Petrus de Atarrabia on Formal Distinction

Hi Everyone,
Post of today is a contribution of Peter of Atarrabia on formal distinction. Unlike Hugh of Newcastle and Peter Thomae, Peter was a more sincere, though less original, scotist. He lectured the Sentences in the province of Navarra and then in Paris, where he most likely met John Bassol, the doctor ordinatissimus. Peter and John share concepts and style, sometimes we can find the same passages in their commentaries... it's difficult to know who is the author and who just copied. Peter and John can be considered the spanish and french/english (where John was born is still object of controversy) faces of the pure and simple scotism. No superfluous elaboration and metaphysical decorations make their tests clear, neat, concise... Peter's Commentary on the First Book of Sentences, along with John's and Peter of Aquila's, should be vademecum(s) of the good scotist. Peter's commentary, however, is not just an abbreviatio... I mean, it's not fully original, but it's not a mere exposition of Scotus' doctrine... Or maybe it is, but, as always it is, performers are also composers...
The contribution that Peter gave on formal distinction is a good example. Distinctiones 2, 8 and 31-32 of his Commentary are dedicated to this topic. There he not only explain Scotus' position, but it also defend it agains Hervaeus. As I said, it is concise and neat... a real text we can enjoy.

====================================================================================

PARS SECUNDA
DE ATTRIBUTIS IN DEO

Deinde quaeritur de distinctione perfectionum essenitalium quae usitato nomine dicuntur attrivuta. Circa quod quaeram quatuor: Primum, utrum attributa sint in idem re cum essentia divina; secundum, utrum quaecumque distinguuntur realiter distinguantur essentialiter; tertium, utrum quaecumque sunt non – idem formaliter extra intellectus distinguantur realiter; quartum, utrum attributa sint non – idem formaliter extra intellectum.



Quaestio 1
UTRUM ATTRIBUTA SINT IDEM RE CUM ESSENTIA DIVINA

Ad primum sic proceditur:
Et videtur quod attributum non sit idem in re cum divina essentia.
Quia idem non est in seipso; sed attributum est in divina essentia; ergo attributum non est idem quod divina essentia.
Praeterea, perfectio et perfectibile distinguuntur realitur; sed sic se habent attributum et essentia; ergo etc.
Praeterea, quaecumque sic se habent quod plurificato uno non plurificatur reliquum, illa distinguuntur realiter ; sed attributa plurificantur, essentia non ; ergo etc.
Praeterea, Damascenus, primo libro capite quarto: “Si dixeris istum, sapientem, etc., non naturam, sed circa naturam sunt significabis”.
Preaeterea, Augustinus, XV de Trinitate c. 8.

Contra:
Augustinus in libro De fide et simbolo dicit istam sententiam: quod “omnia quae sunt in divina substantia non sunt aliud quam ipsa substantia”.

Respondeo:
Hic quatuor sunt videnda: primo, quid sit perfectio simpliciter; secundo, quid attributum; tertio, qued attributa formaliter sunt in Deo; quarto, quod sunt idem re eum essentia divina, salvis suis propriis rationibus quiditativis.


[I. QUID SIT PERFECTIO SIMPLICITER]

De primo, ut potest haberi ex intentione Anselmi, Monologion 15 cap.: perfectio simpliciter est illud quod est “melius ipsum quam non-ipsum” cuicumque supposite absolute considerato. “Non-ipsum” non tenetur negative, ut sit sensus quod melius est ipsum quam sua negatio, quia sic quodcumque positivum esset perfectio simpliciter; sed intelligitur ibi “non-ipsum” pro quocumqe incompossibili etiam positivo, ut sit sensus: perfectio simpliciter est in quolibet melior quocumque sibi incompossibili. Dico autem “cuicumque supposito absolute considerato”, hoc est non determinando ipsum ad aliquam naturam determinatam. Exemplum: sapientia est perfectio simpliciter; tamen supposito lapidis melius est non babere ipsam quam habere, quia melius est lapidi esse lapidem quam non esse lapidem; sed ad habere sapientiam sequitur non esse lapidem, nihil autem cuicumque naturae melius est quam proprium esse.


[II. QUID SIT ATTRIBUTUM]

Quantum ad secundum, attributum dicitur dupliciter: vel quia ab alio tributum, puta a creatura, vel quia alii tributum, scilicet Deo. Quod si accipiatur pro alia vel sub alia relatione rationis quae est ipsa attributio, est nomen secundae intentionis, et sic ipsum non accipio in sequentibus. – Alio modo potest accipi attributum secundum illud quod est, scilicet pro eo quod tribuitur, et sic significat rem primae intentionis, et in isto sensu intendo de ipso pertractare vel prosequo.
Sunt autem tria de ratione attributi sic accepti: primum, quod sit formaliter perfectio simpliciter, et per hoc excluditur quaelibet relatio divina et quaelibet relatio rationis quarum neutra formaliter est perfectio simpliciter. Secundum est quod sit perfectio quasi secundaria et quasi perficiens in esse secundo sive in bene esse, et per hoc excluditur ipsa divina essentia et existentia, vita et intellectualitas, quae sunt perfectiones primae seu actus primi. Tertium est quod reperiatur in Deo formaliter, in creatura per participationem; et per hoc excluditur aeternitas, immensitas, infinitas, omnipotentia et similia quae in creaturis non reperiuntur formaliter.
Advertendum autem quod quia omnes perfectiones quae sunt in creaturis sub quadam limitatione et imperfectione et reali distinctione, sunt in Deo eminenter, sine imperfectione, limitatione et sine reali distinctione; ideo possunt diversimode accipi in comparatione ad divinam essentiam. In creaturis vero sunt quaedam perfectiones primae quae dicunt formaliter imperfectionem, puta animalitas, leonitas., et ab istis non potest accipi ratio attributi, quia attributum formaiter est in Deo et istae rationes ibi esse non possunt in Deo formaliter. Quaedam sunt perfectiones secundariae et accidentales, et istae sunt in duplici differentia: quaedam enim perficiunt sic subiectum quod ex modo suo in ipso subiecto important vel includunt quamdam imperfectionem, sicut color, calor, et similia, et a talibus etiam non accipitur attributum, sed perfectiones huiusmodi eminentiori modo sunt in Deo; quaedam vero quae in propriis speciebus sunt limitate et dicunt per consequens aliquam imperfectionem, tamen ex modo suo perficiendi subiectum non dicunt in ipso aliquam imperfectionem nec limitationem ex sua formali ratione, puta intellectus et voluntas, sapientia et potentia et similia et a talibus accipitur attributum, quia illa formaliter sunt in Deo, quia de unaquaque valium potest dici quod est melius ispum quam non-ipsum.
Ex praedictis potest colligi talis descriptio attributi: “attributum est perfectio divinae essentiae, quasi secondaria, reperta in Deo formaliter, in creatura per participationem”. Dico “quasi secondaria” non propter distinctionem realem vel essentialem inter attributum et essentia, sed propter non-identitatem formalem, sicut in sequentibus exponetur. Ex quo concludo corollarie quod sicut de ratione perfectionis simpliciter non est relatio nec secundum rem nec secundum rationem, ita nec de ratione attributi.


[III. TRIA DECLARANDA]

Quantum ad tertium declaro tria: primum, quid est esse formaliter; secundum, quod attributa sunt in Deo formaliter; tertium, quod quodlibet attributum est formaliter infinitum.
[1. Esse formaliter] De primo, ‘esse formaliter’ in aliquo non est esse originaliter sicut in potentia passiva, ut sunt formae in potentia materiae ante sui productionem; nec est esse virtualiter tantum in aliquo, ut sunt illa quae sunt in potentia activa ante sui productionem, quae pro tunc nullum habent esse nisi quia virtualiter continentur in illa; nec est esse confuse vel miscibiliter eo modo quo miscibilia sunt in mixto; sed ‘esse formaliter’ in aliquo est esse in eo secundum propriam rationem quiditativam et secundum veritatem suae perfectionis.
[2. Attributa in Deo] Quantum ad secundum ostendo quod attributa formaliter sunt in Deo, primo sic: Omins perfectio simpliciter formaliter est in Deo; sed attributa, secundum illud quod sunt, sunt perfectiones simpliciter; ergo etc. Probatur maior primo ex parte Dei sic: ut supra dicebatur, nomine Dei intelligimus ens primum, perfectum, infinitum, cui nihil deest de his quae possunt haberi sine contradictione. Tunc sic: summe perfecto non repugnat perfectio simpliciter formaliter; sed Deus est summe perfecturs; ergo sibi non repugnat perfectio simpliciter formaliter; ergo perfectio simpliciter formaliter possibilis est haberi in Deo sine contradictione, et per consequens sibi non deesse ex illa propositione praemissa.
Item, si non omnis perfectio simpliciter formaliter sit in Deo, possibile est vel erit cogitari aliquid ‘maius Duo, quod est falsum. Probatio consequentiae: illud in quo est omnis perfectio simpliciter formaliter est maius quam illud in quo non est.
Item, perfectio simpliciter in nullo reperitur perfecte nisi in primo simpliciter; sed Deus est simpliciter primum ens; ergo etc. Minor patet ex supra dictis, quia attributum, secundum illud quod est, est ‘melius ipsum quam non-ipsum’.
Secundo probo idem ex parte perfectionis simpliciter sic: Perfectio simpliciter formaliter seu quiditative est ‘melius ipsum quam non-ipsum’ et per consequens est in Deo; sed quodlibet attributum, secundum illud quod est, est perfectio simpliciter formaliter seu quiditative; ergo quodlibet attributum est formaliter in Deo
[3. Attributa infinita formaliter] Quantum ad tertium ostendo quod attributa sunt infinita formaliter sic: In ente perfectio simpliciter, ubi est eadem ratio infiniti et perfecti simpliciter, quod est formaliter perfectio simpliciter est formaliter infinitum; sed in ente perfecto simpliciter, quod est Deus, est eadem ratio infiniti et perfecti simpliciter; ergo quod est in Deo perfectio simpliciter formaliter est infinitum formaliter; sed quodlibet attributum, secundum illud quod est, est in Deo perfectio simpliciter formaliter ; ergo quodlibet attributum, secundum illud quod est, est infinitum formaliter.
[4 Conclusiones] Ex hoc concludo primo quod nulla relatio realis est de ratione attributi, quia quod non est perfectio simpliciter non est de ratione perfectionis simpliciter ; sed nulla relatio realis dicit perfectionem simpliciter ; ergo non est de ratione perfectionis simpliciter ; sed attributum est perfectio simpliciter ; ergo, etc.
Sed forte dices quod licet relatio non sit omnino perfectio simpliciter, tamen aliquo modo est perfectio simpliciter. – Contra : illud quod est aliquo modo perfectio est perfectio, quia perfectio, sive secundum aliquem modum sive secundum omnem, perfectio est. Tunc sic : in quibus sunt aliquae perfectiones, in illis potest esse aequalitas vel inaequalitas secundum illas perfections, in illis potest esse aequalitas vel inaequalitas secundum illas perfections ; sed, secundum te, relationes personales sunt aliquo modo perfectiones ; ergo secundum relationes personales potest esse in divinis personis aliqua aequalitas vel inaequalitas, quod est contra Augustinum et contra alios sanctos.
Item, illud in quo sunt plures perfectiones simpliciter est perfectius simpliciter ; sed quaelibet persona habet aliquas relationes quas non habet alia et per consequens, secundum te, aliquas perfectiones quas non habet alia ; ergo quaelibet persona secundum aliquid est magis perfecta quam alia et per consequens inaequalis illi. Minor patet, quia in Patre sunt dueae relationes propriae, scilicet innascibilitas et paternitas, in Filio filiatio, in Spiritu Sancto spiratio passiva, et in Patre et Filio spiratio activa.
Item, Augustinus, VI de Trinitate: “Tres personae non sunt aliquid maius” etc.
Ex hoc concludo incidenter quod nulla relatio est infinita formaliter, quia nulla est perfectio simpliciter ; infinitum autem et perfectum idem.

Contra : relatio est perfectio vel imperfectio ; sed non est perfectio ; ergo est imperfectio ; ergo personae divinae sunt imperfectae formaliter, quod est falsum. – Item, relatio est finita vel infinita ; non finita, ergo infinita.

Ad primum dico quod relatio, ex sua formali ratione, non dicit perfectionem nec imperfectionem, sicut lapis, de sua formali ratione, nec est caecus neque videns.
Ad aliud dico quod finitum et infinitum quantitati congruunt et hoc vel quantitati molis vel quantitati perfectionis et virtutis; ergo sicut illud quod nullam habet molem nec est finitum nec infinitum quantitate molis, sicut patet de anima et substantiis separatis, ita quod de sua formali ratione nullam dicit perfectione, nec est finitum nec infinitum quantitate perfectionis; relativo autem, ut probatum est, de sua formali ratione non est perfectio et ideo illud non concludit.
Contra : Philosophus dividit ens prima sui divisione per finitum et infinitum. – Respondeo : illud est verum de ente distincto per essentiam ab alio ; in proposito autem relatio non distinguitur essentialiter ab essentia divina. patet ergo quod nulla relativo realis est de ratione attributi. Ex hoc concludo secundo quod multo fortius nec relatio rationis propter dictam rationem.


[IV. AD QUAESTIONEM]

Quantum ad quartum ostendo primo quod essentia et attributum sunt idem in re sic: Omne quod est intrinsece compossibile infinito intensive est idem realiter illi; sed quodlibet attributum est compossibile intrinsece essentiae quae est infinita intensive; ergo etc. Non dico intrinsece sic, hoc est per se primo modo. Maiorem probo primo sic: da oppositum, scilicet quod non sit realiter idem illi, tunc erunt res et res; ergo infinitum non erit infinitum. Probatio consequentiae: ex hypothesi hic sunt res et res et conveniunt in unum; ergo faciunt aliquam unitatem unionis et per consequens alicuius compositionis. Sed quae sunt partes alicuius compositionis sunt compossibilia; ergo illud infinitum erit compossibile et ita infinitum et non infinitum, quia compositionem semper sequitur limitatio et finitas.
Item, si infinitum non includit realiter illud sibi compossibile, aliquid sibi deesset compossibile; ergo non est infinitum ex descriptione infiniti superius* posita. Minor probatur per Damascenum: “Divina essentia est pelagus substantiae infinitum”, Item, ratione, quia omnis perfectio simpliciter est formaliter infinita; sed essentia est perfectio simpliciter; ergo etc.
Secondo ostendo quod attributa sunt in Deo salvis propriis salvis propriis rationibus quiditativis. Ut prius deductum est, attributa sunt formaliter simpliciter et sunt in Deo formaliter, sed ‘esse formaliter’ est esse secundum rationem quiditativam ; ergo attrivuta manent in Deo secundum suas rationes quiditativas.
Item, indinitum illud solum non compatitur quod ponit imperfectionem; sed ratio quidditativa attributi non ponet imperfectionem, quia secundum istam est perfectio simpliciter; ergo propter infinitatem non tollitur propria ratio quidditativa attributi.
Ad quaestiones igitur dico quod quodlibet attributum est idem realiter cum essentia.


[V. AD ARGUMENTA PRINCIPALIA]

Ad primum, quod idem sub eadem ratione non est in seipso; sed sub diversis rationibus non est inconveniens.
Ad secundum, quod forma in creaturis habet triplicem conditionem: quia informat, quia est pars alicuius totius (et utraque istarum est imperfectionis), tertia conditio est quod est illud quo aliquid est tale. In primis duabus eonditionibus vera est maior, in tertia est falsa. Respondeo autem hic distinguendo de forma, quia pro eodem accipio perfectionem et formam quantum pertinet ad argumentum.
Ad tertium, quod non oportet quod distinguantur realiter, sed sufficit quod distinguantur ratione, utrum reali vel facta ab intellectu non curo ad praesens.
Ad quartum, quod attributa multiplicantur secundum rationem, non secundum rem.
Ad Damascenum, quod intendit assignare aliquam distinctionem, non tamen realem, sed qualem infra dicetur.
Per idem ad Augustinuni.



Quaestio 2

UTRUM QUAECUMQUE DISTINGUUNTUR REALITER
DISTINGUANTUR ESSENTIALITER

Ad secundum sic proceditur:

Et videtur quod quaecumque distinguuntur realiter distinguantur essentialiter:
Quia ‘ens et res convertuntur’; ergo distinctio ergo distinctio realis et essentialis convertuntur, et per consequens quaecumque distinguuntur realiter distinguuntur essentialiter.

Contra:
Personae divinae sunt idem per essentiam et distinguuntur realiter, ut tenemus per fidem*; ergo non quaecumque distinguuntur realiter distinguuntur essentialiter.

Respondeo breviter quantum ad nunc primo declamando terminos quaestionis; secundo ad quaestionem.


[I. EXPOSITIO TERMINORUM]

Quantum ad primum dico quod illa distinguuntur essentialiter sive per essentiam quae possunt per aliquam potentiam separari in exsistendo, vel sunt in separabilibus; illa autem dicuntur distingui realiter et non essentialiter quae per quamcumque potentiam impossibile est separari in exsistendo et quodlibet abstractum ultimata abstractione dicit aliquam realitatem positivam non includentem
ut sic aliam realitatem a qua ponitur distingui sicut, ut suppono nunc, sic se habet realitas a qua accipitur genus et realitas a qua accipitur differentia.


[II. AD QUAESTIONEM]

Quantum ad secundum dico quod non quaecumque distinguuntur realiter distinguuntur essentialiter, sed e converso sic, quod quaecumque distinguuntur essentialiter distinguuntur realiter, patet. Ad hoc me inducit specialiter argumentum primum de personis divinis.
Item, supra dicta declarando, arguo sic: Paternitas in divinis et filiatio non possunt separari in exsistendo et quaelibet est aliqua realitas positiva et abstractum ultimata abstractione et una realitas ut sic non includit aliam, et tamen habent eamdem essentiam; ergo per necessitatem oportet ponere aliqua distincta realiter non tamen essentialiter. Patet igitur quod non est bona consequentia: ‘distinguuntur realiter, ergo essentialiter’; immo est fallacia consequentis*.
[Ad argumentum] Ad argumentum respondeo quod res uno modo scilicet ut dicit aliquod positivum separabile, convertitur essentia; et alio modo res minus proprie sumpta, ut scilicet dicit aliquod positivum reale quod impossibile est separari ab illo cuius est, non convertitur cum essentia; et ideo argumentum non concludit.








Quaestio 3

UTRUM QUAECUMQUE SUNT NON-IDEM FORMALITER
EXTRA INTELLECTUM DISTINGUANTUR ESSENTIALITER

Ad tertium sic proceditur:
Et videtur quod quaecumque habent non-identitatem extra intellectus distinguantur realiter:
Quia distinctio quae est ex natura rei est realis ; sed illa non-identitas extra intellectum est aliqua idstinctio ex natura rei ; ergo non-identitas extra intellectum est distinctio realis, et per conseuqens quae sunt non-idem extra intellectum distinguuntur realiter. Maior est manifesta quia praedicatum includitur in subiecto.
Praeterea, VI Metaphysicae, ens dividitur per ens in anima et per ens extra animam. Tunc sic : ubi est distinctio rationis facta ab intellectu ibi sunt distincta secundum rationem ; ergo ubi est distinctio extra animam, et per conseuqnes realis, ibi sunt distincta secundum rem ; ergo si aliqua sunt non-idem extra intellectum distinguuntur secundum rem.
Praetera, si dicas quod distinguuntur ex natura rei, arguo : aut distinguuntur ex natura rei qua distinguuntur originaliter solum – et tunc non est extra intellectum, quia non dicit nisi diversum modum concipiendi idem obiectum – aut distinguuntur formaliter et per consequens distinguuntur realiter, quia ista formalitas est aliquid extra intellectum. – confirmatur : quae distinguuntur formaliter vel distinguuntur per nighil, et tunc illa distinctio est nihil, vel per esse in intellectu, ety est distinctio rationis, et tunc nihil dicit ultra communem viam, vel distinguuntur per esse in re et per consequens quaecumque distinguuntur formaliter distinguuntur realiter.
Praeterea, illae formalitates aut sunt aliquid aut nihil ; non sunt aliquid, quia iam essent plura distincta realiter ; ergo sunt nihilitates.

Contra : IV Metaphysicae, secundum translationem Commentatori, ens et unum dicunt eadem rem et differunt definitione ; sed differre definitione est differre formaliter vel quiditative ; ergo non identitas formalis seu quiditativa non est distinctio secundum rem et rem.

Respondeo :
Primo ponetur una opinio ; secundo arguetur contra eam ; tertio dicetur ad questionem.


[I. UNA OPINIO]

Quantum ad primum est una opinio quod quaecumque habent non-identitatem formalem habent distinctionem realem, et quod oppositum implicat contradictionem. Motiva illorum partim sunt posita in pede quaestionis, partim tangentur in seguenti quaestione.


[II. OPINIONIS IMPROBATIO]

Quantum ad secundum arguo contra illam opinionem sic: essentia divina et paternitas in Patre sunt realiter idipsum, sed non sunt omnino idem extra intellectus; ergo non omnia quae sunt non omnino idem extra intellectus sunt distinta realiter, sicut res et res vel sicut realitas et realitas. Probativo maioris: quidquid est compossibile intrinsece infinito formaliter est idem sibi; sed paternitas est compossibilis essentiae intrinsece, quae quidam est infinita formaliter; ergo etc.
Praeterea, ad oppositum: tunc essentia et paternitas se habebunt ut res et res. Tunc sic : Quae concurrunt ut res et res ad constitutionem alicuius unius oportet alterum esse in actu et aliud in potentia ; sed essentia et relatio concurrunt ad constitutionem unius personae sicut rest et res pro te ; ergo alterum se habebit ut potentia, alterus ut actur, et per consequens constituunt personam tamquam vere compositum, quod est haereticum.
Probatio minoris : quaecumque sic se habent quod unum extra intellectum est communicabile et alterum incommunicabile illa non sunt omnino idem extra intellectum ; sed essentia extra intellectum est communicabilis, paternitas incommunicabilis ; ergo etc. Maior patet quia communicabile et incommunicabile ut sic non sunt idem extra intellectum.


[III. AD QUAESTIONEM]

Quantum ad tertium dico ad quaestionem quod aliqua quae sunt eadem essentialiter et realiter habent non-identitatem formalem, et si illam non-identitatem voces distinctionem formalem, dico quod habent talem distinctionem. Ad cuius evidentiam primo declarabit quid est « non esse idem formaliter » ; secundo, quod in creaturis sunt aliqua non-idem formaliter ; tertio, quod aliqua in divinis habent non-identitatem formalem ; quarto, quae requiruntur ad non-identitatem formalme et quae ad distinctionem realem.
[1 : quid est non esse idem formaliter] Quantum ad primum, quia « opposita iuxta se posita magis elucescunt », primo declarabo quid est esse idem formaliter. – « esse idem formaliter » est esse idem per se et primo modo, et hoc vel identitate adaequata, - et ita definitio est idem cum definito vel idem sibi ipsi (ut « homo est homo ») – vel identitate non adaequata et isto modo illud quod est pars definitionis non est idem definito, (ut animal homini). – Per oppositum, « non esse idem formaliter » est non esse idem per se primo modo nec sicut definitio nec sicut pars definitionis.
[2. Aliqua sunt non-idem formaliter in creaturis] Quantum ad secundum probo quod in creaturis aliqua habent illam non-identitatem sic : ut iam fuit assumptum, ens et unum dicunt eadem rem ; sed ens et unum non sunt idem formaliter et quiditative ; ergo aliqua quae sunt idipsum secundum rem habent non identitatem formalem. Probatio minoris : ut iam allegatum est ex VI Metaphysicae, ens et unum differunt definitione.
Dices : hoc est quia distinguuntur in modo concipiendi, unde in translatione nova ponitur quod differunt ratione ; ens etiam et unum sunt idem per se primo modo.

Contra:
Unum, in quantum unum extra intellectus, dicit indivisionem; ens, in quantum ens extra intellectum, non dicit indivisionem; ergo extra intellectus sunt non-idem quidditative. Praeterea, quaecumque distinguuntur ratione facta ab intellectu includunt respectum rationis, et hoc vel alterum vel utrumque; ergo non distinguuntur ratione facta ab intellectu. Maior patet quia illa distinctio facta est ab intellectu considerante aliquid unum ut duo secundum rationem. Probativo minoris, scilicet quod ens et ens et unum et unum non includunt aliquem respectum rationis sic: illud quod in quantum tale praeexigitur relationis nullam includit relationem; sed unum, ut unum, praeexigitur relazioni nullam includit relationem; sed unum, ut unum, non includit aliquem respectum nec realem nec rationis. Quod autem ens in quantum ens non includat manifestum est.
Secondo arguo contra hoc quod dicebatur quod ens et unum sunt idem per se primo modo sic: nihil potest accipi absque hoc quod inest sibi primo modo; sed ens posse concipi absque uno; ergo etc. Confirmatur: nihil est indifferens ad illud quod inest sibi per se primo modo; sed ens est indifferens ad unum et multa; ergo etc. Tunc sic: si unum non inest enti per se primo modo et inest per se; ergo inest sibi per se secondo modo, quia duo modi per se ultimi reducuntur ad secundum.
[3. Aliqua in divinis habent non-identitatem formalem] Quantum ad tertium dico quod in divinis sunt aliqua non habentia identitatem formalem. Et primo hoc ostendo de relazione sic: relativo non est idem essentiae per se primo modo; ergo relativo et essentia habent non-identitatem formalem. Consequentia patet ex dictis. Probatio antecedentis: si relatio, in quantum relatio, per se primo modo est idem quod essentia; ergo sicut relativo est ad alterum, ita essentia, quod est falsum.
Item, Augustinus, VII De Trinitate c. 2 : « Omne quod relative dicitur est aliquid, excepta relatione » ; sed in persona divina, excepta relatione, nihil est nisi essentia ; ergo etc.
Item, moltiplicata relazione realiter, multiplicatur realiter quidquid sibi competit per se primo modo; sed relazione moltiplicata realiter non multiplicatur realiter essentia; ergo etc.
Item, illud quod cadit in definitione alicuius ut additamentum non competit sibi per se primo modo; sed absolutum cadit in definitione relationis ut additamentum; ergo etc.
Item, secundum idem omnino extra intellectus non potest aliquid esse distinctum et indistinctum realiter; sed divinae personae distinguuntur realiter per relationem, non per essentiam; ergo etc.
Propter ista dicitur a quibusdam quod relatio et essentia sunt omnino idem “formaliter”, plura tamen “virtualiter”, quia essentia virtualiter continet absolutum et respectivum et distinctum et indistinctum.
Contra: aut esse virtualiter tale accipitur ut concurrit cum esse formaliter tale, et tunc stat argumentum, scilicet quod impossibile est secundum idem formaliter aliqua distingui et non distingui; vel accipitur ut distinguitur contra esse formaliter tale. Tunc sic: idem virtualiter ut praecedit esse formaliter non potest alici dare formaliter esse formaliter tale; sed essentia, secundum te, virtualiter continet distinctionem et indistinctionem in quantum virtualiter continet absolutum et respectivum; ergo essentia non potest dare formaliter esse formaliter distinctum et indistinctum; ergo ad salvandum distinctionem et indistinctionem oportet ponere quod relativo aliquid faciat formaliter quod non facit essentia et e converso. Dixit autem in ratione “dare formaliter” quia aliquid virtualiter continens potest dare effective alici esse formaliter tale, sed numquam potest dare formaliter. Exemplum: de sole qui potest dare effective esse formaliter calidum, sed numquam potest dare formaliter esse formaliter calidum, quia tunc esse calor.
Item, istam non-identitatem ponit espresse Augustinus, VII de Trinitate c. 1: “Non eodem – inquit – Verbum quo sapientia”, et subdit causam: “Quia Verbum dicitur ad alterum, non sapientia”. Constat quod hic distinguit ista ut sunt extra intellectus.
Ex his igitur concludo quod essentia et relativo sunt idem secundum rem et habent aliquam non-identitatem formalem extra intellectum.
[4. Quae requiruntur ad non-identitatem formalem et quae ad distinctionem realem] Quantum ad quartum, ad non-identitatem formalem requiruntur quatuor: primum, quod illa quae sunt non-idem non sint possibiliter, sicut formae in material ante sui productionem; secundum, quod non tantum virtualiter, ut effectus in potential active; tertium, quod non sint in eo confuse vel miscibiliter, sicut miscibilia in mixto; quartum, quod secundum proprias quiditates exsistant in eo et non per se primo modo.
Ad distinctionem autem realem requiruntur septem, et deficiente aliquot non erit distinctio realis. Primum est quod illa non sint sicut in potential passiva; unde formae, quae sunt in potential passive materiae, ut ibi sunt, non distinguuntur realiter. Secundum, quod non sint solum in potential active, quia effectus, ut sic et, non habet esse et per consequens nec esse distinctum. Tertium, quod non sint confusa, ut miscibilia in mixto. Quartum, quod ibi sint formaliter et secundum proprias quiditates. Quitum, quod sint non-idem formaliter. Sextum, quod utrumque dicat aliquid reale positivum, quia alias non sunt distincta realiter. Exemplum : unum et ens habent primas quinque conditiones sed deficiunt in hac sexta. Item, suppositum et natura similiter, quia suppositum nihil addit positivum super naturam). Septimum, quod utrumque, secundum suum formale positivum, sit non-idem realiter, ita quod quodlibet sumptum sub ultimata abstractione non includit realitatem alterius.
Tunc autem aliquid sumitur secundum ultimatam abstractionem quando accipitur praeter omnia quae non insunt sibi primo modo. Exemplum : accipitur paternitas in divinis circumscribendo omnia quae non insunt sibi per se primo modo. Tunc est abstracta ultimata abstractione, et tunc paternitas est tantum paternitas, et ut sic dicit aliquid reale positivum, et ut sic non includit per se filiatione primo modo, et ideo realiter distinguitur. – Similiter potes accipere filiatione vel spiratione passivam. Si autem accipiantur duo quorum unum est infinitum, tunc illud, secundum ultimatam abstractionem acceptum, includit aliud per identitatem. Unde essentia divina ultimate abstracta, quia est infinita, includit per identitatem omnes relations divinas etiam ultimate abstractas, quia sunt sibi compossibiles, et ideo inter essentiam et relationem non cadit distinctio realis sed tantum non-identitas formalis.
Patet igitur ex praedictis quod plura requiruntur ad distinctionem realem quam ad non-identitatem formalem, quia omnia quae requiruntur ad non-identitatem formalem requiruntur ad distinctionem realem, et non e converse.
Unde consequentia illa est nulla: “non-idem formaliter, ergo non-idem realiter”; est enim fallacia secundum quid et simpliciter, procedendo sa distinctione reali secundum quid ad distinctionem realem simpliciter. – Item, est fallacia consequentia, in quantumputant converti consequentiam quae non convertitur.
Ad quaestiones ergo dico quod aliqua sunt non-idem formaliter extra intellectus quae tamen non distinguuntur realiter.

[5. Obiectiones] Sed contra hoc obiicitur sic: “est non-idem, ergo diversum”. – Probativo consequentiae: quia “idem et diversum dividunt omne ens”.
Respondeo: nego consequentiam. Ad probationem dico quod “idem” et “diversum” dividunt ens sicut passiones distinctae, sicut par et impar numerum; et ideo non valet. Arguam enim similiter: par non inest per se primo modo binario; ergo est impar. – Similiter non sequitur in proposito, immo est fallacia secundum quid et simpliciter, sicut prius. Unde dico quod ens per se primo modo nec est “idem” nec “diversum”, sicut, secundum Avicennam, V Metaphysicae, “equinitas est tantum equinitas, non eadem vel diversa, nec unum nec multa”, sed neutra per se primo modo, non quod ens esse possit nisi sic vel sic, sed quia illa sunt extra conceptum quiditativum ipsius entis. Vel aliter; si accipias “diversum” vel “distinctum” pro illa non-identitatem, concedo quod distinguuntur formaliter; sed si inferas “ergo realiter”, nego, ut prius.


[IV. AD ARGUMENTA PRINCIPALIA]

Ad primum principale: si in maiori accipis distinctionem ex natura rei simpliciter, vera est; sed tunc minor non sumitur sub maiori. Si autem accipis distinctionem ex natura rei pro non-identitate formali, falsa est, nec tunc praedicatum includitur in subiecto.
Ad secundum: non est simile de distinctione rationis, quia distinctio rationis est distinctio secundum quid, sicut et ens in anima in quo fundatur, et ita ibi bene sequitur quid ex quid ; sed distinctio realis est distinctio simpliciter ; distinctio non-identitas non est distinctio simpliciter sed secundum quid, et ita hic infertur ex “secundum quid” “simpliciter”, et ideo non valet.
Contra: distinctio rationis est distinctio secundum quid, et tamen sequitur: “est distinctio rationis, ergo est distinctio”; ergo similiter hic: “illa non-identitas est distinctio secundum quid”, sequitur: “ergo distinctio”. Et ita sequitur: “sunt non-idem ex natura rei, ergo distinguuntur ex natura rei”. – Vel aliter formatur sic ratio: sicut se habet distinctio rationis secundum quid ad distinctionem rationis, ita se habet distinctio secundum quid ex natura rei ad distinctionem ex natura rei; sed sequitur: “est distinctio rationis secundum quid, ergo est distinctio rationi”; ergo hic similiter: “est distinctio secundum quid ex natura rei, ergo est distinctio ex natura rei”; et ita oportet te ponere quod attributa distinguantur ex natura rei et per consequens realiter.
Respondeo: non est simile de distinctione rationis et illa non-identitate, quia in quacumque distinctione rationis salvantur ea quae sufficiunt ad distinctionem rationis; in illa non-identitate non salvantur illa quae requiruntur ad distinctionem realem, et ideo non sequitur hic sicut ibi.
Ad tertium, quo dilla non-identitas est ex natura rei non tantum originaliter sed formaliter, et cum infers “ergo realiter”, nego consequentiam, ut prius.
Ad quartum, quod illa distinctio quae est non-identitas non est per nihil nec per esse in conceptu, sed per esse non-idem per se primo modo ex natura rei; et cum concludis “ergo est realis”, nego illationem, quia plus accipis in conclusione quam fuit concessum in praemissis.
Ad quintum dico quod non imaginor aliquas formalitates tamquam aliqua positiva per se, supervenientes alici sicut tunicas diversas; sed dico quod “hoc non est idem per se primo modo”, tu autem accipis ut aliqua per se positiva, advenientia per modum informantis.
Contra: ergo tu ponis formalitates attributorum esse negationes, vel oportet te dare aliqua positiva substracta istis negationibus. Respondeo: non pono quod attributa sint negationes, sed dico quod illae negationes fundantur super aliquas affirmationes. Exemplum: “sapientia est non-idem formaliter potentiae”; ista negativa fundatur super istam affirmativam: “sapientia est sapientia” et sic de aliss.
Contra: illa positiva, ut sunt distinta, sunt positiva vel non. – Ad istud et ad similia respondetur in seguenti quaestione distinguendo de reduplicatione.




Quaestio 4

UTRUM ATTRIBUTA SINT NON-IDEM FORMALITER
EXTRA INTELLECTUM

Ad quartum sic proceditur:
Et videtur quod attributa non distinguantur extra intellectum:
Quia, secundum Augustinum, XV de Trinitate c. 3, “licet in creaturis sapientia”, etc.
Praeterea, praedicatio in abstracto non est vera nisi sit “per se primo modo”; sed unum attributum praedicatur de alio et quodlibet de essentia in abstracto; ergo quodlibet attributum est idem cuilibet aliorum et essentiae per se primo modo.

Contra:
Damascenus, I libro c. 4: “Si iustum…”.

Respondeo:
Hic primo ponam unam opinionem quam intendo tenere; secundum recitabo aliqua dicta contra illam; tertio respondebo ad illa.


[I. UNA OPINIO]

Quantum ad primum est opinio quod attributa distinguuntur formaliter, sumpta distinctione pro non-identitate formali. Et istam conclusionem primo deduco ex per se rationibus terminorum; secondo ex distinctione divinaturm emanationum.

[A. Ex Rationibus Terminorum]
Ad primum suppono ex praecedentibus quod attributa sunt idem re cum essentia divina et quod manent in ea salvis propriis rationibus quiditativis. Tunc arguo sic: sapientia in quantum sapientia non est iustitia in quantum iustitia per se primo modo, et per consequens est non-idem formaliter; sed in Deo manet sapientia in quantum sapientia et iustitia in quantum iustitia; ergo in Deo sunt non-idem formaliter. – Et similiter potest argui de aliis attributis.
Praeterea, quaecumque secundum primos conceptus quiditativos habent non-identitatem formalem, ubicumque reperiuntur, salvis illis conceptibus, habent illam non-identitatem; sed attributa secundum primos conceptus quiditativos habent non-identitatem formalem, et, salvis illis, reperiuntur in Deo; ergo attributa in Deo habent non-identitatem formalem. Maiorem expono: primus conceptus quiditativus est secundum quem res cuius est abstrahit ab esse in intellectu et ab esse in effectu, et ideo ubicumque reperitur res secundum ispum primum conceptum, qui est praecise quod ipsa est ipsa, habet non-identitatem formalem immeidate consequentem ipsam rem secundum illum primum conceptum. Minor patet quia sapientia, secundum suum primum conceptum quiditativum quo sapientia est sapientia, non est idem per se primo modo quod iustitia secundum proprium quiditativum conceptum quo iustitia est tantum iustitia.

[B. Ex Distinctione Divinaturm Emanationum]
Secondo ostendo idem ex parte productionum divinaturm sic: Emanationum distinctarum realiter oportet praesupponere principia distinta extra intellectum; sed emanatio Filii et Spiritus Sancti in divinis est alia et alia realiter; ergo etc.
Ad istam rationem respondet quidam quod idem sub eadem ratione vel respectu non potest esse principium distinctarum realiter emanationum; sed idem sub alio et alio respectu vel ratione potest. – Tunc ad propositum: essentia manens idem realiter, ut est in Patre, est principium productionis Filii, et eadem, ut est in Patre et Filio, est principium productionis Spiritus Sancti. Secundum autem quod intellectus noster comparat istas emanationes emanationibus quae sunt in creaturis, quia in creaturis invenitur duplex operatio vel productio: una quae est per intellectus, quae est prima, alia quae est per voluntatem, praesupponens illam quae est per inellectum; ideo in divinis nominat illas duas emanationes secundum quamdam similitudinem ad istas duas quae sunt in creaturis, unde emanationem Verbi finivi dici esse per modum intellectus, et quod essentia, ut est principium istituì, habet rationem intellectus; emanationem vero Amoris vidini dicit esse per modum voluntatis, et quod essentia, ut est principium istius, habet rationem voluntatis.
Et secundum istam diversam comparationem intellectus dicunt sanctos et doctores distinguere illas duas emanationes. Dicunt ergo isti duo : primum est quod essentia sub alio et alio respectu potest esse principium istarum emanationum realiter distinctarum ; secundum est quod essentia per comparationem primama habet rationem intellectus et per comparationem secundam habet rationem voluntatis.
[1. Contra primum dictum] Contra primum arguo sic : illud quod unius rationis exsistens se habet ad plura, non determinatur ex se ad certam pluralitatem ; sed essentia divina unius rationis exsistens se habet ad plures productiones ; ergo essentia divina non determinatur ex se ad certam pluralitatem productionum. Sed illud quod, quantum est ex se, non determinatur ad certam pluralitatem, quantum est de se sine contradictione potest extendi ad infinita ; ergo divina essentia, in ratione principii productivi, potest extendi sine contradictione ad infinitas productiones, et per consequens necessario extenditur ad infinitas productiones, quia omne possibile est sibi ad intra necessarium. Sed istae productiones habent personas pro terminis : ergo infinitae erunt divinae personae, quod est absurdissimum.
Prima propositio istius deductionis patet, sive comparando commune ad sua singularia, sive quodlibet principium productivum ad sua principiata, puta calorem ad plures calefactiones, sive causam univocam, puta leonem respctu gneerationum, sive casuam aequivocam, puta solem ad sua causata. – Item, patet ratione, quia ex quo secundum eamdem rationem respicit plura, ita videtur respicere illa plura significabilia sicut ista, et ita ex se non teterminatur ad certam pluralitatem.
Sed dices quod essentia divina determinatur ab aliquo alio. Contra: illud aliud vel esset suppositum vel relativo, vel productio activa vel passiva, vel terminus productus; sed a nullo istorum posset determinari; ergo a nullo simpliciter.
Quod non a supposito probo sic: illud quod ab aliquo habet quod possit in plura et quod ad illa vel ad illa se extendat et non e converso, non potest determinare illud ad certam pluralitatem; sed suppositum habet ab essentia tamquam a principio productivo quod possit producete et quod ad istas productiones vel illas se extendat et non e converso; ergo suppositum non potest determinare essentiam ad certam pluralitatem emanationum.
Quod non a relationibus probo sic: quod non concurrit cum aliquo ut ratio producendo, sed sicut conditio agentis, non potest determinare ipsum ad certam pluralitatem productionum; sed relatio non concurrit cum essentia ut ratio producendo sed sicut conditio agentis; ergo etc.
Quod non a productione activa probo sic: illud quod multiplicatur ad multiplicatione productorum non potest determinare principium productivum ad certam pluralitatem productionum; sed productio activa in divinis multiplicatur ad multiplicationem vel productionem productorum; ergo etc.
Quod non per productionem passivam vel terminum patet, quia quod praeexigit productivum principium determinatum non determinat ipsum ad sui productione; sed terminus productus cum productione passiva praeexigit principium productivum determinatum; ergo etc.
Tunc resumo rationem: essentia divina non potest determinari ex se ad certam pluralitatem productionum nec a supposito nec a relationibus nec a productionibus nec a terminis; ergo vel se extendet ad infinitas productiones intrinsecas, quod est haereticum, vel oportet in ipsa ponere aliquas “rationes formales” vel, quocumque voces, aliqua quae sint non-idem extra intellectus ex natura rei pro quo determinetur ad istas duas emanationes, et hoc est propositum.
[2. Contra secundum dictum] Contra secundum dictum in responsione arguo sic: illud quod est perfectio simpliciter non includit respectum ad extra; sed intellectus et voluntas sunt perfectiones simpliciter; ergo etc.
Praeterea, si aliquid reperitur in creatura per participationem et in Deo per essentia, quod ex sua formali ratione est principium producendi in creatura, in Deo etiam erit principium producendo cum ibi sit secundum suam formalem rationem; sed intellectus et voluntas reperiuntur in creatura per participationem et in Deo per essentiam, et ista ex suis formalibus rationibus in creatura sunt principia producendo verbum et amorem; ergo et in Deo cum ibi maneant salvis suis rationibus quiditativis, ut prius patuit.
Item, secundum istos, emanatio Filii ex opere intellectus nostri comparantis dicitur emanatio intellectus, et emanatio Spiritus Sancti emanatio voluntatis; ergo, circumscripto opere intellectus nostri, productio Verbi est ita per modum voluntatis, sicut productio Spiritus Sancti; et e converso productio Spiritus Sancti erit per modum intellectus, et ita Filius, ex sua productione, non plus habet quod sit Verbum vel Imago quam quod sit Amor, et e converso de Spiritu Sancto; et tunc falsum erit quod dicunt sancti quod Filius procedit “quomodo natus, non quomodo datus”.
Item, Evangelista non dixisset proprie: “In principio erat Verbum”:
Item, tunc ita formaliter intelligeret per voluntatem sicut per intellectus et ita formaliter et proprie diligeret per intellectus sicut per voluntatem.
Item, tunc per essentiam, ut essentia, formaliter comparabit et diliget.
Alius vero respondet ad primam rationem sic: quod ibi praecedit distinctio rationis ad hoc ut essentia sit determinate principium istius et illius emanationis.
Contra: distinctio realis non praeexigit distinctionem rationis. Probativo: ens reale, unde ens reale, non preaeexigit ens rationis, quia sic ens reale, unde reale, esset deminutum; ergo nec relativo realis, ut realis, praeexigit relationem rationis; sed distinctio rationis est ex relazione rationis; ergo, etc.


[II. ARGUMENTA CONTRA OPINIONEM]

Quantum ad secundum aliqui tenentes quod quaecumque sunt non-idem formaliter distinguuntur realiter arguunt contra primam opinionem. Primo sic: accipio sapientiam et iustitiam; ista secundum te, sunt formaliter distinta; ergo, ut distincta, sunt aliquid et aliquid et per consequens realiter distincta.
Secondo sic: distinctio eorum quae formaliter in se exsistunt est distinctio suppositorum; ergo quot ponis formalitates tot oportet ponere supposita.
Tertio: quod pluralitas absolutorum repugnat summae simplicitati; ergo distinctio illa formalitatum quae, secundum te, sunt absolutae, tollit summam simplicitate.
Quarto: unum, in quantum unum, non est plura; sed attributa sunt unum; ergo etc.
Quinto: plura secundum rem non possunt esse unum secundum rem; ergo unum secundum rem non potest esse plura secundum rem.
Sexto: istae formalitates vel sunt aliquid vel nihil; si aliquid, ergo distinguuntur realiter; si nihil, ergo formalitates sunt nihilitates.
Ad hoc etiam possunt addi tria dubia. Primum est quia Augustinus, VII de Trinitate: “Eodem est sapientia et essentia, sed non eodem Verbum et sapientia”; ergo licet assignet non-identitatem formalem inter Verbum et sapientiam, tamen eam negat inter sapientiam et essentiam. Secundum: infinitas intensiva non compatitur diversitatem realem alicuius sibi compossibilis; ergo similiter infinitas formalis non compatitur non-identitatem formalem. Tertium: quia secundum sanctos, in divinis non manent nisi duo praedicaenta; sed, posita illa non-identitate, videntur poni plura.


[III. AD ARGUMENTA CONTRA OPINIONEM]

[1. Responsio ad primum dictum] – Ad primum Hervaei: quia reduplicatio in multis argumentis facit brigam. Ideo dico quod illa reduplication “secundum quid”, vel “in quantum”, vel “ut” dupliciter accipitur. Aliquando enim notat rationem accipiendi illud quod determinatur per ipsam; aliquando autem non solum hoc sed proprie importat causalitatem respectu inhaerentiae predicati. Exemplum: “motus est actus entis in potentia secundum quod huiusmodi”, Ly “secundum quod” importat rationem secundum quam motus est actus mobilis, quia cum sint in mobili duae rationes – est enim in actu et est in potentia ad aliquid – motus est actus eius considerati secundum quod est in potentia, et secundum hoc precise non importat causalitatem respectu inhaerentiae predicati. Accipitur autem sic cum dicitur “album ut album disgregat”; ly enim “ut” notat causam inhaerentiae istius predicati, scilicet disgregare. Et quando sic accipitur, reduplicatio infert universalem, ex I Priorum, ut si: “iustitia est bonum “secundum quod bonum”; ergo omne bonum”. Et si ponatur ex parte subiecti, infert universalem sub illo, ut: “homo, “in quantum” homo, est risibilis; ergo omnis homo est risibilis”.
Ad propositum in argomento: ly “ut” potest notare rationem accipiendi, et sic propositio est vera, quia attributa, ut sic distinta, sunt res; sed non res et res, quia realiter et identice sunt ipsa divina essentia. Si autem ly “ut” notet causalitatem istius predicati, quod est esse aliquid, tunc propositio est falsa, quia tunc notatur quod distinctio sit causa istius inhaerentiae, et sic esset sensus quod attributa sunt res distinctae, quod est falsum.
Contra: ergo erunt nihil. – Respondeo: nego, immo sunt aliquid positivum.
Contra: ergo distinguuntur sicut positivum et positivum. – Respondeo, nego, quia non sequitur: “sunt aliquid positivum, ergo aliud et aliud positivum”.
[2. Responsio ad secundum dictum] Ad secundum, quod distinctio formalis in se exsistentium incommunicabiliter est suppositorum; sic non est in proposito. – Aliter, quod maior vera est, si illa distinguantur realiter, quod non est hic.
[3. Respondeo at tertium dictum] Ad tertium, quod distinctio realis absolutorum quae sunt perfectiones simpliciter et infinitae formaliter non stat cum summa simplicitate; sed non-identitas formalis necessario stat, quia summa simplicitas ponit in summe semplici omnes perfectiones simpliciter cum propriis formalibus seu quiditativis rationibus quas necessario consequitur non-identitas formalis. – Dixi autem “absolutorum quae sunt perfectiones simpliciter”, quia si essent aliquae rationes absolutae quae non dicerent perfectionem simpliciter, illae possent stare cum summa simplicitate. Unde ponere quod supposita divina constituantur per abosluta non derogat divinae simplicitati, et ideo hoc posset de levi sustineri, et declinaretur multae difficultates. Quia tamen sancti et Ecclesia tenent quod constituantur per relations ergo hoc teneo et affermo.
[4. Responsio ad quartum discum] Ad quartum, ly “ut” potest notare rationem accipiendi, et sic verum est, quia attributis exsistentibus unum cum ipsa essentia realiter competit esse plura non-identitate formali. Si autem “ut” notat causalitatem inharentiae, sic non est verum: esse enim plura non est cuasaliter propter esse unum, sed bene est propter esse unum et unum.
[5. Responsio ad quintum dictum] Ad quintum, maior est falsa; personae enim divinae sunt plures secundum rem, et tamen sunt unum secundum rem. Praetera, conclusio non est contra me, quia ego non pono attributa esse plura secundum rem.
[6. Responsio ad sextum dictum] Ad sextum dico quod non sunt nihilitates, immo sunt res verissima, quae est essentia divina.
[7. Responsio ad primum dubium] Ad evidentiam autem primi dubii dico quod tam relations quam attributa habent non-identitatem formalem ad essentiam, et quantum ad hoc conveniunt; in alio etiam conveniunt quia sicut essentia per omnimodam simplicitatem includit realitates omnium relationum, ita omnium attributorum. Disconveniunt autem penes identitatem adaequatam et non adaequatam. Attributa enim habent cum essentia identitatem adaequatam triplici adaequatione, scilicet perfectionis, praedicationis et mutuitatis. Adaequatur attributum essentiae in praedicatione quia de omnibus praedicatur de quibus praedicatur essentia, et quodlibet attributum praedicatur de alio attributo praedicatione identica, non formali. Item, perfectione, quodlibet enim attributum est perfectio simpliciter. Item, mutuiate, quia essentia includit realitatem attributi, et e converso attributum realitatem essentiae, et unum attributum realitatem alterius per omnimodam simplicitatem et realem identitatem. Relativo autem non adaequatur essentiae in praedicatione, una enim relativo non praedicatur de alia, ut paternitas de filiazione. Item, paternitas et spiratio activa sub ultimata abstraction non praedicantur de se invicem, et ideo, dato per impossibile quod si Spiritus Sancus non procederet a Filio, adhuc posset distingui, ut postea patebit. Item, non adaequatur in perfectione, quia relativo non est perfectio simpliciter. Item, nec mutuitate, quia essentia includit realitatem relationis, non e converso.
Patet igitur quod maior non-identitas est inter essentiam et relationem quam inter essentiam et attributum et inter attributum et attributum. Et ideo Augustinus ponit non-identitatem inter essentiam et relationem, et negat inter essentiam et attributum non propter hoc quod nulla sit non-identitas inter attributorum et essentiam, sed quia valde modica respectu illius quae est inter essentiam et relatione.
[8. Responsio ad secundum dubium] Ad secundum, quod infinitas intensiva tollit illud quod dicit imperfectionem et limitationem, sed non illud quod dicit perfectionem simpliciter nec in eo cuius est nec in aliquo sibi compossibili. Diversitas autem realis dicit imperfectionem, sed formalitas attributi et sua non-identitas non dicunt imperfectionem. Et ideo infinitas intensiva tollit illam, non istam, quia ista non repugnat infinitati. – Item, relativo non dicit perfectionem nec imperfectionem et ideo infinitas intensiva compatitur formalem rationem eius, nec eam tollit.
[9. Responsio ad tertium dubium] Ad tertium, quod nullum praedicamentum proprie est in Deo, sed sunt ibi duo modi, scilicet « ad se » et « ad alterum », similes modis duorum praedicamentorum, scilicet substantiae et relationis ; sed omnia quae ibi sunt, sunt transendentia.
Teneo igitur pro conclusione quod attributa divina sunt non-idem formaliter extra intellectus; et si ista non-identitas vocetur distinctio, concedo quod distinguuntur “formaliter” extra intellectus


[IV. AD ARGUMENTA PRINCIPALIA]

Ad primum dico quod sancti istam non-identitatem, propter sui parvitatem et quia multum accedit ad distinctionem rationis, vocant “distinctionem rationis”, cum tamen istam aliquando ponant, ut patere potest inspicienti Anselmum, De processione Spiritus Sancti.
Ad secundum, quod secus est in divinis et in creaturis. Nam quia in creaturis non est aliquid infinitum intensive, unum sumptum sub ultimata abstractione non includit realitatem alterius, et ideo huiusmodi in creaturis distinguuntur realiter; propter quod in creaturis nulla praedicatio identica est vera in abstracto. In divinis autem, quia vel utrumque vel alterum est infinitum intensive, potest praedicatio identica esse vera. Et hoc est quod voluerunt dicere doctores antiqui ponentes in divinis duplicem praedicationem, unam per identitatem et aliam per modum inhaerentiae, quam nos vocamus “formalem”.
Tunc, ad formam argumenti dico quod maior est vera in creaturs.