Contingency / 4

Dear Everyone,

This is the last post of the week.
I will come back on monday 24, with a discussion about contingency in John of Ripa and a commented edition + translation of his Commnentary on the Sentences, dist. 38 and 39.

Here you find:
- Introduction to Peter Aureoli
- Peter's Scriptum in Primum Sententiarum, dist. 38th and 39th (links to prof. Friedmann's website)

Today we will deal with Peter Aureoli, the socalled Doctor Facundus or Abundans. The career of this man is astonishing. Born in Cahors around 1280, he studied in Paris, where he heard the lectures of Duns Scotus. He entered the Franciscan order and went to teach in Bologna, Tolouse and finally he came back in Paris, where he began his true accademic career lecturing on the Sentences. His positions led him in the middle of the disputation between the franciscan and dominican orders, during which he particularly had to face the opposition of Herveus de Nedellec. He became master of theology and he was then elected provincial minister of Aquitaine and in 1321 he became bishop of Aix - en - Provence. He spent a lot of time in Avignon, at the papal court of John XXII who had a great influence in making him master of theology and then bishop.

The list of Peter's writings is not long. He lectured on the Sentences and a collection of his Quodlibetal questions is existing. However his Commentary on the Sentences is huge and the existing editions of only the first height distinctions takes two books:
Scriptum super primum Sententiarum: Distinction I, ed. E.M. Buytaert Franciscan Institute publications, Text series number 3, St. Bonaventure, NY: Franciscan Institute 1952.
Scriptum super primum Sententiarum: Distinctions II - VIII, ed. E.M. Buytaert Franciscan Institute publications, Text series number 3, St. Bonaventure, NY: Franciscan Institute 1956.

It's worthy to notice that professor Russel Friedmann is publishing on his website the Scriptum of Aureoli on the first book of Sentences.
Visite his website at: http://www.igl.ku.dk/~russ/ElectronicScriptum.html

Read also professor Friedmann's article about peter at: http://plato.stanford.edu/entries/auriol/

Peter devoted the 38th and 39th distinctions of his Scriptum to contingent futures. You can find the whole text at:

dist 38th http://www.igl.ku.dk/~russ/Aur-pdf/SCR-38.pdf
dist 39th http://www.igl.ku.dk/~russ/Aur-pdf/SCR-39.pdf

Contingency and freedom - 3 / positio parisiensis

Good evening everyone,

This is the third post about contingency and freedom. In this post you will find:
- Introduction to the third post
- Introduction to some parisian positions about contingency
- John de Mirecourt, Commentary to the Sentences: Extraits of questions 6th, 7th and 26th. Questions 35th, 36th and 37th (full text)

As we said in the previous post, the english school generally prefers to adopt logical and semantical tools in treating theological issues. The explanation and the application of logical rules can be found both in treatises of dialectic and in many english Commentaries on the Sentences. The Commentaries written by William of Ockham, Adam of Wodeham, Robert Holcot, John of Rodington and Walter Chatton, in particular to the First book of the Sentences are clear examples of how the adoption of a logical approach can lead to a definitely characteristic way to formulate a theological thought. This does not imply that the mentioned masters came to the same conclusions in their works; they are rather independent and original thinkers and more than often they display polemical argumentations on their commentaries. Nevertheless it is quite clear that they equally adopt an approach and share an attitude towards theology which quilify a movement. To support this statement it is interesting to notice that some parisians theologian, when they want to criticize the positions that we can today identify in english commentaries, do not address in particular to one master but they rather refer to "some masters" or "modern doctors". John of Ripa, for example, one of the most important parisian theologians of that time (first half of XIV century), although he is well known for the precision by which he addresses both the authorities and the contemporary masters, being very accurate in describing the bibliographical location of the citation, in his treatment about future contingency (Lectura in Primum Sententiarum, dist. 38, q.2 & dist. 39), does not address to any english master in particular. In my opinion this suggests that the attitude spread among the english masters was perceived to be an "english way" also by their parisian contemporaries. We must wait John of Mirecourt (Commentary to the First book of Sentences), Gregory of Rimini (Lecture on the first and the second book of Sentences) and Marsilius of Inghen (Commentary on the first book of the First book of Sentences) to see the influence of logic starting to influence the parisian theological method.


============================================================================

Gregory of Rimini - from seaside to Paris

It is worthy to see the Gregory of Rimini position about divine foreknowledge and future contingency. Gregory deals extensively with this problem in distinctions 38th to 41th of his Commentary to the First Book of Sentences and his treatment is in particular addressed to Peter Aureoli and to some english theologians. Professor Schabel has studies throughly both Peter's and Gregory's writings about future contingency. He has pointed out that while Peter holds that propositions about future contingents are neutral, i.e. neither true nor false, and that, like William of Ockham and Gregory of Rimini will do, he says that it is impossible to understand how God knows future contingency. Peter's position about future contingency is based, as Gregory clearly recognizes, on Aristotle's De Interpretazione, 9. The critics that Gregory moves to Aureoli's interpretation of Aristotle is that the absurd conclusions coming from the Philosopher's position should not lead us to think that Aristotle has never claimed it but that he has been wrong in claiming it.
As professor Schabel points out, Aureoli's theoretical background is traditional in this matter, since he claims the equality between immutability and necessity, and leads him to define two rules about the truth of contingent propositions:
- a true proposition about the future is always and immutabily true, because it's impossible to find an instant when it is false.
- the significate of this proposition will really exist by necessity.
Gregory tries to correct Aureoli's modal position and he applies the Principle of Bivalence, i.e. nothing existing between true and false, universally, therefore without excluding the future contingency.
The following problem Gregory deals with is related to the origin of contingency: if God knows a proposition and the proposition is true, what is enunciated by the proposition will happen? In this matter Gregory is tipically parisian and states that contingency is based on God's freedom. In other words, everything but God is contingent because God originally acts freely and contingently.

This is the heart of the parisian position about future contingency: contingency of things is due to a formal correspondance between the freedom and the contingency of action in God, which is a necessarily guaranteed contingency, and the consequent contingency in natural and human acts.
This position is defended, as we will see, by John of Ripa, but in a more subtle way than Gregory does.

At the same time, the common position affirms God's immutability and determinate knowledge of such things. The upshot is that true propositions about future contingents have always been true and are immutably true, even determinately true, but that they are only contingently true and not necessarily so. This is why Gregory denies the equality between necessity and immutability claimed by Peter.


=========================================================================

John of Mirecourt - the white monk on the First book of Sentences

John belongs to that generations of theologians who came to be very interested in the scientific status of theology. The topics mainly covered in his lectures about the first book of the Sentences concern the value of truth of the theological arguments and the possibilities, the limits and the values of theology with respect to the whole human knowledge and intellectual domain. He lectured on the Sentences in Paris in 1345, but his work was then condemned by the chancellor of the university in 1347. In response to the condemnation John wrote an Apology, but his position was compromised and very few informations about his life and career have survived. His interest in epistemological value and in semantic aspects of theology leads him to write an uncommon Commentary on the Sentences, which is not classically structured following the sequence of distincions of Lombard's text, but is simply structured in quaestions. Nevertheless, the list of topics can be related to the base text of the Sentences, but John's purpose of analyzing the scientific profile, concepts and implications rather than the mere theological contents is clearly evident and it is the true compositive criterion.

To contingency are mainly dedicated the questions 35th, 36th and 37th. It is clear that John put a considerable effort in these topics.

As we said John introduced in Paris some logical and semantical issues defined by previous english scholars. His definition of intuitive congnition and the difference between it and the abstractive follows by Ockham's Commentary. He took care to define semantically the inevidency of suspicion, opinion and conjecture and he strongly assessed the value of truth of sensory cognition. He claims that an evident assent is a fimm belief, which in turn can be either supranatural or grounded in natural causes. It is interesting to see that John deals more with the latter. There are cases where it is impossible that evident assent is wrong, and he talks in this context of special evidence. Evidence reducible to the certainty of first principles is like this. His examples include: "If it is a man, it is an animal" and "God is God." The latter is a logical truth, whereas the former shows that he has in mind also conceptual necessities. Surpassing the border of what may be called analytic truth, there is also special evidence that something exists. Mirecourt proves this by saying that if someone doubts whether something exists or whether one exists, he has to concede that it follows evidently that since one doubts whether something exists, therefore something as one exists, since, if one did not exists, there would not be any doubt at all. This position seems to introduce Descates' cogito. This argumentation can be found in the 6th question of his Commentary. Here, knowledge of one's own existence is shown to have special evidence and it is interesting to see how he conclude that nothing else can be known with more certitude and infallible evidence.


===============================================================

Textes: from John of Mirecout's Commentary on the First Book of Sentences


Quaestio 6 (extract)

Sexta conclusio est ista, quod nulla natura creata potest evidentia tali evidenter scire futurum aliquod contingens.
Arguo sic: nullum iudicium est evidens, cum quo stat quod non est ita sicut iudicatur esse, sed sic est de quocumque iudicio quo habet vel habere potest creata natura de futuro contingenti, igitur.
Maior patet per descriptionem predictam de evidentia, et minor probatur, quia iudicet natura creata vel iudicaverit quod Antichristus erit, et sit illud iudicium A; tunc non potest esse quin A fuerit, et tamen potest esse quod Antichristus non erit; tunc arguitur: iste iudicavit Antichristum fore et Antichristus non erit, igitur erronee iudicavit, et antecedens est possibile, igitur consequens, et sic potest argui de quolibet futuro contingenti.
Secundo confirmatur per Anselmum, qui ostendit, in De casu dyaboli, capitulo 2, quod angelus malus non prescivit nec prescire potuit casum suum, et hoc illa scientia que non est nisi qua cum certa ratione aliquid intelligitur; "de tali, inquit, scientia omnino responsio non posse scire quod potest non esse"; quod enim non esse potest nequaquam esse certa potest colligi ratione; quapropter constat nullatenus illum prescire casum quem necesse non erat esse futurum; ponamus enim non esse futurum casum illum, an igitur putas potuisse presciri si futurus non erat ille?.
Contra conclusionem arguitur primo, quia tunc beatus non haberet evidentiam de eternitate beatitudinis sue, igitur non esset assecuratus, igitur non esset beatus.
Prima consequentia patet per conclusionem, cum illa sit futurum contingens; et secunda patet, quia posset rationabiliter dubitare de hoc; et tertia patet, quia securitas est maxima pars beatitudinis secundum beatum Augustinum.
Secundo arguitur sic: Deus evidenter scit futurum contingens, et tamen cum hoc stat, potest non esse, igitur stant simul quod futurum contingens sciatur a Deo et tamen possit non esse, igitur similiter de intellectu creato.
Pro solutionibus istorum pono propositiones.
Prima est: nullus beatus scit evidenter quod beatitudo sua perpetuabitur, licet hoc credat firmiter sine quacumque hesitatione; ista patet per conclusionem.
Secunda: quilibet beatus scit vel scire potest quod non implicat contradictionem quod (72) ipse credat beatitudinem suam perpetuari et illa non perpetuetur; patet, quia tunc primum posset sibi esse evidens.
Tertia: non stant simul quod aliquis sit beatus et consideret an sua beatitudo perpetuabitur et ipse dubitet an sua beatitudo perpetuabitur; patet, quia error repugnat statui beatifico.
Quarta: de quolibet futuro contingenti est ista possibilis "creatura firmiter assentit huic futuro contingenti et non erit sic".
Quinta: de nullo futuro contingenti est ista possibilis "Deus assentit huic et non erit sic", quia Deus posset errare.
Sexta: de quocumque futuro contingenti est possibile quod non eveniet.
Ex istis concedo primam consequentiam primi argumenti, et consequens patet per primam propositionem et nego secundam consequentiam et consequens quia firmiter credit, ut per secundam patet, et etiam nego tertiam consequentiam et probationem eius, ut patet per tertiam.
Ad secundum concedo antecedens, ut patet per sextam propositionem, et nego consequentiam, ut patet per quintam, et nego etiam secundam consequentiam, cuius negationis causa patet per quartam, quia non est simile cum Deus non posset errare et creatura possit.



Quaestio 7 (extract)

Secunda propositio est ista, quod ex eodem antecedente sequitur quod futurum contingens de necessitate erit.
Probatur sic, quia veritas istius "Antichristus erit", fuit, et Deus non posset modo facere quin illa fuerit; et sequitur, hec fuit vera "Antichristus erit", igitur Antichristus erit, et antecedens est necessarium, illo antecedente dato, igitur et consequens.
Tertia propositio, quod veritas creata non est una entitas distincta a propositione vera, que sit antecedens propositionis.
Probatur, quia accidens illud vel esset divisibile vel indivisibile; non indivisibile, quia subiectum eius quandoque est una propositio composita ex multis partibus; nec divisibile, quia in partes eiusdem rationis vel alterius; non eiusdem rationis, quia sic quelibet pars illius esset vera; si alterius, tunc non apparet que pars esset in subiecto, et que in copula, et que in predicato.
Quarta propositio est ista, quod veritas creata non est aliqua entitas in re extra propositionem.
Probatur, quia illa entitate circumscripta, si tamen ita esset in re sicut propositio significat, adhuc esset vera, et si non esset ita in re, quamvis propositio informaretur per eam, propositio talis non esset vera, igitur superflue poneretur.
Quinta est ista, quod aliqua veritas fuit quam necessarium est fuisse, et contingens est eam fuisse veritatem; patet de illa veritate: Antichristus erit.
Sexta propositio est, quod aliqua veritas potest causari a Deo et non est possibile quod Deus causet illam veritatem, sicut ista: Deus nihil creat, et eodem modo de adnihilatione; non tamen propter hoc sequitur quod ista entitas possit causari a Deo, et non est possibile quod Deus causet eam, sive illam entitatem.



Quaestio 35. (full text)

Utrum aliquod futurum possit evidenter a divino intellectu sciri esse futurum.
Arguitur primo quod non: nullum non determinate verum est ab aliquo scitum, sed futurum esse futurum non est determinate verum specialiter futurum scilicet contingens ad utrumlibet, igitur.
Maior patet, quia quodlibet scitum est verum et quodlibet verum est determinate verum, et minor probatur per Philosophum primo Peryarmeneias, alioquin secundum eum non oporteret consiliari neque negotiari.
Contra, Daniel[?] 3: "Domine qui nosti omnia antequam fiant".
Item, Ad Hebreos 4: "omnia nuda et aperta sunt oculis eius ad quem nobis sermo", igitur de quolibet futuro divinus intellectus evidenter scit illud esse futurum.
Item, Augustinus Super Genesim libro 5, et recitat Magister distinctione 35 prima: "quomodo, inquit, Deo nota erant que non erant? Et rursus: quomodo ea faceret que sibi nota non erant? Non enim quidquam fecit ignorans; nota igitur fecit, non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et erant, et non erant: erant in Dei scientia, non erant in sua natura".
Vocando "futurum" illud quod non est sed erit, et supponendo quid vocetur "evidenter scitum", de quo patuit 6 questione prologi, pono de quesito conclusiones.
Prima conclusio est ista: quodlibet futurum Deus vult et scit esse futurum.
Probatur primo auctoritate Augustini, 5 De trinitate, capitulo 8: "Deus optime et veracissime creditur cuncta scire antequam fiant", et capitulo 9 dicit quod confiteri esse Deum et negare esse prescientiam futurorum apertissima insania est.
Secundo, quia, nisi quodlibet futurum Deus sciret evidenter fore futurum, tunc esset falsum dicere omnia esse preordinata a primo, quod est articulus condempnatus et contra beatum Gregorium, Moralia libro 12, capitulo primo, ubi, exponens illud Iob "constituti terminos eius qui preteriri non poterunt", dicit "nulla que in hoc mundo fiunt absque Dei omnipotentis occulto consilio veniunt, nam cuncta futura presciens ante secula decrevit qualiter per secula disponentur".
Tertio sic: non minus est immensa Dei scientia quam eius essentia vel potentia, sed eius essentia sic immensa est quod propter eius immensitatem nusquam deest nec deerit, et eius potentia sic immensa est quod propter suam potentiam omne producibile potest producere, igitur propter eius immensam scientiam nihil scibile vel cogitabile latet eum.
Contra conclusionem est primum argumentum in principio questionis.
Secundo sic, quod non est scibile non potest ab aliquo intellectu evidenter sciri, sed aliquod futurum esse futurum non est scibile, igitur.
Maior patet, quia quod potest aliter se habere non est scibile, ut patet primo Posteriorum, sed de quocumque futuro potest esse aliter quam per illud sit futurum, igitur.
Tertio sic: omne scibile est demonstrabile, ut patet primo Posteriorum, sed de nullo futuro ipsum fore est demonstrabile, quia quodlibet tale est singulare corruptibile, et de nullo tali est demonstrabile ipsum fore , ut patet 7 Metaphysice, igitur etcetera.
Ad primum do propositiones.
Prima est ista: aliquid est futurum, quia iudicium Dei est futurum, similiter Antichristus est futurus et dies crastina est futura, igitur.
Contra: futurum nihil est, igitur nihil est futurum; consequentia patet per conversionem, et antecedens patet quia futurum distinctum contra presens nulla res est.
Secundo: si aliquid sit futurum, sit illud Antichristus gratia exempli et arguitur sic: Antichristus est futurus, igitur futurum est Antichristus.
Consequens falsum, quia illud futurum vel est Antichristus vel est non Antichristus: si Antichristus, igitur sequitur: Antichristus est Antichristus, quod est falsum; consequentia patet, quia Antichristus et illud futurum convertuntur; si non Antichristus, igitur non Antichristus est Antichristus quod est falsum.
Tertio: si Antichristus est futurus, igitur Antichristum fore est verum.
Consequens falsum, quia sic sequitur per conversionem, quod verum est Antichristum fore; consequens falsum, quia quero utrum illud verum sit Antichristus vel non Antichristus, et arguetur ut prius.
Quarto: si aliquid sit futurum, igitur illud potest quis appetere.
Consequens falsum cum illud futurum non sit aliquid, et ideo non est finis alicuius operationis nec appetitus rationalis maxime, licet aliquis irrationabiliter posset agere propter nihil vel nullum finem.
Quinto: si aliquid sit futurum, igitur de illo futuro posset aliquis sperare.
Consequens falsum, quia sic speraret in nihilo et hoc rationabiliter; consequentia patet, potest enim sperare illud futurum esse futurum vel esse sibi utile.
Ad primum istorum nego consequentiam, et dico quod prima non sic convertatur, et causa est quia in prima li "nihil" stat pro hiis que sunt in secunda, tam pro hiis que sunt quam pro hiis que erunt.
Ad secundum similiter nego consequentiam, et dico quod prima non debet sic converti sed sic: Antichristus est futurus, futurum erit Antichristus.
Ad tertium nego consequentiam; non enim sequitur: Antichristus erit, igitur hec est vera "Antichristus est futurus ", sed bene sequitur: igitur ita est quod Antichristus erit.
Ad quartum concedo consequentiam et consequens, et quando dicitur quod tunc futurum esset finis illius operationis dicendo futurum contra presens, nego consequentiam, sed sequitur quod erit finis ut patet de operante propter sanitatem que erit finis et nunc non est finis.
Sed contra: causa finalis est una quattuor causarum, igitur est aliquid.
Secundo, quia finis movet agentem secundum Philosophum et Commentatorem.
Item: finis dicitur relative ad operationem cuius est finis, quia quelibet operatio nostra pro aliquo fine est facta, igitur si operatio est eius finis est.
Ad primum istorum dico quod, accipiendo causam finalem pro causa finali rei terminate futura sic iste non erit quousque tota operatio illa fuerit completa, et ideo erit causa, et non est quia erit finis operationis et nondum est, et concedo proprie loquendo quod quelibet causa finalis que erit et quilibet finis qui erit nunc non est.
Ad secundum dico quod cognitio alicuius finis movet agentem, et non ipse finis quando non est.
Ad tertium dico quod, quantumcumque finis referatur ad operationem cuius erit finis, non oportet quod si operatio sit quod eius finis sit.
Ex istis patet ad quintum, quod aliquis potest sperare de futuro, quod nihil nunc est sed erit, sicut de iudicio et resurrectione.
Secunda propositio est ista: aliquod futurum potest esse et illud non est; patet, quia Antichristus potest esse et tamen Antichristus non est.
Contra, quia quod nihil est non habet aliquam potentiam nec aliquod posse, sed tale futurum nihil est, igitur.
Secundo, quia aliquid potest esse et illud non est, igitur aliquid potest esse et non esse.
Consequens falsum; probo consequentiam, quia iste propositiones idem significant "aliquid potest esse et non esse" et "aliquid potest esse et no est".
Ad primum, respondeo: cum Anselmus dicitur, quod aliquid dicitur posse esse, non quia ipsum potest esse per suam potentiam sed per alterius potentiam, et ita antequam mundus fuit mundus fuit possibilis vel potuit esse, ita in proposito.
Ad secundum dico, quod ille propositiones non idem significant, vel saltem taliter aliter significant quod sufficit quod una istarum est vera et non alia.
Tertia propositio est hec: nihil potest incipere esse futurum.
Probatur primo per Philosophum: non refert[?] dicere per millesimum annum ante aliquid esse futurum vel per quantumcumque tempus ante, igitur futurum non incipit esse futurum.
Secundo: si aliquod futurum in tempore vel in instanti incipiat esse futurum, sit ergo gratia exempli quod A futurum incipiat esse futurum in B tempore, vel in instanti futuro, et arguitur sic: A incipiet esse futurum in B instanti futuro, igitur A erit futurum in B instanti futuro et, si sic, A non incipiet esse futurum in B instanti futuro, et sic potest argui de quocumque instanti futuro.
Patet consequentia: quicumque modo dicit "A erit", dicit verum, quia sic erit, igitur modo A est futurum, igitur non incipiet esse futurum in B instanti futuro.
Tertio: A incipiet esse futurum in B instanti futuro, et non est maior ratio quare in B instanti quam in alio instanti presenti vel ante illud in eternum, igitur A numquam incipiet esse.
Forte dicetur, quod magis incipit esse futurum in uno tempore quam in alio propter dispositionem esse.
Sed contra: sit A tale futurum quod semper est futurum contingens ad utrumlibet quousque fuerit in esse, et tunc sequitur quod non magis in uno tempore quam in alio incipit esse futurum.
Forte dicetur, quod hoc est impossibile, quod semper sit contingens ad utrumlibet quousque ponatur in esse.
Contra: actus voluntatis erit productus sic contingenter, quia voluntas antequam pro/T90va/ducat actum illum erit indifferens ad producendum et non producendum, et sic potest esse in aliis creaturis et similiter arguitur de actione Dei quod antequam actu agat est indifferens ad agendum vel non agendum.
Item: toto tempore quo est contingens ad utrumlibet, semper erit verum dicere quod erit, sed in omni tempore antequam sit erit contingens ad utrumlibet, igitur etcetera.
Quarto sic: si aliquod futurum potest incipere esse futurum sit igitur A ita quod A incipiat esse futurum per multos annos antequam sit, ita quod prius non potest incipere esse futurum nec posterius, et sit B aliud futurum quod potest incipere esse futurum in minori tempore in duplo et C in minori tempore in triplo potest incipere esse futurum, igitur tandem potest ad aliquod deveniri quod nunc primo est futurum et numquam prius fuit futurum.
Consequens falsum, et modus arguendi patet per Commentatorem, arguendo quod qualitas activa in quadruplo [centuplo?] non potest remitti nisi remittatur forma substantialis quadrupli [centupli?], quia, si potest illa qualitas remitti manente forma substantiali et eadem, est ratio de toto et de parte, igitur.
Contra: aliquid potest esse quod non erit, igitur aliquid potest esse futurum quod non est nunc futurum; sit illud A et arguitur sic: A potest esse futurum et A non est nunc futurum, igitur A potest incipere esse futurum; consequentia patet per expositionem de li "incipit".
Secundo: si verum est futurum esse, illud futurum non potest non esse, quia da oppositum, sequitur contradictio pro nunc, scilicet verum est futurum esse sed /C87va/ non est verum futurum erit sed falsum.
Ad primum, nego consequentiam; similiter ad secundum.
Quarta propositio est ista: futurum non potest desinere esse futurum ante positionem eius in esse; voco semper futurum quod erit et non est.
Probatur, quia, si sic, sit illud futurum A quod desinet esse futurum in B tempore vel in instanti ante positionem sui in esse, tunc sic A est futurum, igitur A erit et non ante B nec post B, quia tunc non desineret esse futurum in B, nec in B, igitur A non desinit esse futurum.
Quinta propositio: nullum futurum potest incipere Deus scire esse futurum.
Probatur quia, si sit quod in B sciet A et non prius, contra, quia sic mutaretur in sciendo vel res illa futura mutaretur, quod est falsum, quia cum non sit nec umquam prius fuerit, sequitur quod non mutatur.
Secundo, quia, si A inciperet in B tempore sciri a Deo esse futurum, sequitur quod ab eterno Deus non scivit illud esse futurum, et pari ratione sequitur quod ab eterno nullum futurum scivit Deus esse futurum, quod est falsum, quia sic mutaretur.
Tertio: si A inciperet in B tempore sciri a Deo esse futurum, igitur, si A sit aliquid a Deo fiendum, sequitur quod ab eterno non scivit fiendum ab eo vel dicetur quod illud futurum quod faciet ab eterno non fuit facturus.
Sexta propositio est ista: quelibet propositio est determinate vera vel eterminate falsa.
Probatur primo sic: omnis propositio est omnino verum vel falsum significans, significans verum estdeterminate vera et omnis propositio significans falsum est determinate falsa, igitur.
Secundo, quia cuiuscumque contradictionis altera pars est vera determinate et alia falsa, sed quelibet propositio est pars vel esse potest alicuius contradictionis, igitur.
Tertio sic: nisi propositio esset vera, hoc videretur maxime ratione futurorum contingentium de quorum nullo esset determinate verum quod esset futurum nec oppositum; sed contra: A erit vel non erit, igitur A erit vel A non erit.
Consequentia patet, quia in singularibus numquam est instantia, quin d illam de disiuncto extremo sequatur disiunctiva, licet bene in universalibus, quia non sequitur: omnis homo currit vel non currit, igitur omnis homo currit vel omnis homo non currit (62); et antecedens patet per illud principium quarti Metaphysice, de quolibet esse vel non esse etcetera.
{12.6.4} Quarto: ab eo quod res est vel non est, dicitur oratio vera vel falsa de presenti, igitur ab eo quod res erit vel non erit, dicitur oratio vera vel falsa de futuro, sed A determinate erit vel A determinate non erit, igitur ista est determinate "A erit" vel illa "A non erit".
{12.6.5} Quinto, quia, nisi in talibus altera pars sit determinate vera et alia determinate falsa, sequitur quod Deus non scit (63) determinate que pars est vera, sed solum scit (64) quod A erit vel non erit; consequens falsum, quia tunc non maiorem haberet scientiam de futuro quam e converso.
{12.6.6} Sexto sic, quia tunc aliqua universalis esset vera et determinate vera, utpote (65) ista "quodlibet futurum est futurum", cuius nulla singularis foret determinate vera, etiam si formetur.
{12.6.6.1} Consequens falsum, quia universalis et copulativa ex suis singularibus equipollent, sed copulativa non videtur esse vera, cuius nulla pars est vera, igitur; similiter sequitur, quod aliqua particularis est vera, nulla singulari existente vera, licet quelibet formaretur, quod est falsum.
{12.6.7} Contra propositionem istam arguitur primo sic, quia non potest ymaginari ratio quare plus est una pars vera quam alia, et ibi (66) vel utraque pars est vera vel neutra, sed non est possibile quod utraque pars sit vera, igitur neutra est vera.
{12.6.8} Secundo, quia secundum Philosophum, primo Peri armeneias, in singularibus de futuro non semper altera pars contradictionis est determinate vera et alia determinate falsa, sicut in illis de preterito et presenti, quia, si sic, igitur, si unus dicat "hoc erit" et alius dicat "hoc non erit", oportet quod alter istorum (67) determinate mentiatur, sed hoc est falsum, quia tunc nihil fieret a casu nec ad utrumlibet, sed omnia fierent ex necessitate;
{12.6.8.1} et consequentiam probat Philosophus, quia illud quod est ad utrumlibet contingens non magis determinatur ad unam partem quam ad aliam, igitur per oppositum, si est determinatum quod erit vel determinatum quod non erit, non fiet ad utrumlibet sed ex necessitate.
{12.6.9} Tertio, quia, si sic, tunc, si hoc modo sit album verum erat dicere primo quoniam hoc erit album quare semper fuit verum dicere quodlibet eorum que facta sunt quoniam (68) erit et si semper verum (69) est dicere quoniam (70) est vel erit non potest hoc non esse vel non futurum esse quod autem non potest non fieri necesse est fieri omnia, igitur que futura sunt necesse est fieri et ita omnia ex necessitate erunt.
{12.6.10} Quarto: ab eo quod res est vel non est, dicitur oratio vera vel falsa, sed de futuro contingenti non est magis determinatum in re quod erit quam quod non erit, igitur nec oratio significans /T91ra/ illud esse vel non esse est determinate vera. Item hoc videtur contra Philosophum expresse primo Pery armeneias.
{12.6.11} Ad primum dico, quod est ratio quod una sit vera, scilicet illa que significat sicut est futurum esse, et non alia que opposito modo significat.
{12.6.12} Ad secundum concedo, quod, si unus dicat "hoc erit" et alter "hoc non erit", unus dicit verum et alter non, quia secundum veritatem ita eveniet (71) sicut unus predicit et non sicut alter, neuter tamen scit nec prescire potest utrum dicat verum vel falsum usque ad eventum rei, Deus tamen bene et evidenter novit et solus Deus ut dicetur (72). /C87vb/
{12.6.13} Ad tertium concedo, quod, si aliquid nunc est a causa libera libere et contingenter, quod semper antea fuit futurum sed ultior consequentia, igitur necessario erat futurum non solum non tenet sed nec colorem habet.
{12.6.14} Ad quartum dico, quod una est determinate vera et altera falsa, quia determinate ita est in re vel erit sicut (73) una denotat et non sicut alia.
{12.6.14.1} Ad Philosophum dicunt aliqui, quod Aristoteles probat contradictionem includere quod aliquid incipiat esse futurum vel quod aliqua propositio de futuro incipiat esse vera, nisi connotetur tempus determinatum, utpote quod incipiat esse vera in hoc die vel in illo, unde sicut nihil potest desinere esse preteritum nec esse verum de preterito, ita nec potest (74) incipere esse futurum; et ideo, ut dictum est, non sequitur: A potest esse futurum et A non est futurum, igitur potest incipere esse futurum, sed solum sequitur: igitur non futurum potest esse futurum in sensu (75) diviso, tamen bene sequitur: A non est futurum et A erit futurum, igitur incipiet esse futurum sed premisse repugnant, licet quelibet sit possibilis.
{12.6.14.2} Sine dubio (76) non apparet, quod Aristoteles laboret ad hanc conclusionem probandam, quod nihil potest incipere esse futurum; immo hoc sumit ibi tamquam per se notum; dicit, in suo secundo argumento, quod si hoc sit modo futurum hinc ad mille annos vel ad annum millesimum ante fuit futurum, ideo videtur mihi dicendum quod in illis de futuro singularibus secundum (77) Philosophum non est veritas sic determinata sicut in illis de preterito vel de presenti, nam omne quod fuit sic determinatum est ad fuisse quod nullo modo potest per aliquam potentiam non fuisse, et omne quod est necesse erit immediate post hoc ipsum fuisse, non sic est in illis de futuro nam, quantumcumque aliqua propositio de futuro (78) talis sit vera, adhuc immediate post hoc potest numquam vera fuisse et potest non esse vera pro nunc. Similiter de falsa, alias non oporteret neque consiliari neque negotiari, cum hoc tamen stat quod una sit determinate vera et alia falsa determinate, unde dicerem quod de facto si per impossibile Deus non plus sciret que pars eveniret quam nos sciamus, nihilominus tamen adhuc una pars contradictionis esset (79) vera in talibus et reliqua falsa si formarentur; eo enim ipso sine pluri quod nec est possibile quod ambo contingant neque quod neutrum, ex quo altera pars de facto adveniet, illa pars contradictionis est vera que illam fore significat omni enim scientia divina vel alia circumscripta et sua contradictoria falsa.
Ex istis (80) satis patet ad argumentum primum contra primam conclusionem.
Ad secundum, cum dicitur (81) quod non /T91rb/ est scibile etcetera, concedo, et nego minorem; et quando probatur quod potest aliter se habere etcetera, nego istam; immo dico quod etiam illud quod est contingens est scibile esse, et ad Philosophum dico quod loquitur de scientia necessariorum et non de scientia contingentium. Eodem modo ad tertium.
Secunda conclusio est ista: quodlibet futurum Deus prescit contingenter esse futurum, ita quod quodlibet futurum scitum vel volitum a Deo esse futurum potest numquam fuisse scitum vel volitum a Deo esse futurum (82) et numquam evenire.
Probatur illa conclusio primo auctoritate Augustini, 3 De libero arbitrio, capitulo 8, dicit quod, sicut memoria tua non cogit facta esse que preterierunt, nec Deus prescientia sua non cogit facienda que futura sunt.
Secundo: eo modo potest Deus aliqua prescire fore quo evenient, quia si iudicaret ea alio modo esse futura quam evenient falleretur (83), igitur si contingenter aliqua evenient presciuntur a Deo contingenter esse futura.
Tertio patet illa conclusio per Boetium, 5 De consolatione (84), capitulo 5 (85), et deinceps usque ad finem libri.
Contra conclusionem istam arguitur multipliciter; primo sic: Deus non aliter novit facta quam fienda, sed Deus sic novit facta quod non potest ea non nosce, igitur sic novit fienda quod non potest ea non nosce.
{19.1} Maior patet per Augustinum, 10 De trinitate, capitulo 12.
{19.2} Item per ipsum, 17 De civitate, capitulo 18, dicit quod tamquam preterita narrantur que futura prophetantur (86) quoniam que futura sunt iam in predestinatione Dei facta erant; et idem quasi Ys*** De summo bono, libro primo, capitulo 19: "in scripturis sanctis sepe ea que futura sunt facta narrantur sicut est illud 'dederunt in escam meam fel' (87); sed cur futura quasi /C88ra/ preterita scribuntur, nisi quia ea que ad facienda sunt in opere iam facta sunt in predestinatione?"; idem patet, De correptione et gratia, capitulo 33: "verba preteriti temporis posuit de rebus futuris tamquam iam fecerit Deus, que iam ut fierent ex eternitate disposuit", et 15 De trinitate, capitulo 13: "non aliter (88) novit Deus creata quam creanda"; idem Anselmus, De concordia, capitulo 5.
Secundo sic, per Boetium, libro 5 De consolatione, prosa ultima, et allegat Decretum, 23 questio 4: "futura que ex (89) libero arbitrio proveniunt ad intuitum relata divinum, necessaria sunt per dispositionem divine notionis; per se vero considerata, absolutam nature sue non deserunt libertatem".
{20.1} Et confirmatur per Anselmum, De concordia, capitulo 5, ubi tractat illud Iob "constituti terminos eius, qui preteriri non poterunt", "sive aliquid ex libertate sive ex necessitate eveniat (90), dicitur Deus constituisse apud se immutabiliter quod apud hominem prius quam fiat mutari potest".
Tertio sic: quando aliqua consequentia est necessaria, si non potest per aliquam potentiam impediri quin antecedens sit verum, nec potest impediri quin consequens sit verum; sed illa consequentia est necessaria: Deus ab eterno scivit A esse futurum, igitur A erit; sed nulla creatura potest impedire quin antecedens sit verum, quia illud quod est /T91va/ posterius non potest impedire illud quod est prius, sed quelibet creatura posterior est scientia Dei, cum creata fuit ab illa, igitur nulla creatura potest impedire scientiam vel prescientiam Dei, et per consequens quin antecedens sit verum, igitur nec quin consequens; et ultra: A erit, igitur Deus scit A fore, et antecedens est verum, igitur et consequens.
Quarto: Anselmus De concordia prescientie cum(95) libero arbitrio: "ea que Deus prescit necesse est esse futura, sed omnia futura Deus prescit, igitur nihil contingenter erit et per consequens nihil scit contingenter esse futurum".
Quinto: si sic, tunc Deus potest prescire quod numquam prescivit, igitur potest prescire aliquid de novo, et per consequens scientia divina non est immutabilis (97).
{23.1} Consequens est falsum, quia nec de novo nec temporaliter potest aliquid prescire, igitur ex opposito: omne quod potest Deus prescire ab eterno prescivit, et omne quod prescivit erit; igitur omne quod potest prescire erit et ita prescitum non potest non esse prescitum.
Sexto: quia, si Deus sic presciret contingenter quodlibet futurum esse contingenter futurum, igitur sciret malum futurum contingenter esse futurum; consequens falsum et contra illud Ewangelii "amen dico vobis nescio vos".
Septimo, quia vel divina prescientia est causa quod res prescite sunt future vel e converso.
{25.1} Si detur primum, tunc prescientia divina videtur eis facere necessitatem eveniendi, sicut arguit Magister distinctione 38: "quia nec alia futura, inquit, fuissent, nisi ea Deus prescivisset, nec possunt non evenire cum Deus ea presciverit; si autem impossibile est ea non evenire quia prescita sunt, videtur igitur ipsa prescientia qua prescita sunt eis esse causa eveniendi, et ultra: igitur necessario evenient quia aliter scientia divina falleretur".
{25.2} Item, quod divina prescientia sit causa rerum probatur auctoritate Augustini dicentis, 15 De trinitate, capitulo 13 (100): "universas, inquit, creaturas spirituales et corporales, non (101) quia sunt ideo novit Deus, sed ideo sunt quia novit; non enim nescivit quod fuerat creaturus; quia igitur scivit creavit, non quia creavit scivit".
{25.3} Item, auctoritate Augustini, 6 De trinitate, capitulo 5: "non enim que creata sunt ideo sciuntur a Deo quia facta sunt, quia immutabiliter ab eo sciuntur".
{25.4} Si vero dicatur quod, quia res future sunt, ideo Deus prescit eas, sicut ponit Origenes Super epistulam ad romanos: "non propterea erit aliquid quod illud scit Deus futurum esse, sed quia futurum est ideo scitur a Deo antequam fiat", hoc videtur repugnare dictis Augustini et Magistri, distinctione 38, capitulo 3: "licet enim, inquit, res non essent future nisi prescirentur a Deo, non tamen ideo presciuntur quia future sunt; si enim hoc esset, tunc eius quod eternum est aliquid (102) existeret causa ab eo alienum, et ex creaturis penderet prescientia creatoris (103), et creatum esset causa (104) increati".
Octavo, quia per hoc solum quod aliquid sit solum contingenter, determinatur ad agendum A pro B tempore quod adhuc possibile est ut numquam adhuc (105) fuerit determinatum, non potest haberi scientia certa (106) et infallibilis quod sic erit; sed divina voluntas ita libere (107) et contingenter de/T91vb/terminata /C88rb/ est per se ipsam ad agendum A pro B tempore, quod adhuc possibile est eam numquam sic fuisse determinatam; igitur evidentia certa (108) et infallibilis non potest haberi per istam (109) determinationem; contra conclusionem primam.
Non obstantibus istis, teneo conclusionem quod futurum scitum esse futurum est contingenter scitum, et etiam est scitum esse futurum (110) contingenter.
{27.1} Patet per exemplum: sit enim scire firmiter vel (111) credere quod ita erit et ita erit, et sit A illa propositio "Antichristus erit" et sit ita (112) quod Antichristus erit; tunc ego (113) scio A et possibile est pro nunc me non scire A, quia possibile est quod Antichristus non erit, igitur possibile est quod non sit (114) verum, igitur possibile est quod pro nunc non sciam A; et idem de voluntate: pono quod volo de omni re que erit cras quod erit cras et solum tali, et sit ita quod Antichristus erit cras, tunc de Antichristo volo quod erit cras (115), et possibile est quod pro nunc non velim, quia possibile est quod Antichristus non erit cras, et ita iuxta casum possibile est quod ego (116) non velim quod Antichristus (117) erit cras.
Ad primum potest dici, quod Deus non aliter novit facta quam fienda, quantum ad certitudinem quin habeat evidentem notitiam de utrisque taliter, tamen aliter novit facta quam fienda, quia necessario novit facta esse facta, sed contingenter novit fienda esse futura; sicut iam creatura potest illa certitudinaliter scire quod ipsa sedet, sicut ipsa scit quod si homo est animal est; unum tamen est contingens et aliud necessarium; in hoc ergo est differentia, quod de quocumque vero de presenti et preterito, quod Deus nunc cognoscit esse vel fuisse erit necessarium statim post hoc Deum illud cognovisse; sed non sic de vero de futuro, causa est quia Deum scire hoc esse vel fore vel fuisse non est aliud nisi hoc esse, fuisse vel fore et hoc notum esse Deo: modo, si Antichristus sit futurus et Deus hoc (118) noscat, adhuc est contingens quod Antichristus sit futurus, et per consequens an Deus scit Antichristum fore adhuc est contingens, sed si Adam fuit et Deus hoc noscat, non est possibile Adam numquam fuisse et Deum hoc nosce, sed est necessarium Adam fuisse et Deum hoc nosce; vel potest dici quod non aliter novit facta quam fienda, quia non per mutationem sui novit facta esse facta nec futura esse futura.
Ad secundum, dico quod Boetius intelligit quod non est possibile quod Deus iudicavit aliqua futura fore futura et non sic eveniat; de quibuscumque tamen futuris Deus disposuerit illa fore potest esse quod illa numquam sint futura, sed possibile (119) est quod creatura disposuerit aliqua fore que non erunt, immo cum quantumcumque propinqua dispositione creaturarum naturalium ad effectum stat quod effectus non producatur.
{29.1} Et pro illa solutione facit illud Gregorii Moralium, libro 16, capitulo 4: "omnipotens Deus, et si tempus uniuscuiusque ad mortem prescit quo eius vita terminabitur, nec alio tempore quisquam mori poterit nisi illo quo morietur, quid est igitur quod dicitur de iniquis 'iniqui sublati sunt /T92ra/ ante tempus', nisi quod omnes qui presentem vitam diligunt longiora sibi eiusdem vite spatia promittunt?".
Ad tertium, quando dicitur "si aliqua consequentia est necessaria, si non potest impediri per aliquam quin (120) antecedens sit verum, non potest impediri quin (121) consequens sit verum", hic dico quod impedire proprie significat aliquid esse vel fore vel fuisse et postea impeditum esse; et sic dico quod nullus potest impedire quin A sit verum vel fuerit (122) verum, nec etiam potest impedire quin A erit, quia tunc A posset desinere esse futurum ante positionem rei in esse; si autem intelligatur sic: quando (123) aliqua consequentia est necessaria, qui non potest facere quin antecedens sit verum non potest facere quin consequens sit verum, et tunc dico quod, quantumcumque ab eterno Deus sciverit A esse futurum, adhuc potest creatura facere A numquam fuisse scitum a Deo esse futurum.
Unde dico hic propositiones.
{31.1} Prima est de contingenti ad utrumlibet, cuius (124) futuritio dependet a contingente libertate voluntatis create, potest voluntas ita facere quod Deus ab eterno sciverit illud esse futurum et potest facere quod Deus numquam sciverit illud esse futurum; patet, quia potest facere quod illud semper fuerit futurum et potest facere quod numquam fuerit (125) futurum.
{31.2} Secunda, quod illud quod numquam prescivit Deus fore potest creatura facere Deum prescivisse fore, et illud quod semper prescivit fore potest facere eum numquam prescivisse fore.
{31.3} Tertia: aliqualiter fuit ab eterno et creatura potest facere quod numquam sic fuerit, et aliqualiter /C88va/ potest semper fuisse et numquam taliter fuit; et quando arguitur oppositum "illud quod est posterius non potest impedire illud (126) quod est prius quin fuerit" etcetera, dico quod non (127) debet concedi quod aliquid impediat scientiam vel prescientiam Dei, sed creatura que nunc primo est potest facere, large capiendo "facere", sicut dicetur in questione de preteritis, quod A fore futurum non est a Deo prescitum nec umquam fuerit a Deo prescitum (128), quia veritas huius dependet ex aliquo quod est futurum et posterius.
Ad quartum, quando adducitur dictum Augustini, dico quod illud non dicit Augustinus, nisi (129) recitando opinionem contra quam vult arguere, sed ex intentione probat oppositum, puta quod inter liberum arbitrium, ex quo multa proveniant et libere, et prescientiam Dei que omnia previdet, non est aliqua repugnantia.
Ad quintum, quando dicitur "si Deus potest prescire quod numquam prescivit, potest prescire (130) aliquid de novo", concedo istam consequentiam, sed negarem (131) illam in sensu diviso, et causa est quia iste sunt due propositiones, quarum utraque est possibilis: "Deus prescit A fore", "Deus numquam prescivit A fore", nec possunt simul esse vere nec successive una post aliam, ideo neutra potest de novo incipere esse vera.
Ad sextum dico quod notitia vel scientia quandoque capitur pro simplici notitia, scilicet pro apprehensione, et sic Deus dicitur cognoscere omnia presentia, preterita et futura, possibilia et impossibilia; quandoque capitur pro notitia sensitiva vel iudicativa, qua iudicatur de futuris illa fore vel fore talia, et ista notitia in Deo dicitur prescientia; et ideo dicit Magister quod prescientia est tantum respectu futurorum intium, quod, si nulla essent futura, non esset in Deo prescientia; quandoque capitur /T92rb/ pro notitia tali, cum voluntate beneplaciti vel approbationis, et isto (132) modo scit Deus hominem bene facere et mereri, quia approbat, et per oppositum istius dicitur in Ewangelio "amen dico vobis nescio vos"; quandoque suitur (133) pro tali notitia cum displicentia seu detestatione, et vocatur tunc scientia reprobationis et hinc est quod, stricte (134) loquendo, soli reprobi dampnandi finaliter sunt presciti. Ex hac distinctione satis patet ad argumentum.
Ad septimum do propositiones.
{35.1} Prima est: prescientia Dei est causa omnium que producuntur et erit causa omnium que producentur; patet quia prescientia Dei est Deus.
{35.2} Secunda: prescientia Dei non est necessario causa nec erit necessario causa (135) futurorum contingentium.
{35.3} Tertia, quod ista causalis est vera "quia Deus scit Antichristum fore, Antichristus erit", et non ista "quia Antichristus erit, Deus prescivit A fore".
{35.4} Quarta, quod de quacumque creata scientia ista est vera: quia (136) Sor currit, ista est vera (137) "Sor currit", non e converso; et ideo dicit Philosophus quod ab eo quod res est etcetera.
{35.5} Quinta, quod, cum ista conditionalis est vera "si Antichristus erit, Deus scivit Antichristum fore, et si Antichristus non erit, Deus non scivit Antichristum fore", et ideo dicit Magister quod, si nulla (138) essent futura, nulla esset in Deo prescientia.
{35.6} Sexta, quod, etsi prescientia Dei sit futura causa omnium que producentur, non tamen eo quod prescientia, sed eo quod voluntas vel beneplacitum.
Ex istis satis patet ad formam argumenti.
Ad octavum et ultimum, nego consequentiam primam, et per consequens maiorem, quia hoc quod posset divina voluntas adhuc numquam determinata fuisse ad agendum A pro B tempore, non tollit quin de facto fuerit ab eterno immutabiliter ad hoc determinata, et ideo possibilitas ad oppositum non tollit certam scientiam, sed solum arguit quod sit possibile quod non fuerit eternaliter sic prescitum aut prevolitum (139).
Tertia conclusio est ista: cum hoc quod Deus presciat Sortem finaliter peccaturum, dampnandum vel salvandum, stat quod in libera potestate Sortis est vel erit quod ipse dampnetur vel salvetur.
Probatur ista conclusio primo sic, nam non contingit secundum leges presentes virtutem theologicam meliorare ad aliquod falsum credendum vel sperandum, sed spes theologica inclinat prescitum ad sperandum, quod potest consequi gratiam vel gloriam finaliter et ad habendum gloriam si (140) benefacit, igitur iste (141) prescitus potest finaliter habere gloriam.
{39.1} Item, si prescitus necessitaretur ad actum malum et non nisi per causam superiorem, igitur Deus voluntate antecedente vult istum peccare, igitur, sic petens (142) in oratione dominica (143) "fiat voluntas tua", petit peccatum suum.
Tertio: opinans vel dubitans quod (144) ad omnem actum voluntatis Deus necessitet et necessitabit eum, habet dubitare utrum de peccato commissionis posset (145) umquam penitere, etiam si diu viveret (146) et esset compos sui, et per consequens non habet de divina misericordia firmiter sperare.
Tertio arguitur per beatum Augustinum, 3 libro De libero arbitrio, ubi primo arguit sic: si prescientia Dei faceret necessitatem, igitur, cum Deus presciat quod ipsemet est facturus, sequitur quod ipse /T92va/ necessario faceret omne quod esset facturus.
{41.1} Secundo arguit sic ibidem: Deus facturus est te beatum et hoc prescit, sed non te invitum, igitur volentem te esse beatum et si volentem, igitur /C88vb/ nullo modo necessario inerit[?] tibi beatitudo.
{41.1.1} Probatur consequentia, quia nihil tam in potestate voluntatis est (147) quam ipsa voluntas; si sic, igitur beatitudo que volita est non (148) necessario sed libere erit in re, nam ut dicit (149) "si voluntas necessario volet", sequitur quod non volet, quia non erit voluntas.
{41.2} Tertio arguit sic: Deus est voluntatis nostre libere prescius, igitur voluntas nostra erit libera.
{41.2.1} Probatur consequentia, quia sic erit sicut Deus prescit, et ultra: voluntas nostra non erit libera nisi actus eius sit in potestate sua, igitur prescientia non excludit libertatem.
Quarto arguitur sic: si aliquid necessario erit ibi, quia Deus prescit illud, sequitur quod illud quod prescit necessario erit.
{42.1} Consequens falsum, quia, ut ait Augustinus "non quia Dei prescientia est, necesse est fieri que prescierit, sed tantummodo quia prescientia est, que si non certa prenoscit utique nulla est (150), fient que presciverit (151)" unde dicit Augustinus ibi quod sicut homo memorando (152) preterita non cogit facta esse que preterierunt, sic Deus prescientia sua non cogit facienda esse que futura sunt; hec Augustinus.
Quinto sic: cum predestinatione divina stat voluntatis libertas per quam predestinatus potest salvari vel dampnari, igitur.
{43.1} Probatur assumptum, pro cuius evidentia suppono quod predestinatio non sit aliud quam preordinatio gratie alicui conferende et demum[?] glorie, et in aliquibus puta in adultis salvandis sit preordinatio Dei ad coagendum eis ad actum liberum et meritorium; hec descriptio satis patet per Magistrum, libro primo, distinctione 49, capitulo 7; probatur igitur assumptum sic: actio Dei cum libero arbitrio ad liberum actum non repugnat libertati in actu, igitur nec preordinatio actionis divine, sed ista (153) est predestinatio, igitur.
{43.2} Item, predestinatio divina nullam facit necessitatem antecedentem ad actum liberum, igitur non necessitat ad actum ipsum.
{43.2.1} Consequentia patet, sed antecedens probatur, quia que importantur nomine predestinationis non necessitant, gloria enim sequitur actum, et actio Dei concomitatur actum, gratia vero Dei que precedit actum illa datur non ut necessitet ad actum sed ut voluntatem sanet et reddat potentem ad actum, ut patet per Augustinum ubique.
Sexto sic: cum reprobatione divina stat libertas voluntatis, per quam prescitus potest dampnari vel salvari, igitur conclusio vera.
{44.1} Antecedens probo, pro cuius evidentia suppono cum Magistro quod reprobatio sit (154) scientia finalis iniquitatis aliquorum et preparatio dampnationis eorum; ex hoc arguo sic: de nullo sperandum est in hac vita viventi, sed cuilibet salus sua est suadenda, igitur quilibet peccator quantumcumque prescitus penitere potest, sed non nisi actu libero voluntatis, igitur.
{44.2} Item, finalis impenitentia in malis libera est cum sit peccatum, sed eius prescientia causa est reprobationis aliquorum quoad eius effectum qui est dampnatio, igitur cum prescientia reprobationis stat libertas; patet igitur (155) conclusio.
Contra istam conclusionem arguitur primo sic: impossibile est Deum numquam scivisse /T92vb/ quod semper scivit, igitur, si Deus scivit (156) Sortem esse dampnandum (157), impossibile est Deum numquam scivisse Sortem esse dampnandum, igitur Sortes non potest facere aliquid unde ipse non dampnetur.
Secundo: si illud futurum quod dependet ex libertate voluntatis potest non evenire, et ita que prescita (158) sunt non possunt non evenire, quia, si non evenirent cum prescita sint, falleretur Dei prescientia, sed Dei prescientia non potest falli; sequitur quod Deus tali futuro non habeat prescientiam, quod est falsum.
Tertio: Deus non potest aliter res cognoscere quam cognoscit sine alienitate[?] vel variatione ex parte rerum, sed si illas, quas cognoscit contingenter fore, cognosceret non fore, cognosceret eas aliter quam cognoscit, quia aliter est cognoscere eas fore quam cognoscere eas non fore; igitur Deus, cognoscens aliquas res fore, non potest cognoscere illas non fore sine variatione ex parte ipsarum.
{47.1} Maior patet per Augustinum, Super Genesim 5, et ponitur distinctione 35 primi, ubi inquit: "Deo non audeo dicere alio modo /C89ra/ aliqua innotuisse eum ea fecisset, quam illo quo ea noverat ut faceret, apud quem non est transmutatio neque vicissitudinis obumbratio".
Quarto sic: quidquid fuit verum nec potest non fuisse verum postquam fuit verum necessario fuit verum (159), sed Antichristum fuisse prescitum fuit verum et non potest non fuisse verum postquam fuit verum, igitur necessario fuit verum.
Quinto: illud quod vere sic transiit in preteritum in essendo aliquale, quod nullo modo est tale nec potest in futuro esse tale, necesse est fuisse tale, sed Deum in A, sit A instans hesterne diei, predestinasse ad vitam eternam, sic transiit in preteritum quod in A predestinavit Deus istum ad vitam eternam et nec modo predestinat eum in A ad vitam eternam (160), nec umquam poterit eum predestinare in A ad vitam eternam, igitur necesse est Deum istum predestinasse in A ad vitam eternam, igitur ille necessario salvabitur.
Sexto: quidquid sic fuit quod nunc non est nec potest postea esse, necessarium est illud fuisse, sed veritas huius "Deus predestinat istum in A" fuit et non est nec potest postea esse, igitur necessarium est illam fuisse; et si hoc, igitur necessarium est quod hec fuerit vera "iste predestinatur in A" et per consequens adhuc est necessarium quod iste sit predestinatus.
Septimo: si Deus presciat Sortem dampnandum et potest non prescire Sortem (161) esse dampnandum, ponatur in esse, et tunc sequitur quod Deus presciens Sortem esse (162) dampnandum non est presciens ipsum esse dampnandum.
Octavo sic: Deus necessario predestinat electos, igitur non est in potestate predestinati quod ipse dampnetur.
{52.1} Antecedens probo, quia sint duo adulti sine gratia et peccent per odium fraternum[?] cum omnibus circumstantiis equalibus, excepto isto quod unus sit predestinatus et alius non; tunc, in casu illo posito, predestinatus gravius peccat quam prescitus nec potest (163) non peccare gravius illo poterit postea non peccasse quam (164) nunc gravius alio, igitur; non poterit non fuisse in hoc instanti predestinatus, igitur necessario (165) in hoc instanti fuit predestinatus.
{52.1.1} Prima pars istius antecedentis, scilicet quod predestinatus gravius peccat, patet quia est maxima circumstantia beneficentie[?], /T93ra/ igitur, si peccet, magis est ingratus Deo et per consequens gravius peccat.
{52.1.2} Alia pars eiusdem antecedentis, scilicet quod non poterit non peccasse gravius, probatur, quia ponatur quod illum qui gravius peccat Deus statim puniat; tunc, sic Deus istum gravius punivit, igitur iste gravius peccavit; consequentia est bona secundum leges presentes; si igitur non repugnat legibus quod ille peccans falsificet consequens, igitur nec quod (166) falsificet antecedens, et si sic, sequitur quod viator posset libere facere quod lex ista non fuerit (167) a Deo condita: gravius peccans gravius punietur.
Ad primum, quando dicitur "impossibile est Deum numquam scivisse quod semper scivit", quod hec in (168) sensu composito est vera, et in hoc sensu nota quod hec sit impossibilis "Deus numquam scivit illud quod semper prescivit", sed in hoc sensu non valet consequentia (169); in sensu vero diviso, sumpto (170) antecedente[?], falsum est antecedens, quia nota quod nihil quod numquam prescivit vel scivit Deus fore, potest Deus semper (171) prescivisse fore, quia hec universalis habet instantiam de quolibet futuro quod nec est nec umquam fuit.
Ad secundum dico, quod illa que prescita sunt Deo fore possunt non evenire, et (172) quando probatur oppositum, quia, si non (173) evenirent et sunt prescita evenire, posset falli divina prescientia, dicendum quod premisse repugnant, et ideo non est mirum si inferant unum impossibile; sequitur enim: non evenient, igitur non sunt prescita; et etiam e contra ex opposito consequentis bene sequitur oppositum antecedentis sic: sunt prescita fore, igitur evenient.
{54.1} Si dicatur: illa consequentia est bona: Deus iudicat (174) A fore et A non erit, igitur Deus fallitur; igitur similiter sequitur: Deus iudicat A fore et A potest non fore, igitur Deus potest falli; dico quod prima istarum consequentiarum satis est bona, sed secunda nihil valet. Bene tamen sequitur: Deus iudicat (175) A fore et A potest non fore, igitur Deus fallitur vel potest /C89rb/ numquam iudicasse A fore; immo, si A non erit, Deus umquam iudicavit A fore, ideo ex illis duabus, una de inesse et alia de possibili, non sequitur Deum posse falli.
Ad tertium
{55.1} dico primo istam propositionem, quod Deus non potest aliter et aliter cognoscere per alienitatem[?] sui iudicii, sicut facit creatura rationalis, nam idem est iudicium quo Deus primo iudicat A fore et postea iudicat A esse.
{55.2} Dico secundo, quod non est possibile Deum aliqualiter cognoscere rem et post modum in sensu composito (176) non (177) cognoscere illam sine aliqua mutatione ex parte rerum, unde, si Deus scit A fore, ipse sciet A fore quousque A erit vel fuerit.
{55.3} Dico tertio, quod, quantumcumque Deus sciat A fore, potest scire A non fore, nulla mutatione facta in re; sed tunc, si ponatur in esse, sequitur quod ipse numquam scivit A fore.
Ex istis patet ad argumentum, negando consequentiam; sed sequitur illa conclusio in sensu composito: Deus non potest non cognoscere res fore aliqualiter postquam cognovit eas fore, nisi (178) mutatione aliqua facta in alio a Deo.
Ad quartum, quando dicitur "quidquid fuit verum", dicitur (179) quod li (180) "postquam fuit verum" potest construi (181) cum hoc toto "non potest non fuisse verum postquam verum (182) fuit", et in illo sensu negat maiorem; alio modo potest construi cum predicato sic, quod postquam fuit verum necessario fuit verum, et in illo sensu concedit maiorem.
{57.1} Ad minorem, cum dicitur (183) /T93rb/ istum fuisse predestinatum non potest non fuisse verum postquam fuit verum: si capiatur in sensu composito, falsa est; si in sensu diviso, vera.
{57.2} Aliter respondeo breviter, negando minorem; immo dico quod ista "Antichristus erit" potest non fuisse vera postquam fuit vera, et istam responsionem accepto; si tamen argueretur (184) sic, quidquid fuit verum et non potest fuisse falsum postquam fuit verum etcetera; tunc negarem simpliciter maiorem.
Ad quintum dico, quod maior non est universaliter vera, quia non de illo quod sic transiit in preteritum in essendo aliquale in aliqua certa mensura, quod adhuc potest non transisse in preteritum in essendo tale in tali vel in (185) tali mensura, et sic est in proposito.
Ad sextum
{59.1} dico primo, quod quodcumque fuit et modo non est adhuc potest esse, quia Deus illud reparare (186).
{59.2} Dico secundo, quod per veritatem propositionis non intelligo (187) nisi istam propositionem (188) veram.
{59.3} Dico tertio, quod quantumcumque ista veritas fuerit, tamen adhuc est possibile illam veritatem numquam fuisse.
{59.4} Dico tamen quarto, quod illam rem que fuit veritas necessarium est fuisse, quantumcumque non sit necessarium sed contingens illam rem fuisse veritatem, et multe tales propositiones possunt deduci.
Ad septimum respondet unus doctor, quod ista "Deus presciens Sortem esse dampnandum potest non prescire" (189) etcetera non debet sic poni in esse: Deus presciens etcetera, sed sic: Deus non prescit A fore, quia prima esset impossibilis; aliter dico quod sic potest poni in esse nec ipsa est impossibilis, sed possibilis, quia est negativa que nihil ponit.
Ad octavum nego antecedens.
{61.1} Ad probationem, non credo quod predestinatus gravius peccat ceteris paribus, et cum probatur quia est maxima circumstantia beneficentie, per quem modum beneficium aggravat, dicetur alias; posito tamen quod predestinatus peccet gravius, dico quod adhuc est hec contingens "ille (190) gravius peccavit".
{61.2} Ad improbationem, concedo primam consequentiam: hee leges stant et Deus hunc gravius punivit pro peccato suo quam alium, igitur gravius (191) peccavit; et concedo quod ille (192) potest falsificare consequens, licet non possit hanc falsificare "ille gravius fuit punitus quam alius", unde contingere potest quod pro alia causa a Deo puniatur, nec sequitur ultimum consequens, quod in potestate viatoris sit facere quod illa lex non erat condita: qui (193) gravius peccavit gravius punietur.
Nono contra conclusionem arguitur sic: quando aliqua opposita sic se habent, quod impossibile est (194) ea successive verificari de eodem, cuicumque vere convenit unum eorum impossibile est sibi convenire reliquum, sed predestinatum esse et dampnari sunt huius, quia impossibile est quod (195) aliquis sit primo predestinatus et tamen quod post dampnetur, vel e converso; igitur impossibile est quod aliquis cui convenit quod sit predestinatus dampnetur, vel e converso.
Decimo: omne immutabile est necessarium, sed (196) divina predestinatio est immutabilis et quilibet etiam immutabiliter est predestinatus, igitur divina predestinatio est necessaria et quilibet predestinatus necessario est predestinatus; igitur nullus talis potest dampnari. /T93va/
Ad nonum dicendum, quod maior est falsa, in casu loquendo de talibus oppositis que respiciuntur futura contingentia, et talia opposita sunt ista (197): predestinari, presciri, dampnandum esse, salvandum esse.
{64.1} Exemplum: ista contradictoria "esse verum", "non esse verum" non possunt successive verificari hodie de ista propositione "Sor curret cras", et tamen ista propositio hodie vera potest hodie esse falsa vel e contra; similiter "fuisse futurum" /C89va/ et "non fuisse futurum" sunt opposita possibilia creaturis convenire, nec possunt sibi invicem succedere circa idem, et tamen aliquid quod fuit futurum, puta anima Antichristi, potest non fuisse futurum (198) et (199) e contra.
Ad decimum, patet ex conclusione sequenti.
Quarta conclusio est ista: in divina prescientia vel predestinatione non potest esse mutatio (200) aliqua.
Probatur primo, quia Deus est omnino immutabilis, sed prescientia Dei est Deus, igitur.
Secundo patet per Glossam super Epistulam primam ad Corinthios 14: "Deus aliquod tempus videt nec aliquid novi est in visione eius vel scientia, cum aliquid transitorie geritur, sed cum afficiuntur sensus carnales homini vel celestes mentes angelorum tunc aliquid novi est in scientia vel visione (201) eorum, igitur non est aliqua immutatio vel innovatio in scientia Dei per mutationem scibilium temporalium, sicut in nobis et in angelis accidit".
Tertio per Glossam super illud secunde Petri, capitulo ultimo, "sicut unus dies ante ipsum sic mille anni", ubi Glossa: "in cognitione divine veritatis et presentia et preterita et futura equaliter presentia constant, igitur non poterit esse immutatio in cognitione Dei".
Quarto patet per beatum Augustinum, 15 De trinitate: "scientia Dei inamissibilis est per oblivionem et omnino immutabilis".
Contra hoc arguitur primo sic: si predestinatio Dei foret immutabilis, igitur predestinatus esset immutabiliter predestinatus; consequens falsum, igitur.
{71.1} Falsitatem consequentis probo: nullus immutabiliter aliqualis potest non esse talis, sed omnis predestinatus est immutabiliter predestinatus, igitur nullus predestinatus potest non esse predestinatus (202).
Secundo: scientia Dei potest augeri et scientia eius minui, igitur potest mutari, quia aliqua potest ipse scire que ipse nescit vel aliqua nescire que ipse scit.
Tertio: ista (203) consequentia videtur bona: A nunc non est et (204) immediate post hoc erit, igitur incipiet esse; et A nunc est et post hoc non erit, igitur desinit esse; igitur ista (205) consequentia videtur bona: A nunc non est et immediate post hoc poterit esse, igitur A potest incipere esse, et ista: A nunc est, immediate post hoc poterit (206) non esse, igitur potest desinere esse; sed prescientia Dei respectu B non est aliquid sit B aliquid quod potest esse, et prescientia respectu B potest esse, igitur potest incipere esse; et similiter: prescientia respectu esse Antichristi nunc est et immediate post hoc potest non esse, igitur potest desinere esse, igitur non est immutabilis.
Quarto: nullum impedibile est immutabile (207), sed scientia Dei est impedibilis, igitur.
{74.1} Probo minorem, quia omne quod erit et (208) creatura potest facere quod non erit, creatura potest impedire, sed prescientia Dei respectu Antichristi erit et fuit ab eterno, et creatura potest facere quod nec sit nec fuit nec erit, igitur potest prescientiam Dei impedire.
Pro solutionibus /T93vb/ istorum
{75.1} dico primo, quod scientia Dei est immutabilis et est immutabiliter scientia (209) et (210) prescientia cuius est scientia vel prescientia quantum est ex parte sui.
{75.2} Dico secundo, quod alicuius est scientia cuius necessario non est scientia, vel equaliter (211) est scientia qualiter non est necessario scientia, sed cuius est contingenter scientia vel prescientia.
{75.3} Dico tertio, quod prescientia Dei nullius (212) futuri est necessario scientia vel providentia vel huius.
Et ideo ad primum concedo consequentiam et consequens; et quando probatur falsitas consequentis "nullus immutabiliter" etcetera, nego istam, quia dico quod aliud est esse immutabiliter tale, aliud necessario tale; patet in proposito, multe namque propositiones sunt de futuro que quamvis indifferenter possint esse vel vere vel false, non tamen possunt esse vere postquam fuerint false, ita quod successive primo sint vere nec postea false nec e converso; sicut patet de ista: Antichristus fuit futurus (213) et ideo ista est immutabiliter vera, sed tamen non necessario vera.
Ad secundum nego antecedens.
{77.1} Ad probationem
{77.1.1} dico primo, quod de nulla re potest Deus habere scientiam de qua prius non habuerit scientiam.
{77.1.2} Dico secundo, quod de aliquo aliqualiter scivit qualiter non sciet vel potest non scire etcetera.
{77.1.3} Dico tertio, quod satis posset dici probabiliter quod, etsi modo sciat Antichristum esse quem numquam scivit esse, non scit aliquid quod prius non scivit, sed aliqualiter scit qualiter prius non scivit.
{77.1.4} Dico quarto, quod etiam satis probabiliter dici posset quod non pluribus modis scit, quia, licet incipiat sic scire quod Antichristus est, ipse desit sic scire quod Antichristus non est qualiter prius scivit secus est (214) de nobis, et ideo scientie nostre augentur (215) vel minuuntur, non autem scientia Dei.
Ad tertium, alias patuit quod non est simile de primis consequentiis /C89vb/ et aliis, unde do propositiones istas.
{78.1} Prima est: aliqua sunt contradictoria, quorum utrumque potest esse verum, nec tamen simul cum alio nec successive post aliud.
{78.2} Secunda: aliqua est propositio vera que potest esse falsa et nullus potest eius veritatem destruere.
{78.3} Tertia: aliqua est propositio que non est vera et potest esse vera et (216) non potest incipere esse vera.
{78.4} Quarta: aliqua est propositio falsa (217) et potest esse vera, et nullus potest facere quod sit de novo vera quin si ante fuerit (218) ante fuerit vera.
Ad quartum nego minorem.
{79.1} Ad probationem nego maiorem, quia "impedire", "mutare", "destruere" et huius significant illa precessisse que impedita sunt vel destructa, sed nunc impossibile est quod prescientia qua Deus scivit Antichristum fore primo sit et postea non sit.
Quinta conclusio est ista: non est possibile quod Deus aliqualiter sciat vel velit esse, et postea non taliter sciat vel velit esse, et (219) nulla mutatio actualis vel potentialis facta sit in aliquo a Deo.
Probatur, quia impossibile est fieri transitum de contradictorio in contradictorium sine aliqua mutatione actuali vel potentiali, sed ibi est transitus de contradictorio in contradictorium, igitur mutatio, sed non (220) in Deo, igitur in alio a Deo; et sic sequitur propositum.
Contra conclusionem: si non est possibile quod Deus, sciens aliquid esse futurum, non sciat illud esse futurum sed sciat illud esse sine mutatione prius naturaliter facta in alio quam Deus sciat illud esse, tunc mutatio facta /T94ra/ in re foret causa scientie Dei.
{82.1} Consequens falsum, et contra beatum Augustinum, 15 De trinitate, capitulo (221) 12, et allegat Magister, libro primo, distinctione 48, capitulo 2.
Secundo sic: sciat Deus Antichristum fore futurum, tunc sic: si Deus scit Antichristum esse futurum, non requiritur mutatio in alio a Deo prius quam Deus sciat Antichristum non esse futurum, quia posito per ymaginationem numquam postea fiat mutatio realis aliqua, tunc foret hoc verum quod Deus non scit Antichristum fore futurum, quia sequitur: nihil mutabitur et Antichristum non est, igitur Antichristus non erit, et antecedens potest esse verum sine mutatione alicuius, igitur consequens.
{83.1} Confirmatur, quia ad Antichristum esse futurum non requiritur aliqua mutatio, sed sufficit non mutatio alterius rei.
Tertio: si sic, tunc prius naturaliter foret rem esse futuram quam Deum scire rem esse futuram.
{84.1} Probatur consequentia, quia non est possibile quod Deus nesciens rem esse futuram sciat rem esse futuram, nisi per mutationem factam prius naturaliter in alio quam Deus sciat ipsam esse futuram.
{84.1.1} Consequens falsum, quia tunc, cum omne (222) illud quod est prius naturaliter alio possit per divinam potentiam esse sine posteriori, sequitur quod Deus posset facere quod res esset futura, et quod Deus non sciret quod esset futura.
Quarto: si sic, tunc Deus sciret rem fore quia res erit (223), cum idem sit Deum esse et Deum scire, igitur Deus esset quia res erit, et ita creator dependeret in esse a creatura.
{85.1} Consequentia patet per argumentum Augustini, quo probat quod pater non sapit sapientia quam genuit, quia cum idem sit sapere et esse, si pater saperet sapientia quam genuit, pater esset sapientia quam genuit.
Pro istis posset dici sicut dictum est in solutione septimi argumenti contra secundam conclusionem, quod non ideo scit Deus res esse futuras quia res sunt future; aliter potest dici cum Magistro, libro primo, distinctione 35, capitulo 4, quod, capiendo causam pro illo sine quo non posset dici quod rem esse est causa quare Deus sciat rem esse, quia nisi aliqua res esset (224), Deus non sciret rem esse, et similiter, nisi res futura, non sciret Deus rem esse futuram.
{86.1} Si dicatur (225) quod tunc etiam e converso res non esset futura nisi Deus sciret eam esse futuram, quare igitur dicit Augustinus quod non quia sunt res ideo novit, sed ideo sunt quia novit; respondeo quod, etiam capiendo causam modo predicto, concederem non solum illam primam "quia res sunt future, novit eas Deus esse futuras" sed etiam aliam "quia Deus novit eas /C90ra/ esse futuras, res sunt future".
{86.2} Dico tamen quod ista non est vera "quia res sunt, Deus novit eas", quia, esto quod non essent, adhuc cognosceret eas; nec ista "quia Deus novit res, ideo res sunt" propter eamdem causam.
{86.3} Dico etiam istam conditionalem esse veram: "si res sunt, Deus novit eas", non tamen "si Deus (226) res, ipse sunt".
{86.4} Ad Augustinum dico, quod sub nomine "notitie", secundum Magistrum, comprehendit Augustinus beneplacitum Dei, quod est causa quare res sit.
Ad secundum et eius (227) confirmationem, dico quod probant sextam conclusionem.
Ad tertium: quidquid sit de formis aliis, nego istam consequentiam: prius naturaliter res est futura quam Deus sciat quod sit futura, igitur Deus facere potest (228) /T94rb/ quod res sit futura et quod non sciat ipsam esse futuram; verbi gratia non sequitur: Sor prius naturaliter est animal quam sit homo, igitur Deus potest facere quod Sor sit animal et quod Sor non sit homo.
{88.1} Item: prius est naturaliter artificem edificari domum quam domus sit in edificari, et tamen non potest esse quod artifex faciat domum et quod nulla domus (229) sit in fieri.
{88.2} Item: prius naturaliter est hominem peccare mortaliter quam esse in peccato mortali, et tamen non potest esse quod homo peccet mortaliter nisi fuerit etiam in peccato mortali.
Ad quartum dico, quod non sequitur, et quando probatur consequentia per modum arguendi beati Augustini, patuit alias quo modo debet intelligi.
Sexta conclusio est illa: Deus in hoc instanti sciens vel volens Antichristum fore, potest non scire vel velle Antichristum fore sine quacumque mutatione.
Probatur, quia contingenter scit et vult Antichristum fore, igitur potest non velle nec scire Antichristum fore; ponatur in esse, et tunc sequitur quod nulla est facta mutatio, quia ab eterno sic voluit.
Contra, quia tunc posset Deus facere de sua potentia absoluta quod non vellet illud pro nunc, et tunc vel faceret aliquid in creatura vel non sed in se ipso: si in creatura, tunc fieret mutatio in creatura, quod est contra conclusionem; si in se ipso faceret aliquid quod nunc non facit, ipsemet mutaretur, quod est impossibile, et etiam contra conclusionem.
Secundo: illa potentia pro qua non potest Deus nunc non scire vel non velle Antichristum non fore, aut est activa aut passiva: si est passiva (230), tunc est ad formam quam potest recipere, et ita Deus esset mutabilis; si sit activa, tunc ut sic agit in aliud, igitur ut sic aliud patitur, et per consequens aliud mutatur.
Ad primum istorum dico, quod Deus per solum velle suum potest in hoc instanti velle Antichristum non fore sine quacumque factione in se vel in alio, nisi capiatur "facere" valde large pro "velle", nec tamen de novo sic volet sed ab eterno sic voluit, et ideo in Deo nulla erit nova voluntas nec scientia.
Ad secundum, concedo quod illa est potentia Dei per quam Deus potest pro nunc non velle Antichristum non fore, et dico quod est activa, quia Deus est potentia activa; et nego consequentiam "igitur ut sic agit in aliud extra se ipsum", quia sufficit sola volitio in Deo ut dictum est.
Ad argumentum principale in oppositum questionis patuit in prosecutione prime conclusionis presentis questionis. Hec de ista questione.



Quaestio 36. (Full text)

Utrum Deus facere possit futurum numquam fore.
Arguitur primo quod non, quia, demonstrato quocumque futuro, sequitur: Deus vult hoc futurum fore, igitur hoc erit; antecedens est necessarium, igitur consequens.
Quod antecedens sit necessarium probatur, quia quidquid Deus vult non potest non velle, cum sua voluntas sit immutabilis, Malachia 3: "ego Deus et non mutor" et Iacobus 2: "apud quem non est transmutatio" etcetera; quod autem sequeretur ipsam voluntatem esse mutabilem patet, quia, si homo vellet modo unum postea aliud, voluntas eius mutaretur, igitur eadem ratione de Deo.
Oppositum arguitur: Deus posset in hoc instanti totum mundum adnihilare et nullam rem /C90rb/ postea producere, /T94va/ igitur potest facere futurum numquam fore.
Consequentia est nota, sed antecedens probatur, quia postquam mundus non fuerat Deus mundum creavit, igitur Deus potest mundum adnihilare quandocumque voluerit.
Breviter vocando futurum illud quod erit, sicut Antichristum vel diem iudicii vel huius, pono de questione conclusiones; prima conclusio: quodlibet futurum contingenter est futurum.
Probatur: quodlibet quod a Deo producetur contingenter ab ipso producetur, quia Deus ad extra nihil agit necessario, sed quodlibet futurum a Deo producetur quod ad productionem eius Deus concurrit ut alias probabitur, igitur et per consequens contingenter est futurum.
Contra: primo, per Anselmum De concordia, capitulo 2, dicit: necesse est fuisse quod fuit, et esse (2) omne quod est, et futurum esse omne quod erit; et (3), si necesse est omne quod erit futurum esse, igitur omne futurum de necessitate eveniet.
Secundo sic: nisi quodlibet futurum foret necessario futurum, hoc maxime videretur de merito vel demerito futuro voluntatis, sed tale quodlibet necessario erit, igitur quodlibet futurum necessario est futurum.
Minor probatur, nam illud quod agit per modum instrumenti necessario agit, sed voluntas agit per modum instrumenti; patet de Sennacherib, de quo Ysaia 10 "ve Assur virga furoris mei et baculus ire" (4) etcetera, ubi ait Glossa "sicut inanimata tantum sunt instrumenta nihil per se agentia sed per eum qui movet, sic nec Sennacherib per se sed in Dei voluntate operatus est".
Tertio (5): hec est necessaria "Antichristus erit", et eadem ratione de quolibet alio futuro, igitur quodlibet futurum necessario erit.
Antecedens probo: hec est necessaria "sol orietur cras", et hec "sol orietur cras" non est magis necessaria quam hec "Deus vult solem oriri cras", igitur hec est necessaria "Deus vult solem oriri cras" (6); tunc sic hec est necessaria "Deus vult (7) solem oriri cras", sed non minus hec "Deus vult Antichristum fore", igitur.
{8.1.1} Probo minorem, quia solus Deus potest aliquam istarum falsificare, et tantum potest unam falsificare sicut aliam et eque faciliter; igitur, si una est necessaria, et alia; vel, si non una, nec alia.
Quarto: necessarium est Antichristum dampnari (8), igitur aliquod futurum necessario erit.
Consequentia patet; antecedens probo, quia, nisi foret necessarium Antichristum dampnari sed foret in libera potestate Antichristi presciti salvari (9), posset Antichristus facere se non esse prescitum (10) et esse predestinatum, quod videtur periculosum.
Pro istis argumentis est notandum primo, quod duplex est necessitas respectu alicuius effectus: quedam est antecedens, alia est consequens; necessitas antecedens est illa necessitas qua aliquid sic est vel erit ab aliqua causa, que non est vel non erit in potestate illius esse, quod, positis omnibus aliis ad effectum requisitis, non ponatur talis effectus, sicut patet per beatum Anselmum, 2 Cur Deus homo, capitulo 17, et Augustinus, 5 De civitate, capitulo 10 et Boethium, 5 De consolatione, prosa ultima; necessitas vero consequens est illa qua sic est et non est in potestate alicuius quin illa sit.
Ex istis infero propositiones.
Prima est: nullus effectus producitur a Deo nec producetur nec producebatur ad extra necessitate antecedente; patet, quia quibuscumque positis necessariis ad productionem illius, poterat et potest illum effectum non producere.
Secunda, quod nullus effectus a qualibet sua causa pro/T94vb/ducitur nec producetur necessario necessitate antecedente.
Tertia: aliquis effectus a qualibet sua causa producitur, nec producetur ex pluribus causis et ab una producetur necessitate antecedente et ab alia non; patet, quia a creatura potest produci necessitate antecedente sed a Deo non. Item, quia actus voluntatis a voluntate libere elicitus producitur a voluntate necessitate non antecedente et ab habitu vel a notitia necessitate antecedente.
Quarta: nullus actus libere a voluntate creata productus necessario producitur necessitate antecedente; patet, quia non producitur naturaliter. Iterum, quia, positis omnibus requisitis ad productionem talis actus, potest voluntas illum non elicere .
Quinta: omnis effectus ab aliqua causa mere naturaliter productus, ab illo producitur necessario necessitate antecedente; patet, quia, positis omnibus requisitis ad productionem illius effectus, non est in potestate cause mere naturaliter agentis quod ille non producatur.
Sexta: cum hoc quod effectus producitur necessario tali necessitate antecedente, stat quod contingenter producatur; patet, quia, cum hoc quod producatur naturaliter, stat quod producatur contingenter.
De necessitate consequente pono (18) /C90va/ propositiones, pro intentione sanctorum et doctorum.
Prima est: nullus effectus producitur vel producetur necessitate consequente; patet, quia quicumque effectus producatur vel producetur, sic est vel erit in potestate alicuius quod possibile est quod ille non sit, nisi futurus sit.
Secunda: nulla res alia a Deo est necessaria necessitate (19) consequente; patet, quia quecumque res sit, possibile est illam (20) non esse.
{12.2.1} Contra, quia, secundum beatum Anselmum, ubi prius, necessitate consequente necesse est rem esse quando res est, sed alia res a Deo est quando est, igitur aliam rem a Deo necesse est esse necessitate consequente; dico, quod beatus Anselmus intelligit quod ultima consequentia est necessaria, vel intelligit quod ex quo aliquid est, semper post hoc necessarium erit ipsum fuisse; non sic de futuro, ex quo enim aliquid est futurum, non semper post hoc necessarium erit ipsum fuisse vel fore futurum; et de mente beati Anselmi dicetur post in solutione primi.
Tertia: aliqua res alia a Deo est propositio necessaria necessitate consequente, quia omnis propositio est necessaria, ex qua sequitur quod nulla propositio contingens est necessaria necessitate consequente, sed omnis propositio necessaria est sic necessaria.
Quarta: necessitas ex hoc quod est necessitas non est aliqua causa nec habet proprie causam, saltem necessitas simpliciter; patet, quia, secundum beatum Anselmum, talis necessitas nihil efficit, hoc est non est proprie loquendo causa aliqua quare, si homo est, animal est, sicut visum fuit in alia questione.
Quinta: omnis propositio necessaria necessitate consequentie est necessaria necessitate consequentis, et non e converso; patet, quia omnis propositio necessaria necessitate consequentie est propositio necessaria, sed non omnis propositio necessaria est necessaria necessitate consequentie.
Sexta: aliqualiter esset qualiter necessarium est esse necessitate consequente, dato quod nulla creatura esset quia adhuc sic esset quod Deus esset et quod chymera non esset.
Secundo notandum, quod communiter in Sacra Scriptura necessitas antecedens exprimitur tali modo loquendi, in quo modus necessitatis premittitur, ut dicendo "necesse est Christum iudicare vivos et mortuos", unde etiam Luca 23 "necesse erat occidi pascha", et 24 "necesse est impleri omnia que scripta sunt"; sed necessitas consequens exprimitur tali modo loquendi, in quo modus necessitatis mediat inter subiectum et predicatum, ut dicendo "Christus necessario mo/T95ra/rietur", "Antichristus necessario erit", unde, etsi Scriptura concedat necesse erat occidi pascha, negaret tamen istam "pascha necessario occidetur"; et concedens istam "necesse est impleri omnia", negaret tamen istam "omnia necessario implebuntur"; et concedens istam "necesse est ut veniant scandala", negaret istam "aliquis necessario faciet scandala" et huius; et de isto tamen non multum curo, nisi propter expositiones auctoritatum.
Tertio sciendum, quod consimilis distinctio fieri potest de impossibilitate, qualis est facta de necessitate, scilicet quod duplex est impossibilitas: una antecedens et alia consequens.
Ad primum dico, quod non est de intentione beati Anselmi quod futurum necessario sit futurum; immo in loco preallegato dicit contrarium, sic pariter autem verum est, quia fuit et est et erit aliquid non ex necessitate; et ideo, pro intentione beati Anselmi, dico quod beatus Anselmus omnem propositionem in qua idem predicatur de se ipso vocat necessariam, pro tanto quia consequentia est necessaria, verbi gratia argueretur a subiecto ad predicatum; unde ad huius declarationem subdit quippe non est idem rem esse preteritam et rem preteritam esse preteritam, aut rem esse presentem et rem presentem esse presentem, aut rem esse futuram et rem futuram esse futuram, sicut non est idem dicere rem esse albam et rem albam esse albam; lignum enim non semper est necessarie album, quia aliquando postquam fieret album potuit non fieri album, et postquam est album potest fieri non album; lignum vero album necesse est semper esse album, quia nec antequam sit nec postquam est album fieri potest ut album simul sit non album; ecce quod intentio beati Anselmi est, quod omnis propositio in qua idem de se predicatur sit necessaria, et hoc non debet intelligi quod sit simpliciter necessaria, sed quia non est possibile quod hoc verbum est vere predicetur de subiecto, secundo adiacens[?] quia etiam vere predicetur de predicato, unde illa non potest esse vera "lignum album est" quin ista (27) sit vera "lignum album est album"; cum hoc tamen (28) stat (29) quod hec est contingens et potest esse falsa "lignum album est album", sicut ista (30) "lignum est album", sed non cum constantia subiecti est possibile quod prima sit vera sed bene secunda; ita in proposito, ista non potest esse vera "Sor fuit" quin (31) verum sit quod preteritum est /C90vb/ preteritum, nec quod Sor est quin ita sit quod presens est presens, nec quod Antichristus erit quin futurum sit futurum; cum hoc tamen stat quod quodlibet presens aliud a Deo contingenter est presens et quodlibet futurum contingenter est futurum.
Ad secundum, concedo maiorem, quod illa est una causa inter alias, et nego minorem.
{16.1} Ad probationem dico, quod instrumentum est duplex: quoddam voluntarium et liberum, quoddam naturaliter agens; tunc dico, quod instrumentum agens libere, sicut voluntas existens instrumentum Dei per quam Deus operatur, non necessario agit nec necessitate antecedente nec necessitate consequente; instrumentum vero naturaliter agens, effectum quem naturaliter agit producit non necessario necessitate consequente, sed necessario necessitate antecedente, que non est simpliciter necessitas; et ideo, quando dicitur de Sennacherib quod nihil per se sed in voluntate Dei operatus est, concedo quod fuit instrumentum Dei; dico tamen quod in actibus intrinsecis liberis fuit instrumentum voluntarium, in extrinsecis naturale, et ex hoc non sequitur quin contingenter produxerit demeritum.
Ad tertium concedo consequentiam et nego antecedens.
{17.1} Ad probationem dico quod hec non est necessaria simpliciter "sol orietur cras", nisi forte necessitate antecedente.
Ad quartum concedo consequentiam et nego antecedens.
{18.1} Ad /T95rb/ probationem concedo (32) quod Antichristus potest salvari et potest facere aliquid unde salvabitur; utrum autem possit facere aliquid quod sit causa sue reprobationis, vel possit esse causa sue predestinationis, de hoc alias; tamen (33) pro nunc dici potest, secundum Magistrum, libro primo, distinctio 41, quod predestinatio (34) dupliciter capitur (35): uno modo pro eterna Dei electione et volitione, qua voluit alicui dare gratiam et gloriam, et illa (36) predestinatio non est ex merito nostro, unde Ad Titum 2 "non operibus iustitie"; alio modo capitur pro effectu predestinationis, et isto (37) modo capiendo predestinationem, ipsa quodam modo est sub potestate et libertate nostra, secundum illud Johannis primo, quod (38) aliqui receperunt eum etcetera; de istis tamen alias.
Secunda conclusio est ista (39): quodlibet futurum potest Deus facere non esse futurum.
Probatur sic: quodlibet contingenter futurum potest non esse futurum, alias non esset contingenter futurum, sed quodlibet futurum contingenter est futurum, ut patet per primam conclusionem, igitur quodlibet futurum potest non esse futurum.
Secundo, quia Deus potest facere quidquid fieri non implicat contradictionem, sed futuro quocumque demonstrato nullam contradictionem includit illud non esse futurum, utpote non ista "Antichristus non est futurus", alioquin hec esset necessaria "Antichristus est futurus", igitur etcetera.
Contra conclusionem istam arguitur primo sic: si futurum potest Deus facere non esse futurum: vel per potentiam suam ordinatam vel per potentiam absolutam; non (40) ordinatam, quia ipse ordinavit quodlibet futurum esse futurum, et etiam de quolibet futuro ipse ordinavit illud esse futurum, et per consequens, si faceret oppositum (41), hoc esset contra suam potentiam ordinatam; nec per absolutam, quia tunc esset in Deo aliqua potentia que excederet (42) potentiam Dei ordinatam, et per consequens in Deo foret duplex potentia.
Secundo sic: impossibile est aliquam relationem accidere alicui, vel de novo recedere ab eodem, sine mutatione facta in aliquo, sed Deus volens Antichristum fore quodam modo refertur ad creaturam, igitur non est possibile quod fiat non volens Antichristum fore, nisi fiat mutatio in aliquo, sed non in Deo igitur in Antichristo.
Tertio, confirmatur prima ratio: potentia Dei ut absoluta est non est maior potentia Dei ut ordinata est, igitur nihil potest facere Deus de potentia sua ut absoluta est quod non potest facere de potentia sua ut (43) ordinata est.
{24.1} Antecedens patet, quia potentia Dei ut ordinata est est infinita, quia opera que iam facit arguunt ipsum Deum esse et infinite potentie, igitur eius potentia ut est /C91ra/ ordinata est infinita.
{24.1.1} Antecedens patet, per illud Iohannis 4 "opera que ego facio in nomine patris mei ipsa testimonium perhibent[?] de me", et ibidem "si non vultis mihi credere operibus credite ut credatis et cognoscatis quia ego in patre et pater in me est"; unde Magister, libro primo, distinctione 3, capitulo 2: "accedat quevis creatura et faciat tale celum et talem terram et dicam quod Deus est (44)".
Pro solutionibus istorum, quia doctores frequenter loquuntur de potentia ordinata et potentia absoluta Dei, unde pono de hoc propositiones.
{25.1} Prima est, quod potentia Dei absoluta et ordinata sunt eadem potentia et una essentia, quia potentia Dei est Deus.
{25.2} Secunda, quod potentia absoluta non est maior potentia ordinata, nec e converso; patet /T95va/ ex quo sunt eadem potentia.
{25.3} Tertia: nihil potest Deus facere de potentia absoluta quin illud possit facere de potentia ordinata; patet, quia ponatur quod faciat, et tunc sequitur quod preordinavit illud fieri, igitur illud processit de potentia ordinata.
{25.4} Ex qua sequitur quarta, quod Deus non potest oppositum facere illius quod preordinavit (45) facere; patet, quia ista foret possibilis "Deus facit oppositum illius quod ipse ordinavit facere".
{25.5} Quinta: oppositum illius quod Deus ordinavit facere potest Deus facere, et multa ordinavit Deus facere que ipse potest non facere, et multa que non ordinavit Deus facere potest Deus facere, et ad istum sensum dicunt doctores Deum posse aliquid de potentia absoluta quod non de ordinata, unde consimili modo loquendi utuntur iuriste, verbi gratia: rex potest de facto multa que non potest de iure iam statuto, et sic dicitur quod Deus de sua potentia absoluta potest multa facere de facto que non currunt secundum legem ordinatam.
{25.6} Sexta, quod, licet multa que Deus non ordinavit possit Deus facere de facto, non potest tamen de facto facere que non ordinavit.
Ex istis, ad primum dico, quod futurum potest Deus facere non esse futurum et de potentia absoluta et ordinata; quando dicitur quod non per potentiam ordinatam, quia Deus ordinavit etcetera, dico quod, quantumcumque Deus sic ordinaverit, adhuc potest esse quod Deus semper ordinaverit oppositum; et ideo stat cum hoc, quod Deus potest facere futurum non esse futurum per potentiam ordinatam, et non est possibile quod Deus faciat aliquid de potentia absoluta (46), nisi etiam faciat de ordinata.
Ex istis patet ad confirmationem.
Ad secundum, concedo maiorem et, posito quod minor sit vera, scilicet quod Deus volens Antichristum fore sic referatur ad creaturam, dico quod non est possibile quod Deus primo velit Antichristum fore et postea non velit Antichristum fore sine quacumque mutatione, Deus tamen volens Antichristum fore potest velle Antichristum non fore sine quacumque mutatione.
Tertia conclusio est ista: aliquid est futurum quod creatura facere potest (47) non esse futurum.
Probatur: actus libere a voluntate creata eliciendus est futurus, sed voluntas facere (48) potest illum non esse futurum, igitur.
Probatur minor, quia, si non posset facere illum non esse futurum et (49) esset factura illum esse futurum, necessario faceret illum esse futurum, et per consequens necessitaretur ad illum producendum; consequens falsum quia tunc non libere produceretur.
Secundo sic: agens potest facere effectum non esse futurum in cuius potestate est illum producere vel non producere, sed in potestate voluntatis est producere actum libere ab ipso producendum et non producere, igitur.
{31.1} Minor patet, quia Genesi 4 dicitur homini "subter[?] te erit appetitus tuus et tu dominaberis", illius Glossa interlinearis "id est in potestate tua erit quia liberum arbitrium es", a quo loco Scripture quod capiendo dicit Augustinus, primo De libero arbitrio, capitulo 14, quod ipsi menti regnum in libidine eterna lege concessum est propter quod regnum nobis concessum et sic in potestate nostra posita, Apostolus monet liberum arbitrium Ad /C91rb/ Romanos 6 dicit: "non regnet peccatum in vestro mortali corpore".
Contra conclusionem istam arguo sic: sit A actus producendus voluntate Sortis, probo tunc /T95vb/ quod Sor non potest non producere A et arguo sic: si Deum velle Sor facere A esset simpliciter necessarium, Sortem facere A esset simpliciter necessarium, igitur, si Deum velle Sortem facere A sit Sorti necessarium, Sortem facere A erit Sorti necessarium, sed Deum velle Sortem facere A est Sorti necessarium, igitur Sortem facere A est Sorti necessarium.
{32.1} Minor probatur, quia, si foret in potestate Sortis aliquo modo Deum velle Sortem facere, tunc posset Sor facere aliquid, unde aliquo modo causaliter sequeretur Deum aliquid ab eterno voluisse; consequens impossibile, quia tunc illud quod est temporale esset aliquo modo causa illius voluntatis Dei que eterna est, que est contra Magistrum, libro primo, 38 distinctione, capitulo 4.
Secundo (50) sic: effectum (51) futurum, qui nullo modo est in potestate Sortis, non potest facere Sor (52) non esse futurum, sed actus voluntatis Sortis futurus nullo modo est in potestate Sortis, igitur.
{33.1} Probo minorem: nam, si ad aliquem effectum requiratur aliquid (53) quod (54) non sit in potestate Sortis, nec effectus erit in eius potestate, patet; si enim non possem equitare nisi haberem equum, et habere (55) equum nec est nec fuit in potestate mea, mirabile videtur quo modo equitare erit in potestate mea; similiter, si certus effectus non possit fieri sine certo instrumento, et illud instrumentum habere vel non habere nullo modo cadit sub potestate mea, nec effectus ille cadit sub potestate mea; modo volitio determinaretur ad actum voluntatis Sortis futurum, et illa nullo modo in potestate Sortis, igitur etcetera.
Ad ista dico, quod actus aliquis dicitur esse in potestate alicuius, quando cum influentia Dei generali et aliis requisitis potest actus ille produci; tunc ad formam concedo maiorem et nego minorem, unde dico quod Deum velle Sortem facere A non est Sorti necessarium, nec ex hoc sequitur quod in potestate Sortis sit quod Deus velit Sortem facere A vel non velit.
{34.1} Dico (56) etiam secundo, quod non quia Sor faciet A Deus vult vel voluit Sortem facere, sed e contra, quia Deus voluit Sortem facere A, Sor faciet A.
Ad secundum, nego minorem et nego etiam assumptum.
{35.1} Ad probationem eius, si enim argumentum concluderet, probaret quod numquam aliquid agens creatum posset aliquem effectum producere, primo quia in nullius talis agentis potestate est aliquid (57) agere nisi Deo coagente, sed non est in eius potestate quod Deus coagat, igitur non est in eius potestate quod agat; bene verum est quod illud argumentum bene probaret quod nulla res creata potest esse causa totalis alicuius effectus.
Quarta conclusio, quod nullius actus voluntatis libere producendi divina voluntas est vel erit necessitas antecedens.
Probatur multipliciter; primo sic: nullius effectus divina volitio erit necessitas antecedens qui (58) libere producetur; patet per predicta, sic est de tali actu ut ponitur, igitur.
Secundo sic: potest esse quod Deus velit aliquam creaturam rationalem aliquid facere, puta A actum, et ipsa habeat potentiam et possibilitatem ad oppositum; quo posito, arguo sic: hec creatura non de necessitate faciet A, quia hec creatura potest facere A et oppositum A pro illo instanti pro quo ponitur facere A, igitur hec /T96ra/ creatura non necessitatur necessitate antecedente facere A, si capiatur voluntas Dei qua vult A actum voluntatis produci in B instanti et cum omnibus (59) circumstantiis presuppositis ad productionem A, adhuc istis stantibus potest esse in creatura potentia ad non producendum A sed oppositum A in B instanti, igitur volitio divina non necessitat creaturam necessitate antecedente ad productionem A.
{38.1} Forte diceretur (60), quod impossibile est quod Deus velit aliquam creaturam, puta Petrum, facere (61) A pro B instanti, et tamen (62) quod in Petro sit potentia ad non faciendum A sed oppositum A pro B instanti.
{38.2} Contra
{38.2.1} non repugnat quod aliquis faciat aliquid et tamen habet posse facere contrarium, quia sic est de Deo quoad omnia que facit ad extra, igitur Deus potest sic velle /C91va/ esse de creatura, scilicet quod Petrus faciet A (63) pro B instanti et tamen quod Petrus habeat posse pro B instanti (64) non facere A sed oppositum A.
{38.2.2} Similiter, hoc videtur esse positum ab omnibus philosophis et theologis, quod creatura rationalis habet posse facere multa que non facit nec faciet; patet per Philosophum, 9 Metaphisice, ponentem quod creatura rationalis valet ad opposita.
{38.2.3} Tertio: si voluntas Dei foret necessitas antecedens talis, videtur quod nullus actus voluntatis create foret ei imputandus; probatur consequentia, quia tunc stante voluntate divina ad unum oppositum determinate, non haberet creatura rationalis plus in potestate sua non agere quam (65) brutum habet posse non appetere quando movetur ab appetibili vel quam lapis habet posse non descendere quando sursum est in aere; nec valet dicere quod, quia voluntas hoc facit volens, ideo talis actus est ei imputandus, quia similiter brutum non facit nisi appetens, et tamen sibi non debet imputari.
{38.2.4} Quarto: si voluntas Dei esset sic necessitas antecedens, qua posita (66) non staret in creatura potentia ad oppositum, mirabile videtur cur talis cui precepit Deus habere A actum foret culpandus si non haberet A actum (67), cum nec sit nec fuerit (68) in potestate habere A actum nec fuit hoc ex culpa sua nec aliena; dicit enim Augustinus, in libro De duabus animabus, "aliquem reum tenere quia non facit quod facere non potest summe iniustitie et dementie est", et 3 De libero arbitrio, capitulo primo, "ulla (69) culpa apprehendi potest ubi natura necessitasque dominatur".
Contra conclusionem arguo primo sic: si, stante volitione divina qua Deus vult Pe non (70) producere A actum voluntatis, foret in libera potestate Petri adhuc producere A actum, igitur Pe posset producere A actum etsi Deus non coageret cum eo ad productionem A actus, quod est falsum; similiter sequitur quod Pe posset producere A etsi Deus noluerit (71) Pe producere A; consequens falsum, quia impossibile est Petrum producere A nisi Deus voluerit et etiam sciverit Petrum producere A.
Secundo sic: voluntas Dei foret sic necessaria necessitate consequente quod, si Deus vellet aliquid fieri vel esse, non possit esse quin Deus sic voluerit, tunc voluntas Dei respectu cuiuslibet effectus sui esset necessitas antecedens et omnia futura ex necessitate evenirent, sed voluntas Dei nunc (72) est causa ita efficax sicut tunc esset et equaliter ad extra se habens, igitur nunc est necessitas antecedens quod tunc esset necessitas antecedens; probo quia tunc cum volitione qua Deus vellet /T96rb/ rem fore non staret potentia ad oppositum nec in Deo nec in creatura, igitur.
Tertio sic: si aliquis homo volitione in proprio genere et creata vellet aliquid fieri et voluntas (73) illa non foret impedibilis, necesse foret omnia que talis voluntas vellet fieri, et nunc voluntas Dei et tantum efficax et non plus impedibilis esset quam esset (74) voluntas talis creata, igitur a multo fortiori omnia que Deus vult fore necesse est fore.
{41.1} Confirmatur: si aliquis vellet volitione creata aliquid fieri et, stante illa volitione, possem ego impedire productionem illius effectus, tunc illa volitio foret impedibilis, igitur eadem ratione, stante volitione (75) divina determinata ad productionem alicuius effectus, si in me sit potentia ad impediendum productionem illius effectus, possem ego facere voluntatem divinam impedibilem.
Quarto: si, stante volitione divina qua vult A fieri, stat in Petro potentia ad non producendum A, pono tunc quod Deus velit immutabiliter A non fieri, tunc adhuc potest Pe producere A; faciat igitur Petrus quantum facere potest ad productionem A: vel tunc producet A vel non; si non, habeo propositum quod Petrus non potest producere; si Petrus producet A et Deus vult A non produci, igitur Deo invito Petrus (76) producet A.
Quinto: si Petrus potest producere A actum: aut igitur Deo coagente, aut per se sine Deo coagente; non sine Deo coagente, constat, sed Deo coagente; tunc, si Deus noluerit (77) cum Petro agere ad productionem A, non posset Petrus tunc producere A; consequentia patet in aliis: nam, si Petrus non posset portare A lapidem sine Paulo coadiutore, si Paulus nollet, Pe non posset, et consimiliter in proposito.
Ad primum nego consequentiam, quia dico quod Petrus non potest producere A nisi Deus voluerit /C91vb/ Pe producere A, quia ad istam sequitur ista: hec est possibilis "Deus non vult Pe producere A et Pe producit A", sed cum hoc stat quod hec sit possibilis "Deus non vult Pe producere A et Pe producere potest A".
Ad secundum, concedo maiorem. Ad minorem (78) dico quod voluntas Dei est ita efficax sicut tunc, sed (79) non est ita necessaria sicut esset tunc, quia nunc respectu futuri est contingens, tunc cum esset causa necessaria, et ideo tunc non staret possibilitas ad oppositum sicut nunc stat.
Ad tertium, dico quod consequentia non valet nec est simile, quia, si aliqua volitio creata sit, semper (80) post hoc necesse est illam fuisse, et ideo, si illa non posset impediri, necesse foret volitum ab ea esse vel fore, sed non consimiliter est de divina volitione, quia ipsa non est sic volitio quin (81) potest esse quod ipsa non sit nec fuerit respectu illius obiecti volitio, et ideo cum tali volitione qua vult Deus rem fieri, licet ipsa non sit impedibilis, stat potentia ad oppositum.
{46.1} Per idem ad confirmationem.
Ad quartum, dico quod, etsi Deus non voluerit A actum produci, potest tamen Petrus producere A, et quando ultra arguebatur "faciat igitur Pe quantum facere potest ad productionem A actus", dico quod ista repugnat, quod Deus non velit Pe producere actum quem Pe potest producere, et quod Pe agat quantum agere potest ad productionem A actus, quia, si Petrus agat quantum potest ad productionem A, producet A, et tunc Deus volet A esse productum a (83) Petro.
Ad quintum, dico quod Petrus potest producere A actum Deo coagente, et non est possibile quod producat nisi Deo coagente, et nego consequentiam, igitur, si enim Deus noluerit coagere cum Petro ad productionem A, Pe non potest producere A.
{48.1} Ad argumentum per similem de Petro et Paulo, dico quod, etsi Paulus nollet, adhuc (86) Pe (87) posset portare.
{48.2} Respondet tamen Bochingam (88), dicens quod non est simile, et ratio est, quia, si Pe non posset portare A lapidem sine auxilio Pauli et Paulus nollet, nec posset velle Pe (89), tunc non esset in voluntate Petri portare A lapidem, sed, non obstante quod non potest producere A actum nisi Deo coagente, tamen cum hoc quod Deus non voluerit Pe agere A stat potentia in Petro ad producendum A; et in isto stat tota difficultas huius materie, quo modo est quod non potest aliquid fieri nisi Deo volente et coagente, et Deum coagere vel velle nullo modo sit sub potestate vel libertate creature, et tamen ille illud fieri est in potestate creature; in creaturis enim non videtur sic posse esse, quia, si voluntas Pauli esset sic subiecta voluntati Petri quod non posset Paulus aliquid velle nisi sicut Pe vellet necessario sicut Petrus vellet, nullus actus voluntatis foret in potestate libera Pauli, sed omnis volitio Petri foret Paulo necessitas antecedens; eodem modo, si levatio digiti Petri causaret in Paulo actum voluntatis, et non posset Paulus habere actum voluntatis nisi levato digito Petri, omnem actum quem Paulus haberet haberet necessitate antecedente, igitur; a simili in proposito: si non est possibile quod habeam aliquem actum voluntatis nisi Deo coagente, et sicut vult fieri necesse est quod fiat, videtur quod nullus actus sit in libera potestate create voluntatis.
{48.3} Ad illud dico quod rationes facte bene tenent de creaturis non de Deo; et ratio est que prius tangebatur, quia voluntas creature semper est determinata et non est contingens, quin, si semel sit, necesse est semper illam fuisse, et ideo cum tali voluntate non potest stare possibilitas ad oppositum nisi illa foret impedibilis, sed voluntas divina respectu futurorum est contingens et si Deus voluit aliquid fieri possibile quod numquam voluerit illud fieri, et ideo cum tali voluntate qua vult effectum fieri stat potentia in creatura ad oppositum, immo ad utrumque oppositorum.
Quinta conclusio possit esse: non est possibile quod Deus velit (90) aliquid esse futurum et illud non sit futurum.
Patet per Augustinum, 6 Super Genesim, capitulo 2 (91), "creatoris voluntas rerum necessitas est", et /C92ra/ Enchiridion "rogandus est ut velit quia necesse est fieri si voluerit".
Sexta conclusio: si aliquid est futurum, illud ab eterno fuit futurum.
Patet, quia, quandocumque fuisset formata propositio significans vel denotans illud fore, illa semper fuisset vera, et ex illa sequitur quod nihil potest incipere esse futurum.
Ad argumentum in principio questionis, concedo consequentiam, sed dico quod antecedens non est necessarium et nego assumptum ad probationem huius. Ad auctoritates dico quod ex hoc non est voluntas Dei mutabilis, quia quidquid vult esse futurum semper voluit esse futurum. Hec de ista questione.



Quaestio 37. (full text)

Utrum futurum revelatum esse futurum possit non esse futurum.
Arguo primo quod non: Deus non potest revelare falsum (2), igitur futurum revelatum esse futurum non potest etcetera.
Consequentia patet, quia, si posset non esse futurum, ponatur in esse, tunc arguitur sic: hoc non erit, et revelatum fuit a Deo oppositum, igitur revelatum a Deo fuit falsum.
Oppositum patet, quia, 4 Regum, capitulo 20, revelatum fuit Eze quod moreretur infra certum tempus et tamen non fuit ita etcetera.
Pro evidentia questionis est
primo sciendum quid est revelatio.
{4.1.1} Revelatio communiter dicta est manifestatio ducens intellectum ad assentiendum alicui vero prius ignoto preter naturalem cursum; ex (4) illa descriptione sequitur quod illud quod erat notum non revelatur; sequitur secundo quod nullum (5) falsum revelatur; sequitur etiam quod, communiter capiendo revelationem, non solum est revelatio de presenti vel de futuro immo etiam de preterito.
{4.1.2} Alio modo, magis proprie capiendo revelationem, describitur sic: revelatio est manifestatio facta ducens intellectum ad assentiendum alicui vero de futuro prius ignoto, quod solum dependet ex divina voluntate vel libertate rationalis creature.
Secundo sciendum quod revelatio multis modis potest revelatio fieri: uno modo a Deo immediate; alio modo mediate (6).
{4.2.1} Immediate: per visionem in verbo.
{4.2.2} Mediate: quorum uno modo per aliquod signum rationale, sicut per verbum, sicut Christus revelavit fidem; alio modo per aliquod signum corporale, sicut illi qui vidit solem eclypsari per hoc fuit intimatum[?] quod Deus patiebatur tempore passionis Christi. Tertio (7) modo per aliquam speciem (8) interiorem, sicut in sompniis, et isto modo Balthasar regi fiebat revelatio ut habetur in Danieli et Pharaoni ut habetur in Genesi; alio modo per internam inspirationem sicut per spiritualem instinctum (9) spiritus sancti.
Hiis visis pono conclusiones. Prima est: quodlibet futurum immediate revelatum a Deo esse futurum potest non esse futurum.
Probatur: non quodlibet revelatum futurum esse futurum necessario erit, igitur non quodlibet etcetera, igitur oppositum, et non est maior ratio de uno quam de alio.
Consequentia patet, sed antecedens probo
primo sic: omnia futura revelata immediate a Deo erunt necessario, sed anime Christi omnia futura (10) sunt revelata immediate a Deo, igitur omnia futura talia necessario erunt.
{6.1.1.1} Consequens falsum, ut patet per aliam questionem et non minor, ut patet per Magistrum, libro 3, distinctione 14, ubi dicit quod anima Christi novit omnia que verbum.
{6.1.1.2} Similiter Anselmus, 2 libro Cur Deus homo, capitulo 13, dicit quod Christus nullam ignorantiam assumpsit, et per consequens anima sua nihil fuit ignorans.
{6.1.1.3} Confirmatur, quia non est dubium quin Christus secundum animam noverit per revelationem quibus mors sua erat utilis, quia alias pro eis non fuisset scienter mortuus, et ita non fuisset a talibus laudandus propter eorum redemptionem; novit ergo quibus mors sua fuit utilis et non novit hoc ex vi nature, igitur per revelationem; tunc sic: Christus novit per revelationem etcetera, et omne revelatum necessario eveniet, igitur omnes illi erant necessario salvandi; et ultra arguitur sic: Christus novit per revelationem quod tantum /C92rb/ illi essent salvandi pro quibus moreretur, et ex hoc necessario sequitur quod omnes alii essent /T97ra/ dampnandi, igitur omnes alii erunt necessario dampnandi, et per consequens sequitur, nisi conclusio sit vera, quod omnes salvandi sunt necessario salvandi et omnes dampnandi sunt necessario dampnandi.
Secundo sic: revelet Deus alicui beato omnia que facturus est, et sequitur quod omnia necessario erunt.
Tertio: nisi conclusio sit vera, tunc hec consequentia est bona: revelabitur quod A erit, igitur A necessario erit; sit igitur B aliquod instans ante revelationem faciendam de A, tunc sic: in B novit Deus quod A necessario erit, igitur ante revelationem novit Deus A quod necessario erit, igitur revelatio nihil ad hoc facit.
{6.1.3.1} Assumptum probatur, quia absurdum est dicere quod Deus aliqua facturus sit que non novit se esse facturum.
Quarto sic: illa necessitas qua aliquid necessario erit post revelationem aut dependet a voluntate Dei qua vult quod sic sit aut non. Non potest dici quod non, quia tunc sive voluntas Dei esset quod sic erit sive non illa res foret et ita res talis necessario foret etiam si Deus non esset, quod est absurdum (18). Si sic, igitur voluntas Dei est eius causa, sed ante revelationem erat voluntas Dei quod A esset, igitur ante revelationem erat illa necessitas; igitur enim revelatio nihil facit ad illam necessitatem.
Quinto: revelet Deus alicui in verbo aliquam talem "Cesar fuit futurus", et sit ita quod de Cesare numquam fuerit revelatio ante facta, et sit Cesar aliquid quod fuit et non erit; tunc, nisi conclusio sit vera, sequitur quod Cesar necessario fuit futurus.
{6.1.5.1} Consequens falsum, quia nec post revelationem nec ante: non post, quia post non erit; nec ante revelationem, quia revelatio antequam esset nullius necessitatis causa potuit esse, igitur.
Sexto sic, quia, si tale revelatum necessario foret, sequitur quod Deus potest necessitare se ipsum ad faciendum aliquid extra, immo facere poterit quod ipse eque necessario sit facturus aliquid sicut ipsemet necessario est.
{6.1.6.1} Consequentia patet, quia revelet (19) ipse se esse facturum (20) illud quod facturus est et patet consequentia.
Contra conclusionem istam arguitur primo sic: si revelatum immediate a Deo potest non esse futurum, sequitur quod beati non possent habere securitatem de eternitate sue beatitudinis.
Consequens falsum et contra Augustinum, 13 De trinitate, capitulo 7, ubi, post multas conditiones enarratas de beatitudine, ponit istam, dicens quod omnino beatissimum est fore certum quod ita semper erit; et 14 De civitate, capitulo 13, probat quod angeli beati certi sunt sue felicitatis eterne.
Consequentia probatur per Anselmum, De casu dyaboli, capitulo 21, ubi dicit quod illud quod potest non esse nequaquam potest certa ratione cognosci fore, et per hoc probat quod angelus non poterat prescire casum quem necesse non erat esse futurum; si igitur beatitudo Michaelis poterit non esse eterna, nequaquam certa ratione cognosci potest esse eterna, igitur ex opposito, si certus est Michael de eternitate sue beatitudinis, sua beatitudo non potest non esse eterna; et per consequens vel non erit scilicet certus vel revelatum a Deo immediate non potest non esse futurum.
Secundo sic: pono quod Sor sit facturus aliquod peccatum in fine istius anni, quod peccatum sit A, et pono quod Deus revelet angelo vel alicui beato in verbo A esse futurum, et ostendat sibi penam qua Sor puniendus, et sit visio, qua videt in verbo peccatum A fore et puniendum esse Sortem /T97rb/ propter A, B; et habeat iste angelus volitionem conformiter qua vult Sortem puniri propter A peccatum, que sit C; tunc arguitur sic: C fuit, igitur B fuit.
Illa consequentia patet, quia nihil est volitum nisi sit cognitum, et antecedens in toto tempore post primum instans producens C erit necessarium; igitur consequens; et ultra arguo: B fuit, igitur A erit, et antecedens erit necessarium antequam A sit, igitur consequens.
{8.1.1} Quod antecedens erit necessarium, patet, quia de nulla re que fuit potest Deus facere illam non fuisse, ut patet in alia questione.
Si dicatur quod est possibile quod B numquam fuit, contra: eadem ratione hoc est possibile de quacumque alia visione vel cognitione in verbo respectu cuiuscumque futuri quod illa numquam fuit, et ita nunc est possibile quod Gabriel angelus a principio sue beatitudinis numquam vidit aliquid futurum in verbo, et ita esset nunc possibile quod cognitio sua rerum in proprio genere esset perfectior et certior quam cognitio rerum in verbo, quod est falsum.
Tertio sic, quia, si sic, sequeretur quod esset possibile quod clara visio in verbo esset erronea.
Consequens falsum /C92va/, quia, secundum Augustinum, 14 De civitate Dei, capitulo 12 et 13, nec beatus ullo (27) errore falli potest nec Deus aliquem fallere potest, quia, si clara visio posset esse erronea, sequeretur quod Deus non esset veritas.
Consequentia probatur, quia secundum illam (28) visionem beatus iudicat (29) illa futura fore et firmiter adhereret quod talia erunt, sed postea non potest esse quin illud iudicium fuerit (30) et illa adhesio, igitur, si non sic eveniat sicut iudicatum est, illud iudicium fuit erroneum, et si tale iudicium igitur visio, virtute cuius fiebat, fuit erronea.
Quarto sic, quia, si sic, sequeretur quod esset possibile quod aliquis fuit simul in caritate et in peccato mortali, vel in peccato et sine peccato.
Probo consequentiam, quia pono quod Deus precepisset Michaeli in principio sue beatitudinis quod numquam vellet aliquid nisi quod sibi appareret in verbo vel in visione quam habet in verbo; rationale enim est hoc preceptum et iustum, et per consequens potest dari cuilibet creature rationali, et per consequens cuilibet beato; et pono quod videat in verbo quod grave peccatum committet Antichristus in quo finaliter perseverabit, et ideo velit eum puniri pena correspondente (31) peccato suo. Isto posito, arguo sic: si esset possibile illam (32) visionem peccati Antichristi quam Michael habuit numquam fuisse, igitur est possibile Michaelem numquam cognovisse (33) Antichristum commissurum esse tantum peccatum, quia, ut suppono, alio modo non cognovit nisi per visionem in verbo; et si non cognovit eum esse commissurum tantum peccatum, irrationabiliter voluit eum puniri tanta pena, et per consequens transgrediebatur preceptum et peccavit.
{10.1.1} Et antecedens est possibile igitur consequens est possibile, puta quod peccavit mortaliter post principium beatitudinis sue; et hec est necessaria: iste fuit in caritate a principio beatitudinis sue usque nunc, quia semper fuit beatus et semper fruitione beatifica fruebatur Deo, igitur fuit in caritate, igitur non potest non fuisse in caritate, et tamen contingens est utrum transgrediebatur preceptum sibi /T97va/ datum et per consequens utrum peccavit mortaliter, igitur contingens est utrum simul fuerit in caritate et in peccato mortali.
Consequens est falsum quia impossibile est creaturam rationalem simul esse in caritate et in peccato mortali, quia includit contradictionem quod aliquis sit simul carus Deo et non carus Deo.
Quinto sic: pono quod in raptu Pauli, quando vidit Deum per intellectualem visionem, quod vidisset tantum unum futurum contingens in verbo; sit illud A; tunc arguitur: Paulus vidit A in verbo, igitur A erit.
Ista consequentia fuit bona in tempore medio intra (34) visionem et adventum (35) A, et antecedens fuit necessarium, igitur tunc consequens.
Quod autem antecedens fuerit (36) necessarium, probatur, quia hec fuit necessaria "Paulus habuerit visionem in verbo", constat; sed illa visio fuit (37) respectu alicuius, hec similiter fuit necessaria, et non respectu alterius quam respectu A; igitur hec fuit necessaria "hec visio fuit respectu A", et sequitur: visio respectu A fuit, igitur A erit; antecedens est necessarium, igitur consequens, et ita fuit necessarium futurum illud evenire.
Sexto sic: pono quod Michael et Gabriel sint omnino equales in naturalibus et in gratuitis, et quod Deus ostendat eis in verbo duo bona equalia per specialem revelationem, puta duo gaudia accidentalia que evenient eis in finali iudicio; et pono quod utrisque Deus precipiat quod diligat bonum suum ordinate tamen[?] ad finem secundum ultimum sue potentie. Hoc posito, si postea esset possibile quod Gabriel numquam videret per revelationem factam sibi in verbo bonum illud sibi venturum esset, tunc possibile quod unum bonum speratum ab uno et equale bonum non speratum ab alio equaliter diligerentur ab istis, et dum uterque ordinate secundum ultimum potentie sue eliceret actum istum, ita quod unus ita intensive (38) et ferventer diligeret rem non speratam sicut alius diligeret rem speratam, et hoc cum omnibus similibus circumstantiis ubi uterque amaret debito modo quantum posset.
Consequens impossibile, quia tunc spes adipiscendi aliquid non ageret ad dilectionem illius, contra Augustinum, 10 De trinitate, capitulo 11 (39), ubi dicit: "cuiusque rei quilibet spem non gerit aut omnino non amat aut tepide amat quamvis quam pulcra sit videat".
Et consequentiam probo, quia per /C92vb/ casum uterque istorum elicuit respectu sui boni sperati tam intensum actum diligendi quantum ordinate potuit elicere mediante cognitione et spe illius boni sperati, sicut iste due electiones; hec tunc est necessaria "A et B fuerunt equales et equaliter intense", manifestum est ex posito; et hec contingens "Gabriel vidit illud bonum sibi venturum", et per consequens hec est contingens "Gabriel speravit hoc bonum sibi venturum"; igitur hec copulativa est contingens "A et B sunt equales et Gabriel non habuit spem de bono venturo", quia possibile est quod Gabriel non viderit bonum futurum in verbo, igitur est possibile quod numquam habuit spem de illo, igitur est possibile quod Michael et Gabriel similiter dispositi diligunt duo secundum /T97vb/ ultimum sue potentie, et unum istorum (40) est speratum ab uno et aliud non est ab alio, que est conclusio impossibilis; et per consequens utrumque bonum visum et speratum necessarium est esse visum et speratum.
Pro solutionibus istorum premitto propositiones.
Prima est: non est possibile quod verbum representet aliqualiter esse, fuisse vel fore qualiter non fuit, est vel erit; patet, quia non aliter representat esse vel fore vel fuisse nisi qualiter assentit esse, fore etcetera; sed non assentit esse, fore vel fuisse nisi qualiter est, fuit vel erit, igitur; minor patet, quia aliter erraret.
Secunda: verbum divinum necessario et naturaliter representat, scilicet qualitercumque necessarium est esse, fuisse vel fore; patet, quia non potest aliqualiter esse nisi taliter essentia representet essentia divina, alias non esset omnis veritas vel lateret eum aliquid.
Tertia: contingenter et non necessario verbum representat sibi taliter esse qualiter contingens et non necessarium est esse; patet, quia, si necessario representaret taliter esse, posset false sibi representare, contra primam propositionem.
Quarta: verbum divinum nulli creature representat aliqualiter esse nisi contingenter; patet, quia nihil agit ad extra nisi contingenter.
Quinta: nullum necessarium creature representatum (41) in verbo potest sibi non fuisse representatum; patet, quia ad hoc sequeretur preteritum numquam fuisse.
Sexta: quodlibet futurum contingenter representatum creature in verbo potest numquam sibi (42) fuisse representatum in verbo; patet, quia non magis necessarium futurum representatum creature in verbo necessario sibi (43) fuisse representatum quam sit necessarium futurum representatum ipsimet verbo, sed futurum representatum verbo non necessarium est representatum verbo, igitur.
Ad primum, pro cuius solutione do propositiones istas.
Prima est: quilibet beatus potest non esse beatus, vel nullus beatus necessario est beatus; patet, quia quilibet beatus posset adnihilari (44), unde Anselmus, De libero arbitrio, capitulo 8: "totam substantiam quam Deus de nihilo fecit potest redigere in nihilum".
Secunda: non est possibile quod aliquis primo beatus postea sit non beatus, vocando beatitudinem fruitionem beatificam Dei et visionem in eternum duraturam; patet, quia hoc implicaret contradictionem.
Tertia: nullus beatus sic est assecuratus de eternitate sue beatitudinis quin ipse possit numquam fuisse (45) assecuratus; patet, quia quilibet potest non esse beatus, et ex hoc patet quod quelibet securitas quam habet beatus de eternitate sue beatitudinis potest numquam fuisse securitas.
Quarta: nullus assensus firmus, quem habuit beatus de eternitate illa, potest numquam fuisse talis assensus firmus; apparet (46), quia contradictionem implicat quod talis assensus sit in anima et anima (47) nature sue derelinquatur et non impediatur et ipsa non assentiat sic esse sicut sibi significatur esse per illum; modo, ex quo assensus talis fuit, necessarium est illum fuisse; igitur ex quo beatus sic firmiter assentit, impossibile est beatum sic non assensisse.
Quinta: quilibet (48) beatus potest errasse /C93ra/ a principio sue beatitudinis, iudicando suam beatitudinem in eternum duraturam, et etiam quilibet beatus qui vidit in verbo eternitatem sue beatitudinis potest illam numquam vidisse in verbo.
Sexta, quod cum istis stat quod quilibet beatus sit assecuratus de eternitate sue beatitudinis (49); patet, quia ipse firmiter sine quacumque formidine assentit quod sic est et ita erit.
Ad formam igitur /T98ra/ argumenti nego consequentiam.
{15.1} Ad probationem consequentie, dico ad Anselmum quod Anselmus loquitur (50) de certitudine scientie demonstrative, non autem loquitur de certitudine adhesionis, cum qua in casu potest stare quod ipsa numquam fuerit certitudo, ut postea dicetur.
Ad secundum admitto casum, et ad argumentum cum dicitur: "C fuit, igitur B fuit", dico hic quod li "B" potest significare visionem illam vel cognitionem, non connotando, sed precise significando assensum quo assentiebatur talem penam infligendam pro A peccato; et sic capiendo B, concedo istam consequentiam: C fuit, igitur B fuit; et nego illam: B fuit, igitur A erit. Alio modo potest capi "B" pro visione, qua in verbo videtur A fore, et sic nego primam consequentiam et concedo secundam, et causa est quia isto modo quod fuit B potest numquam fuisse B, et ideo non sequitur B fuisse, quod (51) est contingens, ad C fuisse, quod est necessarium.
Ad tertium nego consequentiam et concedo quod illud iudicium possibile est fuisse erroneum, et dico quod possibile est illud iudicium (52) non fuisse ex visione verbi, ita quod verbum per modum obiecti representaverit sic fore, licet bene possit esse quod illud iudicium, quantumcumque erroneum, fuerit a verbo creatum per modum efficientis.
Ad quartum nego etiam consequentiam.
{18.1} Ad probationem, admitto casum, et ad argumentum, quando dicitur "si esset possibile illam (53) visionem peccati Antichristi quam Michael habuit numquam fuisse, igitur est possibile", dico quod non est possibile illam visionem vel assensum non fuisse quo assensit Antichristum peccaturum, sed adhuc est possibile illam cognitionem vel assensum non fuisse ex visione in verbo, vel non fuisse visionem verbi; et dico quod adhuc est possibile Michaelem erronee voluisse (54) puniri Antichristum pro peccato; et dico quod, quantumcumque ita sit quod Michael non cognoverit Antichristum esse peccaturum nisi ex visione in verbo, tamen adhuc est possibile quod numquam (55) cognoverit in verbo.
{18.2} Sed contra: scientia que est in verbo certior est scientia que est in proprio genere, sed scientia que habetur de re in proprio genere non potest non fuisse scientia postquam fuit scientia, igitur nec scientia que est in verbo potest vel potuit non fuisse scientia.
{18.2.1} Maior patet per Augustinum, 4 Super Genesim, capitulo 29, ubi ait (56) quod scientia in verbo preponi debet scientie rei in proprio genere. Dico quod beatus Augustinus capit ibi "scientia" pro certa notitia certitudine adhesionis, unde vult dicere quod non est possibile quod verbum per modum obiecti representet aliqualiter esse qualiter non est; non sic de creatura, per cuius visionem potest, vel propter indispositionem organi vel medii vel obiecti, potest assensus firmus causari per quem creatura assentiet aliqualiter esse qualiter non est vel aliqualiter non esse qualiter est.
{18.3} Sed ulterius, ad argumentum "Michael erravit volendo Antichristum puniri pro peccato et habebat preceptum ad oppositum, igitur peccavit; et antecedens est possibile igitur consequens", dicetur (57) quod conclusio non est possibilis, quia hoc non implicat contradictionem, ut alias patuit.
{18.3.1} Contra: licet hoc sit verum, tamen argumentum probat secundum legem ordinatam.
{18.3.2} Item, quia argueretur quod possibile esset eum dilexisse Deum super omnia et peccasse.
{18.4} Aliter diceretur quod preceptum numquam potest fuisse preceptum. /T98rb/
{18.4.1} Contra, quia precipere non est nisi causare quedam signa efficaciter pretendenda Deum velle sic (58) fieri ab illo cui precipitur sub certa obligatione.
{18.5} Aliter diceretur quod preceptum non esset rationale.
{18.5.1} Contra, quia de facto datum /C93rb/ est preceptum ecclesie de futuris contingentibus que numquam fuerunt in potestate ecclesie, sicut de resurrectione (59) ultima, de finali iudicio. Et ideo dicitur (60) quod preceptum illud non cadit super hoc quod videat illud in verbo vel non videat, sed super firmo assensu quem possibile est causari sine culpa sua; et ideo, si assensit, non fecit contra preceptum nec peccavit; patet de illo cui preciperetur quod non erraret etcetera.
Ad (61) quintum admitto casum, et quando arguitur "Paulus vidit A in verbo, igitur A erit", dico quod in tempore medio antecedens fuit contingens et non necessarium; quando probatur "hec fuit necessaria 'Paulus habuit visionem in verbo'", concedo, sed dico quod hec non fuit necessaria "Paulus habuit visionem de A in verbo", et ideo dico ulterius quod, esto quod habuerit visionem, et sit necessarium eum habuisse visionem de A in verbo.
Ad sextum admitto casum et nego consequentiam.
{20.1} Ad probationem concedo quod dilectiones A et B fuerunt eque intense, et dico quod hec non est (62) contingens "Gabriel vidit illud bonum (63) sibi venturum", licet hec sit contingens "vidit illud in verbo"; et ideo dico quod (64) nec (65) hec est contingens "Gabriel speravit illud bonum sibi venturum"; et ideo dico quod hec copulativa non est contingens "A et B fuerunt equales et Gabriel numquam habuit spem de bono venturo".
Secunda conclusio est ista: quodlibet futurum per verbum extrinsecum revelatum potest non esse futurum.
Probatur primo sic: verbum Dei intrinsecum, quo ab eterno predixit Deus de quolibet futuro illud esse futurum, non necessitat ad futura esse futura; immo cum illo stat quod futura tali verbo predicta possunt non esse futura; igitur multo minus verbum extrinsecum quod non est preter verbum intrinsecum nisi vox (66) vel unus sonus in aere.
Secundo sic: Christus per verbum extrinsecum revelavit quod ipse moreretur (67); igitur post revelationem potuit non mori, nisi conclusio sit vera.
{23.1} Consequens contra Anselmum, 2 Cur Deus homo, capitulo 17; similiter sequitur quod nec ipse nec angeli poterant eum a morte defendere, et ita superflue (68) venissent ad eum 12 legiones angelorum si patrem suum rogasset, cuius oppositum patebat ex dictis suis.
Tertio, quia quidquid potest Deus facere mediante causa secunda potest sine ea, si igitur mediante vocali revelatione potest facere quod A futurum necessario erit, igitur hoc potest sine revelatione tali, et tunc sequitur quod aliquid potest incipere esse necessario futurum sine revelatione prima et sine mutatione in ipso vel in quocumque.
{24.1} Consequens videtur non intelligibile, tum quia Magister dicit, libro primo, distinctione 30, capitulo 4, quod nomina que temporaliter Deo conveniunt nullo modo dici possunt sine mutatione que, quia in (69) Deo non est, oportet quod sit in creatura; tum, quia eadem ratione ante productionem mundi poterat aliquid incepisse esse futurum necessario, et tunc sequitur quod postquam aliquid ab eternitate sive ab eterno fuit contingenter futurum, quod ipsum incepisset sine tempore esse necessario futurum sive quod incepisset esse /T98va/ ab eterno necessario futurum, quod non est intelligibile, sed claudit contradictionem, quia sequitur quod in eternitate foret post (70) et posterius.
Quarto sic, quia, postquam Christus dixit Petro "ter me negabis", vel Petrus fuit necessario negaturus Christum vel contingenter. Si contingenter, sequitur propositum; si necessario, igitur Petrus non peccavit, quia nemo peccat in eo quod vitare non potest, secundum Augustinum, 3 De libero arbitrio.
Contra conclusionem istam arguitur primo sic, quia, si revelatum vocaliter (71) a Deo potest non esse futurum, sequitur quod non plus est credendum Deo revelanti quam alteri cuicumque homini (72).
{26.1} Consequens falsum et contra Augustinum, 15 De trinitate, capitulo 25: "neque enim sicut hominem (73) ita Deum cuiuscumque facti sui penitet cuius est de omnibus causa fixa summa[?] quam certa sunt ei principia".
{26.2} Probatur consequentia, quia, facta huius revelatione, manent talia contingentia ad utrumlibet sicut prius et non potest evenire quod fuerat revelatum.
Secundo sic: sequitur: hoc fuit revelatum per verbum exterius, igitur hoc erit.
{27.1} Ista consequentia patet, quia non est possibile quod revelatio sit respectu falsi, et antecedens est necessarium igitur consequens.
{27.2} Probo quod antecedens sit necessarium, quia revelari (74) a Deo per verbum exterius non est nisi hoc esse dictum, sed necessarium est hoc fuisse dictum sicut necessarium est quodlibet factum fuisse factum, igitur.
Tertio sic: nulla prophetia potest esse falsa, sed aliqua prophetia est quedam revelatio facta mediante verbo exteriori de aliquo futuro contingenti, igitur.
{28.1} Maior patet per diffinitionem prophetie datam a Cassiodoro in prologo Super Psalterium: "prophetia est divina inspiratio rerum eventus immortali veritate de nuntiatis". /C93va/
{28.2} Et minor apparet, quia prophete prophetias suas multas oretenus[?] (75) explicabant vel in scriptis redigebant.
Quarto sic: si postquam A futurum est sic revelatum a Deo fore futurum posset A non fore, sequeretur quod Deus posset aliquem decipere.
{29.1} Consequens falsum et contra beatum Augustinum, 83 questiones, questione 14, ubi per hoc probat quod corpus Christi quod assumpsit fuit verum corpus et non fantasma vel fantasticum, quia, si sic, Christus fefellit, et si fefellit, veritas non est (76). Si autem ista consequentia sit bona, eadem ratione sequitur in proposito: Deus fallit, igitur non est veritas, sed consequens est impossibile, igitur antecedens.
{29.2} Sed prima consequentia probatur, quia per revelationem vocalem potest Deus facere intellectum hominis assentire firmiter revelato; si igitur revelatum posset esse falsum et non eveniret sicut revelatum, posset intellectus hominis propter revelationem assentire alicui errori et per consequens posset falli propter revelationem Dei, et sic Deus posset fallere per revelationem, quia falli vel (77) errare non est aliud nisi approbare falsa pro veris vel vera pro falsis, secundum Augustinum, quod tamen ille faceret ex revelatione Dei, igitur etcetera.
Quinto sic: si post assertionem, qua Christus asseruit Petrum se negaturum vel qua asseruit se esse passurum a Iudeis, potuit non evenire illud quod asseruit, post assertionem suam hec fuisset contingens "Petrus non negabit Christum", vel "Christus non patietur".
Consequens falsum, quia ex illa "Christus non patietur a Iudeis" et ex una alia necessaria sequitur impossibile, igitur hec in medio tempore fuit impossibilis /T98vb/ "Christus non patietur a Iudeis".
Et antecedens probatur, quia sequeretur ista: "Christus mentitus est", et per consequens Christus (78) peccavit, quia omne mendacium est peccatum secundum Augustinum, Enchiridion, capitulo 11 (79) et in libro De mendacio; nam sequitur: A non erit futurum et Christus asseruit A esse futurum, igitur Christus mentitus est vel dixit mendacium. Hec autem post assertionem fuit necessaria "Christus asseruit A esse futurum"; probatio, quia ad hoc quod aliquid asseratur ab aliquo esse verum non oportet (80) nisi quod (81) aliquis dicat alicui et habeat voluntatem quod (82) alius cui dicit credat ei et assentiat (83) ei in dicto suo; sed, lapso tempore in quo Christus predixit discipulis suis suam passionem fore futuram, hec propositio fuit necessaria "Christus dixit eis hoc", et similiter Christus voluit ut discipuli sui sibi crederent in illo dicto, et per consequens fuit necessaria "Christus asseruit illud dictum", et conclusio est impossibilis, et non maior, ut probatum est, igitur minor, scilicet "Christus non patietur a Iudeis", igitur in illo medio tempore oppositum fuit necessarium.
Sexto sic, quia Christus predicavit iudicium esse venturum vel futurum, et hoc asseruit et non erit ita sicut predicavit (84), igitur asseruit falsum.
{31.1} Maior est necessaria et minor possibilis, igitur conclusio possibilis.
Ad primum, nego (85) consequentiam, quia, quantumcumque cum revelatione Dei stet quod oppositum sit possibile sicut cum revelatione (86) hominis, non tamen stant simul quod Deus dixerit aliquid revelando et non erit ita, sicut stant simul quod homo dicat aliquid (87) et non erit ita; et ideo magis est Deo credendum quam alteri, quia etiam homo potest mentiri et Deus non potest mentiri.
Ad secundum, concedo consequentiam, sed dico quod antecedens non est necessarium, et quando probatur quod sit necessarium (88), quia revelari a Deo per verbum exterius non est nisi hoc esse dictum, dico quod revelari plus importat, scilicet hoc esse dictum ex parte Dei et hoc esse verum; et quia hoc est contingens, quia potest numquam fuisse verum, ideo est contingens an hoc fuerit revelatum.
Ad tertium, dico quod prophetia potest esse (89) falsa, quia dico quod prophetia de futuro potest non fuisse prophetia. Ad auctoritatem Cassiodori, dico quod intendit quod non est possibile quod aliquid sit prophetatum et non eveniat; quodlibet tamen futurum prophetatum esse futurum potest non fuisse prophetatum.
Ad quartum, nego consequentiam, quia nec Deus mala voluntate (90) nec mala intentione posset inducere creature rationalis intellectum ad assentiendum alicui falso, et hoc est proprie decipere; sed, si Deus inducat vel per alium vel per se intellectum peccatoris ad errandum infligendo sibi penam pro peccato suo, non sequitur quod Deus eum decipit, sed ex Dei iustitia sibi debetur talis error tamquam pena pro peccato suo /C93vb/ et potest concedi metaphorice loquendo quod talis est deceptus; magis tamen proprie concedendum est quod decipit se ipsum quam quod Deus decipit eum; sed, si intellectus creature rationalis non propter peccatum suum inducatur a Deo ad assentiendum falso, nullo modo debet concedi quod decipitur vel quod aliquis decipit eum.
Ad quintum, dico quod fuit hec contingens post assertionem "Petrus non /T99ra/ negabit Christum", et dico quod ex ista et alia necessaria non sequitur impossibile.
{36.1} Et ad probationem, qua probatur quod sequitur ista "Christus mentitus est", dico quod non sequitur "A non est futurum, et Christus asseruit A esse futurum, igitur Christus mentitus est vel dixit mendacium", quia, ut accipitur in argumento, asserere aliquid esse verum non est aliud nisi aliquod complexum proferre cum testificatione et habere voluntatem ut alius assentiat in illo, et si talis prolatio testificativa alicuius complexi et volitio qua proferens vult alium sibi credere (92), statim erit necessarium istam assertionem fuisse; sed non sequitur: hoc quod asserebatur scitur esse falsum, igitur asserens mentiebatur, quia non sequitur nisi prolatio testificativa fuisset inordinate facta et volitio qua sic voluit fuisset mala, quod non potest esse verum de Christo; vel potest dici quod vel voluit alium assentire volitione increata, et sic esset possibile in medio tempore numquam sic voluisse et per consequens numquam sic asseruisse, vel creata, et sic esset possibile quod errasset et forsan quod secundum hominem mendacium protulisset; sed tamen non sic fecit. Ex istis patet ad sextum.
Tertia conclusio est ista: quodlibet futurum aliter quam per verbum divinum immediate vel per verbum extrinsecum revelatum potest non esse futurum.
Probatur: quodlibet futurum modis predictis revelatum esse futurum potest non esse futurum, igitur et revelatum aliis modis.
{38.1} Antecedens patet ex duabus primis conclusionibus.
Ex istis tribus conclusionibus sequitur quarta, quod futurum revelatum esse futurum potest numquam fuisse revelatum esse futurum.
Patet, quia tale verum revelatum de futuro potest numquam fuisse verum, igitur potest numquam esse vel fuisse revelatum.
Patet consequentia, quia sequitur: A numquam erit nec fuit, igitur numquam fuit revelatum fore vel fuisse; et antecedens est possibile, igitur consequens.
Secundo sic: omne absolutum, secundum quodlibet sui distinctum ab alio, potest Deus facere sine illo, igitur cognitionem absolutam revelationem de hoc quod A erit potest facere absque A nunc et semper, igitur etcetera.
Tertio sic: sit A aliquod revelabile absolute, et revelet Deus absolute Michaeli quod A erit, non tamen quando A erit; tunc arguitur sic: non obstante predicta revelatione, per mille annos post revelationem potest Deus exspectare et per duo milia et sic sine statu, igitur per infinitum tempus potest Deus esse liber ad non producendum A; igitur, ut videtur, etiam sic revelando, non necessitavit se ad producendum A, quia hec non est possibilis "Deus vult A fore et tamen nec in A nec in B nec in C vult A fore".
Quarto: revelet Deus absolute Michaeli A fore et cum hoc sibi revelet quod numquam absolute revelabit Gabrieli A fore; tunc sic: ista revelatione non obstante, potest Deus de omnipotentia cognitionem illam Michaelis vel simillimam (100) in Gabriele, et sequitur propositum.
Quinto sic: anime Christi potuit Deus revelare quod nullam creaturam specie distinctam a creatis Deus umquam crearet, et tamen, illo non obstante, posset Deus de potentia sua absoluta non tot quin plures creare, igitur etcetera.
Sexto: Deus iam revelavit absolute anime /T99rb/ Christi /C94ra/ peccatum actuale mortale Antichristi, tamen ille poterit non peccare finaliter, igitur etcetera (101).
{45.1} Minor patet, quia non necessitabit eum (102) ad peccandum mortaliter, igitur.
Contra istam conclusionem arguitur primo sic: ponatur quod Christus revelet alicui de aliquo futuro contingenti, puta A, quod ipsum sit futurum; tunc sequitur quod illud inevitabiliter eveniet, et per consequens conclusio est falsa.
{46.1} Probatio consequentie, quia aliter, post dictum Christi, hec esset contingens "A erit", et per consequens etiam "A non erit".
{46.2} Consequens (103) falsum, quia, si A non erit, cum tamen (104) sit necessarium Christum dixisse A esse futurum, ergo illud quod Christus predixit esse futurum non eveniet, et ultra quod Christus negaret se ipsum, quod est impossibile.
{46.2.1} Et hec consequentia ultima et impossibilitas consequentis patet per Glossam, super illud II Ad Thymotheum 2: "Negare se ipsum non potest", ubi dicit Glossa: "Christus qui est veritas non potest se ipsum negare", quod tamen faceret si dicta sua non impleret.
Secundo, quia ex ista conclusione videtur sequi quod Deus posset esse deceptor, ut videtur, quia (105), postquam revelatio facta est alicui a Deo et ille assensit vel credit, tamen ex tunc non potest non credidisse, si non eveniet ita deceptus fuit a Deo, qui talia esse futura illi revelavit, iuxta illud Richardi, primo De trinitate: "si decipimur domine a te decepti sumus"; sed hoc est impossibile, quod Deus aliquem decipiat (106), secundum Augustinum, 83 questionum (107) 14 (108), et Anselmum in Meditatione humane redemptionis (109).
Tertio, quia ex ista conclusione sequitur quod hec sit nunc possibilis "Christus est mentitus", quia sit ita (110) quod Christus prenuntiasset A fore assertive alicui; sit A futurum tale contingens; si post assertionem Christi, fuisset hec contingens "A non erit", ex ista et ex una propositione necessaria, scilicet "Christus asseruit A fore", sequitur, ut videtur, quod Christus sit mentitus; sequitur quod Christus peccavit, cum omne mendacium sit peccatum, secundum Augustinum, Enchiridion, capitulo 17, et primo De doctrina christiana, capitulo 45 (111), igitur.
Ad primum, nego consequentiam, et ad argumentum ultra dico quod, post predictionem huius a Christo, hec est contingens "A erit", similiter hec "A non erit"; et quando probatur quod hec sit impossibilis, quia Christus se ipsum negare non potest, verum est (112) quod dicit Glossa, quia (113) quod Christus se ipsum negare non potest laus est divine potentie; omnis enim (114) creatura rationalis sibi relicta posset se ipsam isto modo negare, idest facere quod sibi non crederetur nec credi deberet, sicut veraci prophetie; verumptamen Deus hoc non potest secundum potentiam ordinatam, numquam enim aliquid predixit (115) nec predicet quin ita erit sicut intendebat prenuntiare quod esset; tamen nulla prenuntiatio necessitat Deum quin posset non implere quod prenuntiavit vel fecit (116) credi futurum esse.
{49.1} Ad hoc (117) posset dici quod negare aliquid proprie loquendo est renuere[?] vel respuere ipsum quod includit nolle ipsius (118) et quamdam voluntatis abiectionem (119) respectu illius, et hoc competere filio Dei non potest respectu sui ipsius secundum voluntatem divinam, certum est; secundum vero voluntatem suam creatam, secundum suam potentiam ordinatam, etiam hoc non potest facere, quia anima (120) ista sic non potest Deum odire. /T99va/ Sed secundum potentiam absolutam qua sibi dimitti posset sibi unita, secundum multos non est impossibile quin anima Christi posset, saltem (121) per accidens, odire Deum vel respuere vel detestari; per se autem non est Deus detestabilis nec odiosus.
Ad secundum, nego consequentiam, unde pro isto argumento nihil asserendo, dico propositiones.
{50.1} Prima est: Deus potest in aliquo immediate vel non immediate concurrere ad errorem aliquem et ad aliquam deceptionem immediate alicuius creandam.
{50.2} Secunda, quod illam rem, que esse potest error vel que potest esse deceptio, posset Deus per se ipsum in mente alicuius creare.
{50.3} Tertia, quod Deus per se ipsum immediate non /C94rb/ potest aliquem decipere, quia hoc esset peccare.
{50.4} Quarta, quod, quantumcumque posset Deus facere quod aliquis erret, non tamen decipere, ut patuit per predicta.
Quinta conclusio (122) est ista: quodlibet revelari potest a Deo esse futurum.
Probatur: omne verum potest a Deo revelari, sed de quolibet futuro illud esse futurum est verum, igitur.
{52.1} Maior patet, quia non apparet maior ratio de uno quam de alio.
Contra: tunc beate virgini (123) beatus Petrus, antequam negaret Christum, revelare potuit quod ipse negaturus esset Christum, et per consequens beata virgo potuit sibi credere; consequens falsum, igitur.
{53.1} Falsitas consequentis probatur, quia, si credidit, necessarium est eam credidisse, sed Petrus non potuit eam decipere, igitur Petrus necessario peccavit, quod est falsum.
{53.2} Probatur minor, quia beata virgo maiorem habuit innocentiam quam aliquis habuit in Paradiso, sed nullus potuit aliquem decipisse in Paradiso terrestri, quia tunc pena precessisset culpam, igitur nec Petrus eam potuit decipere.
Secundo pro conclusione arguitur, quia ille qui eternaliter prescit et previdet futura contingentia potest, si sit virtus omnipotens, per signa aliqua talium expressiva creature angelice vel humane talia revelare; sed Dei verbum, ut patuit, evidenter prescit futura contingentia et ipse est virtus sufficienter potens creare signa et assensus in creatura quibus firmiter assentiat talia fore igitur.
Secundo contra conclusionem arguitur, quia, si sic (124), tunc posset Deus alicui revelare suam dampnationem, et tunc posset aliquem cogere ad desperationem.
{55.1} Consequens falsum, quia tunc posset cogere ad peccandum.
{55.2} Consequentia patet, quia talis haberet credere firmiter quod dampnaretur.
Tertio, quia, si sic, tunc Deus posset revelare Sorti existenti in caritate istud: "si committis ex nunc aliquod mortale peccatum finaliter dampnaberis"; possibile est enim quod Deus velit Sorti gratiam subtrahere, si incidat in peccatum mortale numquam sibi gratiam daturus; hac ergo revelatione facta Sorti, quero utrum Sor ex tunc poterit velle mortaliter peccare vel non. Si sic, igitur potest velle scienter unde miser erit, contra Anselmum, De casu dyaboli, capitulo 13; si non, igitur, illo casu posito, non esset voluntas libera a necessitate, contra Magistrum, libro 2, distinctione 25.
{56.1} Si dicatur quod illud argumentum tantum probat quod voluntas potest necessitari ad aliquid non volendum, et hoc (125) non negat Magister. Contra, quia ponatur in casu priori quod Deus revelet Sorti quod ipse finaliter dampnabitur nisi faciat aliquam actionem certam bonam, et tunc procedit argumentum quod necessitabitur ad illud volendum.
Quarto sic, quia tunc angelo vel homini existenti in caritate posset /T99vb/ Deus revelare casum suum et penam eternam sibi futuram pro culpa in qua caderet.
{57.1} Consequens videtur falsum et contra Anselmum, De casu dyaboli, 21 capitulo, ubi probat quod angelus non potuit prescivisse casum suum, scientia proprie dicta nec estimatione seu quacumque suspicione, et patet ratio, quia tunc ille casus sic prescitus induceret, si staret caritas cum scientia, dolorem et penam et non meritum, quia ponatur, sicut fuit, quod ante primum lapsum non fuerint lapsi, quia dicit Augustinus, libro Retractationum, quod omnis pena, si iusta est, peccati pena est.
Quinto sic, quia tunc ante incarnationem potuit revelari futura incarnatio.
{58.1} Consequentia patet, sed quod (126) consequens sit falsum probo, quia volo quod ratione illius revelationis Gabriel venerit ad Mariam et quod salutaverit eam (127), sicut ait Scriptura; tunc pro tempore medio inter salutationem beate virginis et tempus in quo concepit, arguo sic: Christus non est incarnandus, ergo Gabrieli (128) non est revelatum Christum fore incarnandum.
{58.1.1} Consequentia patet et in illo tempore medio antecedens fuit possibile, igitur consequens.
{58.2} Contra: Gabrieli non est revelatum quod Christus incarnabitur, igitur Gabriel non venit ad virginem nec eam salutavit.
{58.2.1} Antecedens est possibile in illo tempore medio, igitur consequens, quod est tamen impossibile.
{58.2.2} Et consequentia patet, quia per positum Gabriel non habuit aliam causam veniendi ad Mariam nec eam salutandi nisi quia fuit sibi revelatum quod Christus incarnaretur.
Sexto sic, quia alicui posset revelari numerus electorum (129) et illorum (130) qui salvabuntur per passionem Christi.
{59.1} Consequens falsum, quia demonstrato aliquo de numero istorum /C94va/, vel ille potest dampnari, et tunc Deus falleretur; consequentia patet per Augustinum, De correctione et gratia: "horum scilicet predestinatorum si quisquam perit fallitur Deus, sed nemo eorum perit, quia non fallitur Deus; si quisquam perit vitio humano vincitur Deus, sed nemo perit quia nulla re vincitur Deus"; si non, igitur necessario salvabitur.
Ad primum, concedo consequentiam et consequens; et quando probatur falsitas consequentis, concedo maiorem, scilicet quod, si Maria credidit, necessarium est eam credidisse, et nego minorem; immo dico quod Petrus potuit eam decipere ex quo enim fuit viatrix et passibilis bene potuit decipi et errare, tali errore saltem non culpabili et forsan culpabili pro quo facit illud Luca 2: "existimantes (131) illum esse in comitatu requirebant eum inter cognatos et notos".
Ad secundum, pono propositiones.
Prima est, quod homini potest Deus revelare suam dampnationem; patet, quia cuiusdam discibilis nec igitur fuit revelata sua dampnatio.
Secunda, quod etiam existenti in caritate potest Deus revelare etcetera; patet, quia forsan ille erat in caritate, quia dixit se contentari postquam divina iustitia sic exigebat. Item, quia non minus quam quod existenti in caritate potest revelare Deus quod ipse peccabit mortaliter.
Tertia, quod etiam absolute sine quacumque conditione potest Deus homini revelare quod ipse dampnabitur; patet, quia, si solum sub conditione, utpote si morietur in mortali peccato, ita possum sibi revelare hoc. Iterum, tunc non plus dampnandus posset a Deo certificari quod dampnabitur quam non dampnandus, quia non dampnandus potest certificari quod si morietur in peccato dampnabitur.
Quarta: ille cui revelaretur sua dampnatio haberet credere firmiter quod oppositum posset evenire et quod Deus non puniret eum nisi iuste et pro suis demeritis et quod poterit salvari.
Quinta, quod, etsi talis habeat desperare, illa tamen desperatio non erit sibi peccatum.
Sexta, quod talis potest iuste rogare Deum ne dampnetur; patet, quia stat cum revelatione quod ipse sit in caritate, igitur tenetur adhuc se ipsum diligere ex caritate, igitur potest adhuc iuste velle se salvari, et per consequens potest iuste pro hoc orare. Item, adhuc tenetur amare proximum suum ex caritate et velle sibi vitam eternam, sed quamdiu talis est in caritate magis vel equaliter debet se diligere et ad tantum bonum sicut proximum, igitur.
Contra: Sortes non potest velle iuste illud quod credit Deum nolle, nam unusquisque tenetur conformare voluntatem suam voluntati divine, quando novit ipsam, quia "servus sciens voluntatem domini sui et non faciens plagis vapulabit multis", Luca 12; sed talis credit voluntatem Dei esse quod ipse dampnetur, quia sibi revelatum est, igitur tenetur hoc velle, igitur non debet pro opposito orare.
Dicetur forte, quod non oportet hominem conformare se divine voluntati in volito semper, sed sufficit quod velit quod Deus vult vel licentiat ipsum velle, sicut, secundum Augustinum, Enchiridion, capitulo 10, bonus filius licite vult et optat patrem suum vivere quem tamen Deus vult mori; sed contra illud videtur esse Augustinum, 21 De civitate, capitulo 22, ubi dicit plane quod ecclesia nunc non orat pro dyabolo malo nec pro mortuis malis ut salventur, sed orat tantum pro omnibus bonis et malis hominibus si sunt in via; et addit quod, si de aliquibus malis ita certa esset ecclesia ut qui sunt illi noscet qui, licet in hac vita sunt constituti, tamen predestinati sunt in eternum ignescere cum dyabolo, tam pro illis non oraret quam nec pro dyabolo; sed, quia de nullo certa est, orat pro omnibus hominibus in corpore constitutis nec tamen pro omnibus exaudietur. Hec ille; ex quibus patet quod ecclesia non deberet orare pro aliquo quem sciret esse dampnandum etiam si adhuc viveret.
{61.6.3} Item, si Sor sciens ex revelatione se dampnandum, iuste posset orare pro salute eterna, tunc iuste posset orare quando sciret, quod oratio sua stulta foret et otiosa quoad suum intentum; consequentia patet, quia sciret quod non impetraret.
Item, si Sor iuste posset orare, tunc angelus eius bonus iuste posset orare pro salute Sortis; consequens falsum, quia nullus angelus vult nisi quod Deus vult, per Anselmum, Prosologion, capitulo ultimo: "beati non aliud volunt quam quod Deus vult"; et consequentia patet per beatum Bernardum, in Meditationibus suis, capitulo 6, ubi expresse dicit quod angeli omnes gemitus et orationes nostras sollicite audiunt et Deo reportant.
Ad primum istorum, dico quod aliud est de dampnatis, aliud de dampnandis; nam in libera potestate dampnatorum non est quod ipsi salventur nec in alicuius alterius a Deo potestate est quod ad salutem disponantur, et ideo pro ipsis non orat ecclesia; sed de dampnandis, licet sit ita quod dampnabuntur, possibile tamen est et in eorum potestate est quod ipsi numquam dampnentur, et ideo ipsi et alii debent orare pro salute eorum.
Ad secundum, dico quod, si sciret evidenter, non haberet orare, cum in casu posito ipse tenetur credere quod possibile sit quod oratio sua non sit otiosa.
Ad tertium, dico quod angelus potest iuste orare et cum hoc stat quod velit conformiter Deo quod talis dampnetur; orare tamen potest Deum quod Deus velit quod ille non dampnetur, quia credit quod Deus hoc potest velle.
Ad tertium contra conclusionem, dico quod, posito casu, Sor potest velle peccare mortaliter et velle unde miser erit.
Ad auctoritatem beati Anselmi, dicendum quod, licet nullus possit per se vel propter se velle esse miser, tamen potest velle aliquid, unde sequitur secundum ordinationem Dei quod ipse erit miser, precise si concupiscentia vehemens impellit ad volendum; nec Anselmus absolute dicit quod non posset, si sciret se esse puniendum, dato quod peccare vellet, velle unde miser esset, sed dicit quod, si scivisset, non posset volens et habens beatitudinem sponte velle unde miser esset, et intendit sensum compositionis, scilicet quod hec est impossibilis "angelus volens et habens beatitudinem scienter vult libere unde miser esset", et si loqueretur de finali beatitudine verum diceret: planum est, quia sic beatus non potest peccare scienter stante ista beatitudine. De istis alias.
Ad quartum, pro cuius solutione pono propositiones.
Prima est: Deus posset homini vel angelo innocenti in caritate existenti suam spontaneam futuram prevaricationem revelare.
Patet, quia casus iste ita est contingens et revelabilis sicut alia futura contingentia, igitur, si Deus poterit illa futura revelare, ita et casum illum.
Item, Deus potuit angelo non casuro revelasse casum casuri, igitur et illi qui fuit casurus; consequentia probatur, quia simile inconveniens sequitur utrobique, sicut patet applicando argumenta Anselmi que precipue movent quia, si unus non confirmatus prescivit casum alterius, aut ergo voluit quod caderet et sic fuit iniustus, aut noluit et tunc doluit et miser fuit.
Item, Christus de facto revelavit Iudeis quod in peccato suo morerentur, et Petro existenti in caritate quod caderet per negationem Christi, igitur.
Secunda est ista, quod Deus non posset, secundum legem iam statutam et communem, revelare primum casum, quia Deus ex sua misericordia nullum vult pati penam nisi propter culpam; hoc tamen posset de potentia sua absoluta.
Tertia est hec: angelus ex mere naturaliter cognoscibilibus non potuit preestimare casum suum.
Patet per rationem Anselmi, De casu dyaboli, capitulo 21, unde in fine capituli ait discipulus: "qui diligit intelligit", quod dicens patenter videt quod nullo modo prescire vel preestimare potuit angelus malus se facturum quod malefecit.
Quarta est ista: mediante revelatione potuit credere firmiter se casurum, quia potuit plus credere Deo quam proprie stabilitati in bono, et potuit etiam temere de propria imperseverantia propter mutationem cuiuscumque voluntatis non confirmante in bono inmobiliter, licet secundum Anselmum non posset naturaliter dubitare quin perseveraret quamdiu staret in voluntate priori firma et perfecta perseverandi sine experientia peccandi vel inclinatione.
Quinta est ista: stante amore actuali libero non solum naturali angeli ad se ipsum vel hominis in statu innocentie, ubi ex concupiscentia qualem non exprimitur, non impelleretur quodammodo quasi violenter ad malum, et simul cum hoc cognito quod pena eterna et privatio boni eterni sibi infligeretur, si peccaret non esset in potestate eius naturali scienter simul cum hiis peccare, quia amor sui non impeditus ab activitate sua per temptationem vel alio modo, cum communi Dei adiutorio, voluntatem peccandi scienter excluderet, sicut patet per Anselmum.
Hoc autem patet per illud principium Philosophi, quod volitio efficax alicuius finis facit velle scitum requiri et nolle scitum debere impedire si adesset.
Sexta est illa, quod, si non simul attenderet ad illa (158), posset peccare et sic velle unde miser esset. Ex istis satis patet ad argumentum.
Ad quintum, concedo consequentiam et consequens, et admitto casum ibi suppositum, et concedo illam consequentiam "Christus non est incarnandus, igitur Gabrieli" etcetera, et dico quod in tempore illo intermedio fuit antecedens possibile et consequens; et quando arguitur ultra "Gabrieli non est revelatum etcetera, igitur Gabriel non venit" etcetera, nego istam consequentiam; quando probatur quia per positum Gabriel non habuit aliam causam, dico quod hoc est verum, tamen adhuc est possibile quod non habuerit in causa revelationem illam. Unde dico hic primo, quod assensus quo ipse credidit fuit in causa istius vie nec est possibile quin fuerit in causa ; dico secundo, quod iste assensus fuit visio in verbo vel a visione in verbo ; dico tertio, quod, esto quod revelatio fuerit in causa, in illo tamen tempore intermedio erat possibile quod numquam fuisset revelatio in causa.
Contra, quia, si sic, tunc pro illo tempore medio fuit hec possibilis "Gabriel erravit, fuit falsus nuntius, Gabriel false et erronee iudicavit".
Dicendum quod, licet conclusio sit impossibilis secundum ordinationem Dei factam, non tamen est impossibilis secundum Dei potentiam absolutam; ex hoc tamen non sequitur "Gabriel est mendax", nec quod hec sit possibilis "Gabriel fuit mendax nuntius", positis hiis precise que prius, cuius ratio est, quia non dixisset aliquid contra conscientiam suam, quod tamen requiritur ad hoc quod aliquis mentiatur; et ideo, si quis conciperet illud per falsum nuntium et mendacem, non esset sibi concedendum, dato quod aliter evenisset quam Gabriel nuntiaverit, quod ipse fuerit falsus nuntius, sed solum quod erroneus vel quod errasset.
Ad sextum, concedo conclusionem et dico quod, quocumque demonstrato, ille potest dampnari et ille potest salvari. Et dico primo, quod numerus predestinatorum potest non esse numerus predestinatorum; dico secundo, quod ille qui est de numero predestinatorum potest non esse de numero predestinatorum et e contra; dico tertio, quod hec non est possibilis "plures salvabuntur quam Deus predestinavit salvari vel revelavit dampnari vel salvari"; dico quarto, quod hec non est possibilis "numerus predestinatorum minuetur vel augmentabitur".
Sexta conclusio est ista: aliquis potest de aliquo futuro contingenti per divinam revelationem certificari.
Probatur conclusio sic: omnis, potens alicui assentire veritati de futuro contingenti sine quacumque formidine, potest de illa confirmari per aliquam revelationem; sed aliquis potest alicui veritati de futuro contingenti etcetera, igitur.
Minor patet, quia Gabriel angelus assentit quod Christus foret incarnandus, similiter beata virgo et sine quacumque formidine.
Secundo, quia quilibet beatus assentit sine quacumque formidine quod beatitudo sua perpetuabitur, et hoc est verum et non nisi per revelationem, igitur.
Tertio, quia de quolibet articulo fidei est catholicus certificatus per revelationem, sed aliqui sunt articuli qui sunt de aliquo futuro contingenti, igitur.
Contra, quia pono quod Deus revelet summo angelo aliquam veritatem de futuro que solum dependet ex divina voluntate, utpote quod resurrectio erit et tali die vel tali; tunc sic: iste angelus non maiorem habet certitudinem de ista veritate quam prius habuit, sed prius omnino nullam habuit, ut patet alibi, igitur nullo modo habet.
Probatur maior, quia post revelationem est oppositum istius equaliter in potestate divina sicut ante erat, igitur equaliter poterit Deus hoc facere sicut ante potuit, nec aliquod inconveniens est si oppositum fiat, igitur equaliter est dubium post sicut erat ante, et per consequens non maiorem certitudinem habet post revelationem quam ante.
Secundo, quia, si sic, sequeretur quod in potestate mea esset quod maximus error causaretur in intellectu supremi angeli beati, quod apparet valde inconveniens.
Probatur consequentia, quia Deus novit meam finalem futuram perseverantiam que de communi lege ignota est supremo angelo; revelet igitur Deus sibi illam veritatem, tunc, si ex ista revelatione haberet certitudinem, posset certitudinaliter assentire; tunc arguitur sic: in cuius potestate est facere quod hoc sit falsum, in eius potestate est facere quod maximus error sit in intellectu illius angeli, sed in potestate mea est facere quod illud sit falsum, igitur.
Tertio: si sic, tunc posset angelus per talem revelationem determinate scire unam partem esse veram et aliam falsam, sicut determinate una pars est revelata et non alia.
Consequens est falsum et contra Philosophum, in primo Peryarmeneias, quia utrumque est equaliter dependens a potentia libere agente, igitur ex parte rei nihil est quare unum est magis verum quam aliud, sed ex parte rei non est quod utrumque sit verum, et per consequens neutrum sciri potest determinate esse verum nec a Deo nec ab angelo, igitur per nullam revelationem potest angelus habere certitudinem de tali futuro.
Quarto sic, quia tunc per talem revelationem posset viator certificari quod tantum ille de numero istorum duorum qui peccabit hodie finaliter salvabitur, quia hec est una veritas que revelari potest alteri istorum.
Sed hoc consequens est falsum, quia, facta revelatione illa alteri illorum, si posset esse certus de futuro revelato, pono quod sit certus: quo posito, quero aut ille assentiens revelationi debet velle peccare hodie vel non. Si sic, igitur velle peccare est licitum, et per consequens peccare est licitum quod includit contradictionem; probatur consequentia, quia non est volendum aliquid facere nisi quod licitum est facere. Si non, contra: maius malum sine omni proportione est maius fugiendum quam minus malum, sed offendere Deum eternaliter est maius malum quam offendere Deum per tempus solum, igitur hoc est magis fugiendum, igitur qui certitudinaliter adheret quod alterum faciet magis debet eligere fugere maius malum, sed hoc non potest ut credit nisi volendo hodie peccare, ideo debet hodie peccare vel velle peccare.
Quinto: nulla revelatio facta alicui maiorem facit certitudinem quam fecit revelatio facta Jone prophete, sed illa omnino nullam facit certitudinem de revelato, igitur.
Sexto, quia tunc Sor posset certificari per revelationem de peccato suo futuro; consequens falsum, igitur.
Probatur falsitas consequentis, quia, si posset assentire casum suum esse futurum, aut putaret illum fore coactum vel spontaneum; non coactum, certum est, quia non potest suspicari de aliquo cogi involuntarie; nec putare potest suum casum spontaneum fore futurum, quia quamdiu vult in veritate perseverare nullo modo putare potest se sola voluntate illam esse deserturam, sed semper dummodo habeat caritatem et iustitiam habet voluntatem perseverandi in illa, igitur dummodo est in iustitia non potest putare se esse casurum ab illa.
Confirmatur, quia, si Sor existens in caritate estimaret se casurum per peccatum aut estimaret volendo hoc aut nolendo. Si volendo, igitur peccat et iam non est in caritate, contra casum; si nolendo, contra: quanto plus hoc nollet tanto iustior esset et quanto iustior esset, tanto minus crederet se a iustitia recessurum, igitur quanto plus hoc crederet tanto minus crederet.
Ad primum, admitto casum; et quando probatur "ille angelus non maiorem habet certitudinem" etcetera, nego istam et nego consequentiam adductam pro eius probatione, quia, licet nulla sit ibi necessitas faciens certitudinem plus post quam ante, tamen fides est post que non fuit ante, et ideo non sequitur quod equaliter erit dubium angelo post sicut ante, et tum dico si non eveniat nullum inconveniens sequitur.
Ad secundum, nego consequentiam; et quando dicitur "in cuius potestate" etcetera, quia ille assensus in intellectu poterit esse falsus, quia ego possum non perseverare, tamen non sequitur quod assensum erroneum vel errorem possim causare in intellectu, sed ab illo a quo causatur iste assensus causatur iste error, si assensus sit error; nec etiam est inconveniens si in intellectu angeli possim errorem causare, quia nec est inconveniens quod in intellectu beati quoad cognitionem quam habet de rebus in proprio genere posset esse error vel assensus firmus dummodo talis error non sit perniciosus, quia per simplicem errorem solum in intellectu non impeditur a fine suo nec ab aliquo modo conformandi se in fine vel se ordinandi ad finem, et ideo ex tali errore non sequitur ipsum esse deceptum, quia nullum malum suum ex hoc provenit, nec sequitur quod inducens eum ad sic assentiendum decipiat eum, quia nec est ad malum inducti nec mala intentione inducentis; et sic intelligitur illud Augustini "beatus nec ullo errore puta pernicioso fallitur nec Deus fallere potest", quia mala intentione nihil facere potest et per consequens nec decipere potest.
Ad tertium, dico quod aliquid esse determinate verum potest intelligi dupliciter. Primo, quod sciat intellectus aliquid sic esse verum sic quod per tempora non potest esse quin sit verum, quia sic scitur esse verum, et dico quod sic nullum verum in illis de futuro determinate scitur esse verum , quia nullum istorum est sic verum determinate quin pro omni instanti pro quo tale est verum poterit non esse verum, quia potest esse quod tale numquam fuerit verum; et ad istum intellectum dicit Philosophus quod in contingentibus de futuro non est veritas determinata. Alio modo potest aliquid dici determinate esse verum, quando intellectus per actum fidei vel habitum vel per alium habitum maiorem fide qui est habitus veridicus assentit illi parti contradictionis que est vera, et ad illum intellectum potest intellectus per revelationem determinate assentire uni parti.
Ad quartum, concedo consequentiam et consequens; et quando queritur an assentiens revelationi debet velle hodie peccare vel non, dico quod non debet velle peccare hodie nec debet hodie peccare, immo magis debet velle non peccare; et ad argumentum ulterius, quando dicitur quod maius malum sine omni proportione maius est fugiendum, dico quod maius malum maius est fugiendumsive sit malum pene sive culpe, et concedo quod eternaliter offendere Deum est magis malum ceteris paribus quam solum momentanee et ideo magis vitandum, sed ille qui nec habet voluntatem hodie peccandi nec habet voluntatem umquam in posterum peccandi vitat maius malum et minus malum quantum in ipso est, quia semper vitat et fugit et vitat utrumque malum dummodo non velit peccare, et hoc est quamdiu stat in voluntate bona.
Sed contra: credit firmiter quod non potest maius malum vitare nisi per hoc quod eligat hodie facere minus malum et efficaciter vult vitare maius malum, igitur non potest non eligere minus stante efficaci voluntate ad vitandum maius malum.
Consequentia patet, quia unus actus voluntatis necessitat voluntatem ad alium ita quod stante priori actu non est in potestate voluntatis non elicere alium actum plusquam opus exterius est in potestate voluntatis stante actu efficaci ordinato ad opus tale in voluntate, sicut existente voluntate efficaci qua Sor vult ambulare ipse ambulat, ut patet per Philosophum et Commentatorem, 9 Metaphysice, capitulo 10. Hoc etiam satis patet, quia mediante cognitione aliqua vel dictamine intellectus, unus actus voluntatis necessitat voluntatem ad alium, sicut existens in mari firmiter estimans quod non possit vitam servare nisi proiciat merces in mari, si habeat efficaciter voluntatem ad salvandum vitam suam, necessitabitur ad volendum proicere merces in mari; istud patet de infirmo qui credens firmiter se non consequi posse sanitatem nisi ambulet, si sanus vult effici, necessitatur ad volendum ambulare. Eodem modo in proposito: si ille firmiter credit quod non vitabit eternam offensionem Dei si non peccet hodie et vult efficaciter vitare, igitur necessitatur ad volendum peccare hodie.
Ad illud dico: licet talis firmiter assentiat quod ille de numero istorum qui peccabit hodie finaliter salvabitur, et ex hoc non sequitur quod credet se non vitare posse maius malum nisi per hoc quod eliget hodie facere minus malum quod ad nullum malum culpe sine demerito suo, ideo novit quod aliter vitare potest unum peccatum quam per hoc quod committit aliud peccatum et propter hoc, quamvis assentiat firmiter huic cathegorematice "tantum ille salvabitur qui peccabit hodie" et velit efficaciter non eternaliter offendere Deum, tamen non necessitatur ad peccandum hodie nec ad volendum peccare hodie; sed, si intellectus haberet unum tale dictamen de quo in nullo hesitaret quod non potest vitare penam eterne dampnationis nisi peccet hodie, et habeat efficaciter voluntatem ad vitandum peccatum pro quo finaliter dampnetur, necessitabitur ad volendum hodie peccare, sed illud dictamen esset erroneum tali errore qui non potest stare in intellectu alicuius existentis in caritate, quia existens in caritate non potest carere dono scientie nec errat invite et sine suo demerito pernicioso errore; sic igitur patet quod nec talis necessitatur ad peccandum nec debet peccare.
Ad quintum, quando dicitur "nulla revelatio facta alicui facit maiorem certitudinem de revelato quam fecit revelatio facta Jone" etcetera, dico quod consequentia non apparet, quia procedit ex propositionibus negativis, unde dico quod ad certitudinem revelationis requiritur quod revelatum sit verum, et ideo Jone non fuit facta ad sensum quem ipse cepit, propter quod non est mirum si non habuit certitudinem; sed, si alicui reveletur aliquid, ipse potest habere certitudinem fidei, saltem quod sic erit sicut sibi revelatum est.
Ad ultimum, concedo consequentiam et consequens.
Et quando probatur falsitas consequentis, dico quod nullus antequam peccet potest putare vel estimare casum suum dummodo velit perseverare sine aliqua revelatione de casu suo vel sine experientia peccandi et sine fragilitate vel inclinatione ad peccandum, quia quantum ad extra si non esset revelatio nihil est quod causaret talem estimationem nec quantum ad intra nisi esset voluntas, sed voluntas dummodo velit perseverare et nihil sit ab extra motum quare voluntas imperaret intellectui ad assentiendum quod postea eadem non posset voluntas imperare intellectui ad assentiendum huic.
Probatio, quia vel esset aliquid ad extra, ut revelatio vel preceptum vel aliquid huius, ut rationabiliter posset moveri voluntas ad imperandum intellectui ad assentiendum huic, et omne tale excluditur, vel ex nullo omnino moveretur voluntas ad imperandum et hoc non potest esse quamdiu vult perseverare in veritate; similiter si sine omni motivo imperat voluntas irrationabiliter ageret et per consequens peccaret et ideo caderet antequam estimaret se esse casuram.
Ad confirmationem, dico quod Sor volendo vel non volendo, dum existit in caritate, potest estimare se casurum nec peccat; et quando arguitur "quanto plus hoc nollet tanto iustior esset", dico quod, si ordinate hoc nollet, quanto plus nollet tanto iustior esset, et hec est neganda "tunc quanto iustior esset tanto minus crederet se a iustitia recessurum", quia oppositum posset esse verum, puta quod quanto iustior esset tanto minus crederet se a iustitia casurum.