ps. 14, 3: “Veritas est cum res ita est ut
dicitur” (PL 113, 864).
4
Cap. 11 (PL 158, 480A).
5
Anselmus, ib., c. 13 (PL 158, 486).
6
Quaest. 1 (PL 40, 11).
7
Ex Aristot., Anal. Priora, I, c. 36 (al. 38): “aut hircocervus
opinabile qua non ens” (Bekker, 49a 24; Didot, I, 82 22.23.
8
Alanus ab Insulsi, Regular theol., reg. 9: “Quidquid est in Deo,
Deus est” (PL 210, 628).
9
Hic in litt., c. 1 (p. 246, lin. 21).
10
Lombardi in h. 1 (PL 191, 1635 A); ex August., De Trinit., XII, c.
7, n. 10 (PL 42 1004).
11
Ordin., in h. 1. (PL 114, 693); ex Beda in h. 1. (PL 93, 81).
12
Quaest., 1, c. 5 (PL 158, 514 A).
13
Tract. 1, n. 17 (PL 35, 1387).
14
L. c.
15
Scil.Anselmus, 1. c.
16
Inter quos Guil. Altissiodorensis, Summa aurea, 1, c. 8, q. 2 (f.
23b-c).
17
Cap. 17 (PL 40, 239).
18
Gen. 32, 12: sicut arenam maris, quae prae moltitudine numerari non
potest.
19
De civit. Dei, XII, c. 18 (PL 41, 368), quoad sensum. Cf. supra, d.
35, n. 9.
20
Ps. 146, 5.
21
Cap. 7, § 2 (PG 3, 870 C; PL 122, 1154 D); versio Scoti Eriug., ap.
Dionisiaca, I 398s.
